Samenvatting ontwerpvraagstukken
Week 1
Hoorcollege 13-02-2025
Ontwerpvraagstukken in onderwijs
- Leren is de motor achter persoonlijke groei, sociale interactie en maatschappelijke
vooruitgang
- Principes van leren zijn universeel
Wat is leren?
- Leren ontstaat wanneer een bepaalde ervaring een relatief permanente verandering
teweegbrengt in iemands gedrag
o Kan informeel, formeel, expliciet, impliciet
- Leren gaat over verandering in gedrag
o Resultaat van opgedane kennis, ervaringen en transfer (wat je eerder hebt
geleerd anders inzetten in andere context)
o Samenspel tussen omgeving en de lerende
§ Kennis geven en kennis nemen
§ Motivatie, affectie spelen belangrijke rol
- Leren gaat over gedragsveranderingen over tijd
o Meestal onthoud je het geleerde
o Leren blijft mogelijk niet voor altijd bestaan
§ Kennis vergeten
- Leren gaat over ervaring
o Door observatie, rijping (bijv. tanden krijgen) en genen zijn geen leren
o Als kinderen niet uitgedaagd worden om te leren, dan gebeurt dat ook niet
De rol van onderwijs in leren
- Doelstellingen
- Leermaterialen en -activiteiten
- Leeruitkomsten en toetsing
Uitwendig waarneembare veranderingen à resultaten op een toets, prestaties
Inwendige waarneembare veranderingen à mentale kennisschema’s die worden
opgebouwd en ten grondslag liggen van de uitwendige veranderingen
Niet-leren en afleren
- Niet-leren: ‘an active, often ingenious, willful rejection of even the most
compassionate and well-designed teaching (Kohl)
o Vraagt om enorme wilskracht
o Bijvoorbeeld weigeren om op te letten, doen alsof je iets niet snapt, het door
elkaar halen van gedachten, het onderdrukken van nieuwsgierigheid
§ Er zit een gevoel achter
- Afleren: het loslaten van iets wat je hebt geleerd (bijv. slechte gewoonten, onjuiste of
genuanceerde informatie) uit je geheugen
o Voelt vaak heel oncomfortabel
Wanneer vindt (niet-/af-) leren plaats?
- Wanneer de omgeving en de leerbehoeften van iemand daartoe rijken
,Centrale concepten
Hoe we instructie geven
- Behaviorisme: gedrag conditionering
- Cognitivisme: verandering in cognitie/denkpatronen, kennisstructuren
- Constructivisme: samen leren
Hoe we leren
- Expliciet-impliciet: bewuste uitleg vs. Informatie uit een film
- Formeel-informeel
- Intentioneel-incidenteel
- Schools-buitenschools
Leeruitkomsten
- Sociaal-affectief: motivatie à behaviorisme, cognitivisme en constructivisme
- Cognitief à cognitivisme en constructivisme
- Gedrag à behaviorisme en constructivisme
- Psychomotorisch à constructivisme
Ontwerpvraagstukken in onderwijs
Theorie en praktijk maken samen leren mogelijk
Goede theorie is heel toepasbaar en kan gebruikt worden op verschillende manieren in de
praktijk
- Theorie à grondslagen van leren
- Onderwijspraktijk à hoe ontwerpen we onderwijs?
Bruggen bouwen
- Twee soorten kennis en vaardigheden:
o Praktische kennis en professionele attitude (perspectief nemen)
§ Kunnen inleven in leerkracht
§ Analyseren wat het leerprobleem is
o Theoretisch-inhoudelijke kennis als basis voor evidence-informed practice
§ Selectie
§ Integratie
§ Voorspellingen
§ Nieuwe kennis
Het belang van evidence-based practice
- Slavin (2002): onderwijs zou niet alleen gebaseerd moeten zijn op wat “we denken
dat werkt”, maar op wat daadwerkelijk bewezen effectief is
Waarom?
- Verbeteren van onderwijseffectiviteit
- Verantwoording en transparantie
- Intuïtie en politieke invloeden tegengaan
- Nuttig gebruik van publieke gelden
- Kwaliteitscyclus: systematische aanpak
Onderzoekskwaliteit: een glijdende schaal?
- Randomized controlled trial (RCT) (beste kwaliteit)
- Quasi-experimenteel onderzoek
- Longitudinaal onderzoek
- Correlationeel onderzoek
- Case study (minste kwaliteit)
Hoe ziet dat eruit?
- RCT gouden standaard à random toewijzing aan groep
- Quasi à niet random, bestaande groepen
- Longitudinaal à volgt dezelfde groep voor langere tijd
, - Correlationeel à focus op 1 of samples en bekijkt de relatie tussen variabelen, geen
causaliteit
- Case à gedetailleerde beschrijvingen van enkele gevallen
Een aantal kanttekeningen
- Toepasbaarheid van “de gouden standaard”
- Generaliseerbaarheid en rol van context
- Implementatie vraagt om samenwerking tussen theorie/wetenschap en praktijk
- Evidence-based of evidence-informed werken?
o Evidence informed à je gebruikt wetenschappelijke kennis, maar ook de
praktijk
Literatuur
Boek: Schunk, D. (2012). Learning theories. An educational perspective.
Chapter 1: Learning Defined
Leren: het verwerven en aanpassen van kennis, vaardigheden, strategieën, overtuigingen,
houdingen en gedragingen.
- Cognitieve, linguïstische, motorische en sociale vaardigheden àkunnen vele vormen
aannemen
- Leren = blijvende verandering in gedrag of vermogen om zich op een bepaalde
manier te gedragen door oefening of ervaring
o Leren omvat verandering
§ In gedrag of vermogen tot gedrag
o Leren is blijvend in tijd
§ Kennis wordt ook soms vergeten
o Leren vindt plaats door ervaring
§ Oefening, observaties
§ Leren is niet gedragsveranderingen door erfelijkheid, zoals rijping bij
kinderen (kruipen)
§ Ontwikkeling van specifiek gedrag is afhankelijk van de omgeving
Leertheorie en filosofie
Filosofisch perspectief à leren valt onder epistemologie à studie van oorsprong, aard,
grenzen en methoden van kennis
- Rationalisme: kennis komt voor uit de rede
o Onderscheid tussen geest en materie
o Plato à verschil in kennis verkregen door rede en kennis verkregen via
zintuigen
§ Ideeën komen uit redeneren en denken
§ Kennis is aangeboren en door reflectie tot bewustzijn gebracht
§ Leren is het herinneren van wat er in de geest bestaat
o Descartes à ook dualisme van geest en materie
§ Buitenwereld was mechanisch
§ Mensen verschillen in vermogen om te redeneren
§ Ook interactie tussen geest en materie, dus informatie uit omgeving
o Kant à ook dualisme van geest en materie
§ Buitenwereld ongeordend, maar ordelijk door geest
• Geest neemt buitenwereld op (zintuigen) en verandert deze
volgens subjectieve, aangeboren wetten
§ Rede opereert door ervaring
o Cognitieve theorieën behoren bij rationalisme
, - Empirisme: kennis komt voort uit ervaring
o Aristoteles à geen onderscheid tussen geest en materie
§ Buitenwereld is bron van kennis
§ Zintuigelijke indrukken worden door geest geïnterpreteerd
§ Associatief leren
o Locke à kennis komt uit zintuigelijke indrukken en persoonlijk bewustzijn
§ Bij geboorte is geest een tabula rasa
§ Geest bestaat uit ideeën die zijn samengevoegd
o Berkeley à geest is de enige realiteit
o Hume à mensen kunnen niet zeker zijn van externe realiteit, maar ook niet
over hun eigen ideeën
o Mill à eenvoudige ideeën genereren complexe ideeën, maar complexe
bestaan niet noodzakelijk uit de eenvoudige
o Conditionerende theorieën behoren bij empirisme
Wundt’s Psychologisch Laboratorium
- Psychologie is de studie van de geest
- Experimenten op bijvoorbeeld sensatie, perceptie, reactietijden, verbale associaties,
aandacht, gevoelens en emoties
- Heeft psychologie gevestigd als discipline en experimenteren als methode om kennis
te verwerven
Ebbinghaus’ verbale leren
- Onderzocht hogere mentale processen à keek naar geheugen
- Principes van associatie
- Leren en herinneren van geleerde informatie hangt af van frequentie blootstelling
materiaal
- Verzon onzinlettergrepen (nonsense syllables) à combinaties van drie letters:
medeklinker, klinker en medeklinker
- Ontdekte dat zinvolheid het leren gemakkelijker maakte
Perspectieven
- Structuralisme (Titchener): combinatie van associationisme met de experimentele
methode
o Bestudeerden de structuur of samenstelling van mentale processen
o Geest is samengesteld uit associaties van ideeën
§ Om geest te bestuderen moeten de associaties opsplitsen in
afzonderlijke ideeën
§ Introspectie: soort zelfanalyse = experimentele methode
- Functionalisme: mentale processen en gedragingen helpen om zich aan te passen
aan de omgeving
o Stimulus en respons
o Zijn beïnvloed door Darwin’s evolutietheorie
o Functionele factoren: lichaamsstructuren, bewustzijn en cognitieve processen
zoals denken, voelen en oordelen
o Geïnteresseerd in hoe mentale processen werken, wat ze bereiken en hoe ze
variëren met omgevingsomstandigheden
o Geest en lichaam interacteren
Leertheorie en onderzoek
Theorie: wetenschappelijk aanvaardbare set principes die een fenomeen verklaren
- Bieden kaders voor het interpreteren van omgevingsobservaties en zijn bruggen
tussen onderzoek en onderwijs
- Onderzoeksresultaten kunnen worden georganiseerd en systematisch worden
gekoppeld aan theorieën
Week 1
Hoorcollege 13-02-2025
Ontwerpvraagstukken in onderwijs
- Leren is de motor achter persoonlijke groei, sociale interactie en maatschappelijke
vooruitgang
- Principes van leren zijn universeel
Wat is leren?
- Leren ontstaat wanneer een bepaalde ervaring een relatief permanente verandering
teweegbrengt in iemands gedrag
o Kan informeel, formeel, expliciet, impliciet
- Leren gaat over verandering in gedrag
o Resultaat van opgedane kennis, ervaringen en transfer (wat je eerder hebt
geleerd anders inzetten in andere context)
o Samenspel tussen omgeving en de lerende
§ Kennis geven en kennis nemen
§ Motivatie, affectie spelen belangrijke rol
- Leren gaat over gedragsveranderingen over tijd
o Meestal onthoud je het geleerde
o Leren blijft mogelijk niet voor altijd bestaan
§ Kennis vergeten
- Leren gaat over ervaring
o Door observatie, rijping (bijv. tanden krijgen) en genen zijn geen leren
o Als kinderen niet uitgedaagd worden om te leren, dan gebeurt dat ook niet
De rol van onderwijs in leren
- Doelstellingen
- Leermaterialen en -activiteiten
- Leeruitkomsten en toetsing
Uitwendig waarneembare veranderingen à resultaten op een toets, prestaties
Inwendige waarneembare veranderingen à mentale kennisschema’s die worden
opgebouwd en ten grondslag liggen van de uitwendige veranderingen
Niet-leren en afleren
- Niet-leren: ‘an active, often ingenious, willful rejection of even the most
compassionate and well-designed teaching (Kohl)
o Vraagt om enorme wilskracht
o Bijvoorbeeld weigeren om op te letten, doen alsof je iets niet snapt, het door
elkaar halen van gedachten, het onderdrukken van nieuwsgierigheid
§ Er zit een gevoel achter
- Afleren: het loslaten van iets wat je hebt geleerd (bijv. slechte gewoonten, onjuiste of
genuanceerde informatie) uit je geheugen
o Voelt vaak heel oncomfortabel
Wanneer vindt (niet-/af-) leren plaats?
- Wanneer de omgeving en de leerbehoeften van iemand daartoe rijken
,Centrale concepten
Hoe we instructie geven
- Behaviorisme: gedrag conditionering
- Cognitivisme: verandering in cognitie/denkpatronen, kennisstructuren
- Constructivisme: samen leren
Hoe we leren
- Expliciet-impliciet: bewuste uitleg vs. Informatie uit een film
- Formeel-informeel
- Intentioneel-incidenteel
- Schools-buitenschools
Leeruitkomsten
- Sociaal-affectief: motivatie à behaviorisme, cognitivisme en constructivisme
- Cognitief à cognitivisme en constructivisme
- Gedrag à behaviorisme en constructivisme
- Psychomotorisch à constructivisme
Ontwerpvraagstukken in onderwijs
Theorie en praktijk maken samen leren mogelijk
Goede theorie is heel toepasbaar en kan gebruikt worden op verschillende manieren in de
praktijk
- Theorie à grondslagen van leren
- Onderwijspraktijk à hoe ontwerpen we onderwijs?
Bruggen bouwen
- Twee soorten kennis en vaardigheden:
o Praktische kennis en professionele attitude (perspectief nemen)
§ Kunnen inleven in leerkracht
§ Analyseren wat het leerprobleem is
o Theoretisch-inhoudelijke kennis als basis voor evidence-informed practice
§ Selectie
§ Integratie
§ Voorspellingen
§ Nieuwe kennis
Het belang van evidence-based practice
- Slavin (2002): onderwijs zou niet alleen gebaseerd moeten zijn op wat “we denken
dat werkt”, maar op wat daadwerkelijk bewezen effectief is
Waarom?
- Verbeteren van onderwijseffectiviteit
- Verantwoording en transparantie
- Intuïtie en politieke invloeden tegengaan
- Nuttig gebruik van publieke gelden
- Kwaliteitscyclus: systematische aanpak
Onderzoekskwaliteit: een glijdende schaal?
- Randomized controlled trial (RCT) (beste kwaliteit)
- Quasi-experimenteel onderzoek
- Longitudinaal onderzoek
- Correlationeel onderzoek
- Case study (minste kwaliteit)
Hoe ziet dat eruit?
- RCT gouden standaard à random toewijzing aan groep
- Quasi à niet random, bestaande groepen
- Longitudinaal à volgt dezelfde groep voor langere tijd
, - Correlationeel à focus op 1 of samples en bekijkt de relatie tussen variabelen, geen
causaliteit
- Case à gedetailleerde beschrijvingen van enkele gevallen
Een aantal kanttekeningen
- Toepasbaarheid van “de gouden standaard”
- Generaliseerbaarheid en rol van context
- Implementatie vraagt om samenwerking tussen theorie/wetenschap en praktijk
- Evidence-based of evidence-informed werken?
o Evidence informed à je gebruikt wetenschappelijke kennis, maar ook de
praktijk
Literatuur
Boek: Schunk, D. (2012). Learning theories. An educational perspective.
Chapter 1: Learning Defined
Leren: het verwerven en aanpassen van kennis, vaardigheden, strategieën, overtuigingen,
houdingen en gedragingen.
- Cognitieve, linguïstische, motorische en sociale vaardigheden àkunnen vele vormen
aannemen
- Leren = blijvende verandering in gedrag of vermogen om zich op een bepaalde
manier te gedragen door oefening of ervaring
o Leren omvat verandering
§ In gedrag of vermogen tot gedrag
o Leren is blijvend in tijd
§ Kennis wordt ook soms vergeten
o Leren vindt plaats door ervaring
§ Oefening, observaties
§ Leren is niet gedragsveranderingen door erfelijkheid, zoals rijping bij
kinderen (kruipen)
§ Ontwikkeling van specifiek gedrag is afhankelijk van de omgeving
Leertheorie en filosofie
Filosofisch perspectief à leren valt onder epistemologie à studie van oorsprong, aard,
grenzen en methoden van kennis
- Rationalisme: kennis komt voor uit de rede
o Onderscheid tussen geest en materie
o Plato à verschil in kennis verkregen door rede en kennis verkregen via
zintuigen
§ Ideeën komen uit redeneren en denken
§ Kennis is aangeboren en door reflectie tot bewustzijn gebracht
§ Leren is het herinneren van wat er in de geest bestaat
o Descartes à ook dualisme van geest en materie
§ Buitenwereld was mechanisch
§ Mensen verschillen in vermogen om te redeneren
§ Ook interactie tussen geest en materie, dus informatie uit omgeving
o Kant à ook dualisme van geest en materie
§ Buitenwereld ongeordend, maar ordelijk door geest
• Geest neemt buitenwereld op (zintuigen) en verandert deze
volgens subjectieve, aangeboren wetten
§ Rede opereert door ervaring
o Cognitieve theorieën behoren bij rationalisme
, - Empirisme: kennis komt voort uit ervaring
o Aristoteles à geen onderscheid tussen geest en materie
§ Buitenwereld is bron van kennis
§ Zintuigelijke indrukken worden door geest geïnterpreteerd
§ Associatief leren
o Locke à kennis komt uit zintuigelijke indrukken en persoonlijk bewustzijn
§ Bij geboorte is geest een tabula rasa
§ Geest bestaat uit ideeën die zijn samengevoegd
o Berkeley à geest is de enige realiteit
o Hume à mensen kunnen niet zeker zijn van externe realiteit, maar ook niet
over hun eigen ideeën
o Mill à eenvoudige ideeën genereren complexe ideeën, maar complexe
bestaan niet noodzakelijk uit de eenvoudige
o Conditionerende theorieën behoren bij empirisme
Wundt’s Psychologisch Laboratorium
- Psychologie is de studie van de geest
- Experimenten op bijvoorbeeld sensatie, perceptie, reactietijden, verbale associaties,
aandacht, gevoelens en emoties
- Heeft psychologie gevestigd als discipline en experimenteren als methode om kennis
te verwerven
Ebbinghaus’ verbale leren
- Onderzocht hogere mentale processen à keek naar geheugen
- Principes van associatie
- Leren en herinneren van geleerde informatie hangt af van frequentie blootstelling
materiaal
- Verzon onzinlettergrepen (nonsense syllables) à combinaties van drie letters:
medeklinker, klinker en medeklinker
- Ontdekte dat zinvolheid het leren gemakkelijker maakte
Perspectieven
- Structuralisme (Titchener): combinatie van associationisme met de experimentele
methode
o Bestudeerden de structuur of samenstelling van mentale processen
o Geest is samengesteld uit associaties van ideeën
§ Om geest te bestuderen moeten de associaties opsplitsen in
afzonderlijke ideeën
§ Introspectie: soort zelfanalyse = experimentele methode
- Functionalisme: mentale processen en gedragingen helpen om zich aan te passen
aan de omgeving
o Stimulus en respons
o Zijn beïnvloed door Darwin’s evolutietheorie
o Functionele factoren: lichaamsstructuren, bewustzijn en cognitieve processen
zoals denken, voelen en oordelen
o Geïnteresseerd in hoe mentale processen werken, wat ze bereiken en hoe ze
variëren met omgevingsomstandigheden
o Geest en lichaam interacteren
Leertheorie en onderzoek
Theorie: wetenschappelijk aanvaardbare set principes die een fenomeen verklaren
- Bieden kaders voor het interpreteren van omgevingsobservaties en zijn bruggen
tussen onderzoek en onderwijs
- Onderzoeksresultaten kunnen worden georganiseerd en systematisch worden
gekoppeld aan theorieën
