Literatuur
Rechtsfilosofie
Leerdoelen
Een juridische casus vanuit verschillende rechtsfilosofische invalshoeken te analyseren;
relevante rechtsfilosofische argumenten toepassen op deze casus;
een bepaalde interpretatie van de casus op basis van rechtsfilosofische argumenten te verdedigen;
verschillende rechtsfilosofische theorieën en argumenten onderling te vergelijken en tegen elkaar
af te wegen bij de beoordeling van de casus.
Inhoud van het vak
Kennis maken met de belangrijkste actuele theorieën op het terrein van rechtsfilosofie en
rechtstheorie;
deze theorieën worden in verband gebracht met elkaar besproken aan de hand van een aantal
thema’s zoals:
o de aard van het recht
o de verhouding tussen recht en rechtvaardigheid
o rechtspositivisme en natuurrecht
o rechtsvinding
o de normatieve grondslagen van de liberale rechtsorde en fundamentele rechten
, WEEK 1
Rechtspositivisme en natuurrecht
De verhouding tussen recht en rechtvaardigheid
WERKBOEK
Rechtsfilosofische theorieën
1. Descriptieve (beschrijvende) theorieën = het recht zoals het feitelijk is
Wat verstaan we gewoonlijk onder recht?
Welke procedures hanteren we om vast te stellen hoe het recht luidt?
Wat zijn de verschillende doelstellingen en functies van het recht?
Descriptieve theorieën maken doorgaans onderscheid tussen recht en rechtvaardigheid (in
die zin dat het recht niet rechtvaardig behoeft te zijn om als recht te kunnen gelden)
Probeert alleen te beschrijven wat kenmerkend is voor het feitelijk bestaande recht, ongeacht
de vraag of dit recht moreel juist of rechtvaardig is
2. Normatieve (voorschrijvende) theorieën = het recht zoals het behoort te zijn
Hoe ziet het recht er idealiter uit?
Wat zou het recht wel en niet moeten reguleren?
Wanneer bestaat er een plicht tot gehoorzaamheid aan het recht?
Normatieve theorieën kunnen constateren dat het feitelijke recht niet voldoet aan eisen van
rechtvaardigheid en dat dit recht slechts als geldend recht moet worden erkend
De meest invloedrijke rechtsfilosofische theorieën (zowel descriptieve als normatieve varianten):
1. Natuurrecht = de gelding van wetten hangt af van beginselen die samenhangen met de menselijke
natuur
John Locke betoogde bijvoorbeeld dat de mens van nature beschikt over een recht op leven,
vrijheid en eigendom
2. Rechtspositivisme = het recht bestaat uit normen die afkomstig zijn uit wat door de burgers en met name
de ‘officials’ van een samenleving in feite als bronnen van recht worden gezien
Het geldende recht wordt bijv. a.d.h.v. formele (niet inhoudelijke) kenmerken geïdentificeerd
Een juridische norm is geldig in de betreffende samenleving omdat zij afkomstig is van in die
samenleving erkende autoriteiten (bijv. een wetgever) en op een erkende wijze tot stand is
gekomen
Herbert Hart betoogde bijvoorbeeld dat de gelding van rechtsregels afhankelijk is van
‘secundaire rechtsregels’, d.w.z. regels die aangeven welke instanties bevoegd zijn om
rechtsregels te creëren, te wijzigen, af te schaffen en toe te passen
Andere vormen:
1. Normatief natuurrecht = de gelding van het recht is afhankelijk van rechtvaardigheid
het recht verliest zijn gelding wanneer het in strijd komt met fundamentele natuurrechtelijke
beginselen
2. Descriptief rechtspositivisme = de gelding van het recht hangt niet af van moraliteit of rechtvaardigheid
Aan het geldig-zijn van rechtsnormen is geen plicht tot gehoorzamen en toepassen verbindt
3. Wetspositivisme (variant van rechtspositivisme) = de wet is de enige bron van het recht
Niet een inhoudelijke maar een formele toets was bepalend voor de vraag of een regel de
status van wet had
4. Normatieve wetspositivisme (ook wel: legisme)
Hierbij was de rechter zelfs verplicht geldende wetten toe te passen en niet bevoegd om over
hun morele juistheid te oordelen
De verhouding tussen recht en rechtvaardigheid
, Rechtszekerheid is een bestanddeel van de rechtvaardigheid zelf: zij stelt ons in staat om rationele keuzes
te maken en onze vrijheid te realiseren.
READER
Radbruch
Radbruch worstelt met de ethische dilemma’s die voortkomen uit wetten die zijn aangenomen
onder onderdrukkende regimes
‘wet is wet’: een normatief-wetspositivistische mentaliteit
Volgens Radbruch maakte deze mentaliteit het voor Duitse juristen mogelijk om morele
verantwoordelijkheden voor hun beslissingen te ontlopen
Na de oorlog wordt deze mentaliteit gebroken en komen mensen in verzet tegen het
wetspositivisme
Statutory Lawlessness = wetten die juridisch geldig zijn maar moreel verwerpelijk tot het punt van
onrechtvaardigheid. Deze wetten schenden fundamentele principes van rechtvaardigheid en
mensenrechten.
Radbruch bekritiseert het rechtspositivisme en de gevolgen daarvan tijdens het naziregime in Duitsland:
1. Rechtspositivisme, met het principe ‘wet is wet’, heeft de Duitse juridische professie weerloos
gemaakt tegen willekeurige en criminele wetten
2. Rechtspositivisme kan de geldigheid van wetten niet vaststellen, omdat het alleen kijkt naar de
macht achter een wet, niet naar de morele waarde ervan
3. Wettelijke verplichting en geldigheid moeten gebaseerd zijn op een inherente waarde in de wet,
niet alleen op macht
4. Rechtszekerheid is belangrijk, maar niet de enige waarde van het recht. Doelmatigheid en
rechtvaardigheid zijn ook essentieel
5. Bij een conflict tussen rechtszekerheid en rechtvaardigheid, moet een afweging worden gemaakt:
a. Positief recht heeft voorrang, zelfs als het onrechtvaardig is, tenzij het conflict met
rechtvaardigheid ondraaglijk wordt
b. Als een wet zelfs geen poging doet tot rechtvaardigheid, verliest ze haar karakter als wet
6. Radbruch concludeert dat delen van het nazirecht nooit de status van geldig recht hebben bereikt,
omdat ze de kern van rechtvaardigheid volledig negeerden
De tekst markeert Radbruchs afwijzing van strikt rechtspositivisme na de Tweede Wereldoorlog en zijn
pleidooi voor een meer natuurrechtelijke benadering in de rechtsfilosofie.
Studievragen
1. De Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak heeft in 2011 de rechterscode vastgesteld. Hierin
staat onder meer het volgende.
‘De rechter laat zich leiden door het recht en zijn eigen geweten en gevoel voor
rechtvaardigheid. De rechter heeft tot taak een rechtvaardige beslissing te nemen ook
wanneer strikte toepassing van het recht daaraan in de weg lijkt te staan.’
Leg uit in hoeverre dit overeenkomt en in hoeverre dit verschilt met Radbruchs rechtstheorie.
Overeenkomsten zijn erkenning van rechtvaardigheid als leidend principe en de mogelijkheid tot
afwijking van strikte wetstoepassing. Radbruch benadrukt het belang van rechtszekerheid
nadrukkelijker dan de NVvR-code. Hij stelt dat positief recht voorrang heeft, zelfs als het
onrechtvaardig is. De NVvR-code lijkt meer nadruk te leggen op de individuele verantwoordelijkheid
van de rechter.
Rechtsfilosofie
Leerdoelen
Een juridische casus vanuit verschillende rechtsfilosofische invalshoeken te analyseren;
relevante rechtsfilosofische argumenten toepassen op deze casus;
een bepaalde interpretatie van de casus op basis van rechtsfilosofische argumenten te verdedigen;
verschillende rechtsfilosofische theorieën en argumenten onderling te vergelijken en tegen elkaar
af te wegen bij de beoordeling van de casus.
Inhoud van het vak
Kennis maken met de belangrijkste actuele theorieën op het terrein van rechtsfilosofie en
rechtstheorie;
deze theorieën worden in verband gebracht met elkaar besproken aan de hand van een aantal
thema’s zoals:
o de aard van het recht
o de verhouding tussen recht en rechtvaardigheid
o rechtspositivisme en natuurrecht
o rechtsvinding
o de normatieve grondslagen van de liberale rechtsorde en fundamentele rechten
, WEEK 1
Rechtspositivisme en natuurrecht
De verhouding tussen recht en rechtvaardigheid
WERKBOEK
Rechtsfilosofische theorieën
1. Descriptieve (beschrijvende) theorieën = het recht zoals het feitelijk is
Wat verstaan we gewoonlijk onder recht?
Welke procedures hanteren we om vast te stellen hoe het recht luidt?
Wat zijn de verschillende doelstellingen en functies van het recht?
Descriptieve theorieën maken doorgaans onderscheid tussen recht en rechtvaardigheid (in
die zin dat het recht niet rechtvaardig behoeft te zijn om als recht te kunnen gelden)
Probeert alleen te beschrijven wat kenmerkend is voor het feitelijk bestaande recht, ongeacht
de vraag of dit recht moreel juist of rechtvaardig is
2. Normatieve (voorschrijvende) theorieën = het recht zoals het behoort te zijn
Hoe ziet het recht er idealiter uit?
Wat zou het recht wel en niet moeten reguleren?
Wanneer bestaat er een plicht tot gehoorzaamheid aan het recht?
Normatieve theorieën kunnen constateren dat het feitelijke recht niet voldoet aan eisen van
rechtvaardigheid en dat dit recht slechts als geldend recht moet worden erkend
De meest invloedrijke rechtsfilosofische theorieën (zowel descriptieve als normatieve varianten):
1. Natuurrecht = de gelding van wetten hangt af van beginselen die samenhangen met de menselijke
natuur
John Locke betoogde bijvoorbeeld dat de mens van nature beschikt over een recht op leven,
vrijheid en eigendom
2. Rechtspositivisme = het recht bestaat uit normen die afkomstig zijn uit wat door de burgers en met name
de ‘officials’ van een samenleving in feite als bronnen van recht worden gezien
Het geldende recht wordt bijv. a.d.h.v. formele (niet inhoudelijke) kenmerken geïdentificeerd
Een juridische norm is geldig in de betreffende samenleving omdat zij afkomstig is van in die
samenleving erkende autoriteiten (bijv. een wetgever) en op een erkende wijze tot stand is
gekomen
Herbert Hart betoogde bijvoorbeeld dat de gelding van rechtsregels afhankelijk is van
‘secundaire rechtsregels’, d.w.z. regels die aangeven welke instanties bevoegd zijn om
rechtsregels te creëren, te wijzigen, af te schaffen en toe te passen
Andere vormen:
1. Normatief natuurrecht = de gelding van het recht is afhankelijk van rechtvaardigheid
het recht verliest zijn gelding wanneer het in strijd komt met fundamentele natuurrechtelijke
beginselen
2. Descriptief rechtspositivisme = de gelding van het recht hangt niet af van moraliteit of rechtvaardigheid
Aan het geldig-zijn van rechtsnormen is geen plicht tot gehoorzamen en toepassen verbindt
3. Wetspositivisme (variant van rechtspositivisme) = de wet is de enige bron van het recht
Niet een inhoudelijke maar een formele toets was bepalend voor de vraag of een regel de
status van wet had
4. Normatieve wetspositivisme (ook wel: legisme)
Hierbij was de rechter zelfs verplicht geldende wetten toe te passen en niet bevoegd om over
hun morele juistheid te oordelen
De verhouding tussen recht en rechtvaardigheid
, Rechtszekerheid is een bestanddeel van de rechtvaardigheid zelf: zij stelt ons in staat om rationele keuzes
te maken en onze vrijheid te realiseren.
READER
Radbruch
Radbruch worstelt met de ethische dilemma’s die voortkomen uit wetten die zijn aangenomen
onder onderdrukkende regimes
‘wet is wet’: een normatief-wetspositivistische mentaliteit
Volgens Radbruch maakte deze mentaliteit het voor Duitse juristen mogelijk om morele
verantwoordelijkheden voor hun beslissingen te ontlopen
Na de oorlog wordt deze mentaliteit gebroken en komen mensen in verzet tegen het
wetspositivisme
Statutory Lawlessness = wetten die juridisch geldig zijn maar moreel verwerpelijk tot het punt van
onrechtvaardigheid. Deze wetten schenden fundamentele principes van rechtvaardigheid en
mensenrechten.
Radbruch bekritiseert het rechtspositivisme en de gevolgen daarvan tijdens het naziregime in Duitsland:
1. Rechtspositivisme, met het principe ‘wet is wet’, heeft de Duitse juridische professie weerloos
gemaakt tegen willekeurige en criminele wetten
2. Rechtspositivisme kan de geldigheid van wetten niet vaststellen, omdat het alleen kijkt naar de
macht achter een wet, niet naar de morele waarde ervan
3. Wettelijke verplichting en geldigheid moeten gebaseerd zijn op een inherente waarde in de wet,
niet alleen op macht
4. Rechtszekerheid is belangrijk, maar niet de enige waarde van het recht. Doelmatigheid en
rechtvaardigheid zijn ook essentieel
5. Bij een conflict tussen rechtszekerheid en rechtvaardigheid, moet een afweging worden gemaakt:
a. Positief recht heeft voorrang, zelfs als het onrechtvaardig is, tenzij het conflict met
rechtvaardigheid ondraaglijk wordt
b. Als een wet zelfs geen poging doet tot rechtvaardigheid, verliest ze haar karakter als wet
6. Radbruch concludeert dat delen van het nazirecht nooit de status van geldig recht hebben bereikt,
omdat ze de kern van rechtvaardigheid volledig negeerden
De tekst markeert Radbruchs afwijzing van strikt rechtspositivisme na de Tweede Wereldoorlog en zijn
pleidooi voor een meer natuurrechtelijke benadering in de rechtsfilosofie.
Studievragen
1. De Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak heeft in 2011 de rechterscode vastgesteld. Hierin
staat onder meer het volgende.
‘De rechter laat zich leiden door het recht en zijn eigen geweten en gevoel voor
rechtvaardigheid. De rechter heeft tot taak een rechtvaardige beslissing te nemen ook
wanneer strikte toepassing van het recht daaraan in de weg lijkt te staan.’
Leg uit in hoeverre dit overeenkomt en in hoeverre dit verschilt met Radbruchs rechtstheorie.
Overeenkomsten zijn erkenning van rechtvaardigheid als leidend principe en de mogelijkheid tot
afwijking van strikte wetstoepassing. Radbruch benadrukt het belang van rechtszekerheid
nadrukkelijker dan de NVvR-code. Hij stelt dat positief recht voorrang heeft, zelfs als het
onrechtvaardig is. De NVvR-code lijkt meer nadruk te leggen op de individuele verantwoordelijkheid
van de rechter.
