RECHTSECONOMIE
,WEEK 1 WELVAART, MARKTEN EN OVERHEID
Hoofdstuk 1: INLEIDING
Binnen rechtseconomie uitgegaan dat men zich NUT MAXIMALISEREND GEDRAAGT: kiezen uit ter
beschikking staande keuzemogelijkheden alternatief, dat volgens hun voorkeuren het beste is; die keuze
levert individuen het hoogste niveau van nut op.
Men zal zich aan de wet houden als dat een hoger nut oplevert dan wanneer ze dat niet doen
Rechtseconomen geïnteresseerd in vraag welk effect rechtsregels hebben op
MAATSCHAPPELIJKE WELVAART: het welbevinden/nut van alle individuen gezamenlijk
Efficiëntie: maatschappelijke welvaart is optimaal
Hoofdstuk 2: WELVAART, MARKTEN, OVERHEID
NUT MAXIMALISEREND GEDRAG: keuzegedrag van mensen vormt samen studieobject economie.
Hierbij wordt uitgegaan van veronderstelling dat mensen uit keuzemogelijkheden beste alternatief kiezen
dat voor hen meeste nut oplevert
Voorkeuren:
VOLLEDIGE VOORKEURSORDENING: individu kan voor elk paar goederenpakketten
aangeven of hij ene pakket beter vindt dan andere
o Indifferent: als individu alle pakketten even goed vindt
Voorkeursordening van individu is TRANSITIEF: indien individu pakket F prefereert boven B en hij
prefereert B boven D, dan prefereert hij ook F boven B
Individuen prefereren MEER BOVEN MINDER
INDIFFERENTIECURVEN: weergave van goederencombinaties waartussen individu indifferent is;
goederencombinaties leveren hem hetzelfde nut op. Pakketten op hogere indifferentiecurve altijd
geprefereerd boven lagere indifferentiecurven, want individu kiest altijd voor meer boven minder.
Indifferentiecurve heeft dus altijd dalend verloop
Lezen bovenstaande budgetlijn:
Pakket G wordt het beste gevonden, want dit pakket ligt op de hoogste
indifferentiecurve. Pakket F komt op de tweede plaats. Vervolgens pakketten C,
D en E; zijn allemaal even goed. Dan pakket B, terwijl pakket A het slechtste
alternatief is. Pakketten C, D en E liggen op dezelfde indifferentiecurve en
leveren het individu hetzelfde nut op.
Roze = Indifferentiecurven
Groen = Budgetlijn
BUDGETLIJN: in moderne economie beschikt individu over bepaald budget. Goederen hebben bepaalde
prijs. Budget en goederenprijzen bepalen keuzemogelijkheden
Voorbeeld:
Individu heeft budget Z = 1000.
Er zijn twee goederen: X met prijs Px = 5 en Y met prijs Py = 10.
, Formule: Z = Px x Qx + Py x Qy Ingevuld: 1000 = 5Qx x 10Qy.
- Verandering budget verschuift budgetlijn.
o Afname Individu kan minder kan kopen; parallelle verschuiving naar linksonder.
o Toename parallelle verschuiving naar rechtsboven.
- Verandering prijs één goed verschuift budgetlijn:
o Toename prijs één goed: zorgt ervoor dat hij minder van dat goed kan kopen, maar nog steeds
dezelfde hoeveelheid van het ander goed; budgetlijn verdraait.
OPTIMALE KEUZE: hoogst bereikbare indifferentiecurve, want daar is nutsniveau het hoogst; nut
maximaliserend gedrag; individu kiest binnen de grens van mogelijke, budgetlijn, goederenpakket dat op
hoogst bereikbare indifferentiecurve ligt.
WEDERZIJDS VOORDELIGE RUIL: beide individuen worden er beter van om te ruilen, waardoor ze
beide op hogere indifferentiecurve terecht komen. Edgeworth-box: indifferentiecurven van twee
verschillende individuen worden weergegeven
Lezen bovenstaande Edgeworth-Box:
Persoon A heeft een nutsniveau dat correspondeert met de
indifferentiecurve ACD. Hij gaat erop vooruit als er na ruil een punt
wordt bereikt dat rechtsboven indifferentiecurve ACD ligt.
Persoon B heeft een nutsniveau dat correspondeert met de
indifferentiecurve ABD. Hij gaat erop vooruit als er na ruil een punt
wordt bereikt dat linksonder indifferentiecurve ABD ligt.
Dat betekent dat alleen de punten die worden ingesloten door
enerzijds indifferentiecurve ACD en anderzijds indifferentiecurve ABD
interessant zijn; dat noemen we het oog van Pareto.
Met de roze lijn wordt de contractcurve aangegeven. Dat is een
weergave van de verzameling Pareto-optima en bestaat ui de
verzameling van punten waarin de indifferentiecurven van de
betrokken individuen elkaar raken.
Beoordelen of er sprake is van verbetering van de maatschappelijke welvaart criteria:
PARETO-CRITERUM:
o PARETO-VERBETERING: Toename van maatschappelijke welvaar, indien nut van één of
meer leden samenleving groter, zonder dat nut van ander lid samenleving kleiner wordt.
o Elke verandering op basis van wederzijdse ruil tot stand komt is een Pareto-verbetering,
maar niet elke Pareto-verbetering komt tot stand via wederzijds voordelige ruil
o PARETO-OPTIMUM: geen Pareto-verbeteringen meer mogelijk. In een Edgeworth-box
wordt hiernaar gezocht
o Zolang er nog een Pareto-verbetering gerealiseerd kan worden, is er geen sprake van een
optimum van gezamenlijke welvaart
HICKS-KALDOR
o HICKS-KALDOR-CRITERIUM: er is sprake van een verbetering van gezamenlijke
welvaart, indien er sprake is van verandering waarbij alle betrokkenen erop vooruit zouden
kunnen gaan; de in geld uitgedrukte nutswinst van winnaar is groter dan in geld uitgedrukt
nutsverlies van verliezers
o Voorbeeld:
Individu 1 gaat bij een bepaalde verandering erop vooruit. Hij is bereid voor die verandering 10 te betalen. Individu 2 gaat
bij deze verandering erop achteruit. Hij wil minimaal 5 ontvangen. Als het bedrag dat individu 1 maximaal wil betalen
groter is dan het bedrag dat individu 2 minimaal wil ontvangen, spreken we van een potentiële Pareto-verbetering. Het
Hicks- Kaldor-criterium zegt dat een gezamenlijke welvaartsverbetering wordt gerealiseerd, indien er sprake is van een
verandering waarbij alle betrokkenen erop vooruit zouden kunnen gaan. De in geld uitgedrukte nutswinst van de winnaars
overtreft het in geld uitgedrukte nutsverlies van de verliezers (10 > 5). We weten alleen zeker dat de winnaars de verliezers
kunnen compenseren, maar niet of ze dat ook daadwerkelijk doen.
, o Toepassen: vereist in kaart brengen voor- en nadelen desbetreffende veranderingen;
KOSTEN-BATEANALYSE: voor- en nadelen geïnventariseerd/uitgedrukt in financiële
termen. Problemen:
Geldwaarde op bepaald moment: kosten en baten die bepaalde maatregel met zich
meebrengt zullen doorgaans niet allemaal op dezelfde tijd worden gerealiseerd,
waardoor moet worden teruggerekend naar bepaald moment
Waarderingsmethode: er schuilt tot zekere hoogte arbitrair element in waardering
van kosten en baten, omdat het afhankelijk is van jouw waarderingsmethode (vb.
hoe meet je tijdswinst en hoe druk je dit in euro’s uit?)
MARKTEN: geheel van concrete situaties en plaatsen waar vragers en aanbieders elkaar ontmoeten
VRAGERS: degenen die goed willen verkrijgen en daarvoor bepaalde offers willen doen
AANBIEDERS: degenen die goed willen leveren indien zij daarvoor tegenprestatie ontvangen
Waarom zijn er markten?
- SPECIALISATIE
Men heeft behoefte aan veelheid aan goederen. Individu kan proberen goederen zelf te maken, maar
ver zal hij niet komen. Totale hoeveelheid goederen wordt flink verhoogd indien men zich specialiseert
in productie van bepaald goed
Adam Smith – The Wealth of Nations: Iemand die zich niet heeft gespecialiseerd in speldenproductie kan
misschien 1 speld per dag maken. Indien 10 mensen zich specialiseren, kunnen zij gezamenlijk duizenden
spelden per dag maken.
Door te ruilen komt men aan andere goederen ze gaan over tot ruil om daar beter van te worden.
Voordelen van specialisatie kunnen alleen worden gerealiseerd als er geruild wordt.
- TRANSACTIE:
Arbeidsdeling (=specialisatie) en ruil doet behoefte ontstaan aan algemeen aanvaard ruilmiddel,
bijvoorbeeld geld. Bestaan van ruilmiddel reduceert transactiekosten
TRANSACTIEKOSTEN: kosten die gebruik van markt met zich meebrengt. Komen voort uit
activiteiten die moeten worden gedaan indien men als vrager of aanbieder op markt optreedt.
Zoeken info over prijzen, kwaliteit, zoeken aanbieders/vragers, verwerven info over desbetreffende
partijen
Voeren van onderhandelingen over verkoopvoorwaarden
Afsluiten overeenkomsten
Controleren naleving overeenkomsten
(Zo nodig) afdwingen van ovk
Hoogte transactiekosten afhankelijk van:
Mate waarin investering nodig is die specifiek voor desbetreffende transactie moet worden gedaan
Frequentie waarmee dergelijke transacties plaatsvinden
Complexiteit transactie en onzekerheid over kwaliteiten van bij transactie betrokken goederen
Ingewikkeldheid van meten kwaliteiten van bij transactie betrokken goederen
Mate waarin bij transactie betrokken partij afhankelijk is van derden
Bij te hoge transactiekosten werken markten niet.
Overheid kan door middel van regelgeving transactiekosten verlagen,
o Vb: ovk recht: onderhandelen vereenvoudigd, omdat bepaalde afspraken volgens zwarte lijst
niet mogen worden gemaakt
o Aanvullend recht: overheid kan vraag en aanbod bij elkaar brengen
,WEEK 1 WELVAART, MARKTEN EN OVERHEID
Hoofdstuk 1: INLEIDING
Binnen rechtseconomie uitgegaan dat men zich NUT MAXIMALISEREND GEDRAAGT: kiezen uit ter
beschikking staande keuzemogelijkheden alternatief, dat volgens hun voorkeuren het beste is; die keuze
levert individuen het hoogste niveau van nut op.
Men zal zich aan de wet houden als dat een hoger nut oplevert dan wanneer ze dat niet doen
Rechtseconomen geïnteresseerd in vraag welk effect rechtsregels hebben op
MAATSCHAPPELIJKE WELVAART: het welbevinden/nut van alle individuen gezamenlijk
Efficiëntie: maatschappelijke welvaart is optimaal
Hoofdstuk 2: WELVAART, MARKTEN, OVERHEID
NUT MAXIMALISEREND GEDRAG: keuzegedrag van mensen vormt samen studieobject economie.
Hierbij wordt uitgegaan van veronderstelling dat mensen uit keuzemogelijkheden beste alternatief kiezen
dat voor hen meeste nut oplevert
Voorkeuren:
VOLLEDIGE VOORKEURSORDENING: individu kan voor elk paar goederenpakketten
aangeven of hij ene pakket beter vindt dan andere
o Indifferent: als individu alle pakketten even goed vindt
Voorkeursordening van individu is TRANSITIEF: indien individu pakket F prefereert boven B en hij
prefereert B boven D, dan prefereert hij ook F boven B
Individuen prefereren MEER BOVEN MINDER
INDIFFERENTIECURVEN: weergave van goederencombinaties waartussen individu indifferent is;
goederencombinaties leveren hem hetzelfde nut op. Pakketten op hogere indifferentiecurve altijd
geprefereerd boven lagere indifferentiecurven, want individu kiest altijd voor meer boven minder.
Indifferentiecurve heeft dus altijd dalend verloop
Lezen bovenstaande budgetlijn:
Pakket G wordt het beste gevonden, want dit pakket ligt op de hoogste
indifferentiecurve. Pakket F komt op de tweede plaats. Vervolgens pakketten C,
D en E; zijn allemaal even goed. Dan pakket B, terwijl pakket A het slechtste
alternatief is. Pakketten C, D en E liggen op dezelfde indifferentiecurve en
leveren het individu hetzelfde nut op.
Roze = Indifferentiecurven
Groen = Budgetlijn
BUDGETLIJN: in moderne economie beschikt individu over bepaald budget. Goederen hebben bepaalde
prijs. Budget en goederenprijzen bepalen keuzemogelijkheden
Voorbeeld:
Individu heeft budget Z = 1000.
Er zijn twee goederen: X met prijs Px = 5 en Y met prijs Py = 10.
, Formule: Z = Px x Qx + Py x Qy Ingevuld: 1000 = 5Qx x 10Qy.
- Verandering budget verschuift budgetlijn.
o Afname Individu kan minder kan kopen; parallelle verschuiving naar linksonder.
o Toename parallelle verschuiving naar rechtsboven.
- Verandering prijs één goed verschuift budgetlijn:
o Toename prijs één goed: zorgt ervoor dat hij minder van dat goed kan kopen, maar nog steeds
dezelfde hoeveelheid van het ander goed; budgetlijn verdraait.
OPTIMALE KEUZE: hoogst bereikbare indifferentiecurve, want daar is nutsniveau het hoogst; nut
maximaliserend gedrag; individu kiest binnen de grens van mogelijke, budgetlijn, goederenpakket dat op
hoogst bereikbare indifferentiecurve ligt.
WEDERZIJDS VOORDELIGE RUIL: beide individuen worden er beter van om te ruilen, waardoor ze
beide op hogere indifferentiecurve terecht komen. Edgeworth-box: indifferentiecurven van twee
verschillende individuen worden weergegeven
Lezen bovenstaande Edgeworth-Box:
Persoon A heeft een nutsniveau dat correspondeert met de
indifferentiecurve ACD. Hij gaat erop vooruit als er na ruil een punt
wordt bereikt dat rechtsboven indifferentiecurve ACD ligt.
Persoon B heeft een nutsniveau dat correspondeert met de
indifferentiecurve ABD. Hij gaat erop vooruit als er na ruil een punt
wordt bereikt dat linksonder indifferentiecurve ABD ligt.
Dat betekent dat alleen de punten die worden ingesloten door
enerzijds indifferentiecurve ACD en anderzijds indifferentiecurve ABD
interessant zijn; dat noemen we het oog van Pareto.
Met de roze lijn wordt de contractcurve aangegeven. Dat is een
weergave van de verzameling Pareto-optima en bestaat ui de
verzameling van punten waarin de indifferentiecurven van de
betrokken individuen elkaar raken.
Beoordelen of er sprake is van verbetering van de maatschappelijke welvaart criteria:
PARETO-CRITERUM:
o PARETO-VERBETERING: Toename van maatschappelijke welvaar, indien nut van één of
meer leden samenleving groter, zonder dat nut van ander lid samenleving kleiner wordt.
o Elke verandering op basis van wederzijdse ruil tot stand komt is een Pareto-verbetering,
maar niet elke Pareto-verbetering komt tot stand via wederzijds voordelige ruil
o PARETO-OPTIMUM: geen Pareto-verbeteringen meer mogelijk. In een Edgeworth-box
wordt hiernaar gezocht
o Zolang er nog een Pareto-verbetering gerealiseerd kan worden, is er geen sprake van een
optimum van gezamenlijke welvaart
HICKS-KALDOR
o HICKS-KALDOR-CRITERIUM: er is sprake van een verbetering van gezamenlijke
welvaart, indien er sprake is van verandering waarbij alle betrokkenen erop vooruit zouden
kunnen gaan; de in geld uitgedrukte nutswinst van winnaar is groter dan in geld uitgedrukt
nutsverlies van verliezers
o Voorbeeld:
Individu 1 gaat bij een bepaalde verandering erop vooruit. Hij is bereid voor die verandering 10 te betalen. Individu 2 gaat
bij deze verandering erop achteruit. Hij wil minimaal 5 ontvangen. Als het bedrag dat individu 1 maximaal wil betalen
groter is dan het bedrag dat individu 2 minimaal wil ontvangen, spreken we van een potentiële Pareto-verbetering. Het
Hicks- Kaldor-criterium zegt dat een gezamenlijke welvaartsverbetering wordt gerealiseerd, indien er sprake is van een
verandering waarbij alle betrokkenen erop vooruit zouden kunnen gaan. De in geld uitgedrukte nutswinst van de winnaars
overtreft het in geld uitgedrukte nutsverlies van de verliezers (10 > 5). We weten alleen zeker dat de winnaars de verliezers
kunnen compenseren, maar niet of ze dat ook daadwerkelijk doen.
, o Toepassen: vereist in kaart brengen voor- en nadelen desbetreffende veranderingen;
KOSTEN-BATEANALYSE: voor- en nadelen geïnventariseerd/uitgedrukt in financiële
termen. Problemen:
Geldwaarde op bepaald moment: kosten en baten die bepaalde maatregel met zich
meebrengt zullen doorgaans niet allemaal op dezelfde tijd worden gerealiseerd,
waardoor moet worden teruggerekend naar bepaald moment
Waarderingsmethode: er schuilt tot zekere hoogte arbitrair element in waardering
van kosten en baten, omdat het afhankelijk is van jouw waarderingsmethode (vb.
hoe meet je tijdswinst en hoe druk je dit in euro’s uit?)
MARKTEN: geheel van concrete situaties en plaatsen waar vragers en aanbieders elkaar ontmoeten
VRAGERS: degenen die goed willen verkrijgen en daarvoor bepaalde offers willen doen
AANBIEDERS: degenen die goed willen leveren indien zij daarvoor tegenprestatie ontvangen
Waarom zijn er markten?
- SPECIALISATIE
Men heeft behoefte aan veelheid aan goederen. Individu kan proberen goederen zelf te maken, maar
ver zal hij niet komen. Totale hoeveelheid goederen wordt flink verhoogd indien men zich specialiseert
in productie van bepaald goed
Adam Smith – The Wealth of Nations: Iemand die zich niet heeft gespecialiseerd in speldenproductie kan
misschien 1 speld per dag maken. Indien 10 mensen zich specialiseren, kunnen zij gezamenlijk duizenden
spelden per dag maken.
Door te ruilen komt men aan andere goederen ze gaan over tot ruil om daar beter van te worden.
Voordelen van specialisatie kunnen alleen worden gerealiseerd als er geruild wordt.
- TRANSACTIE:
Arbeidsdeling (=specialisatie) en ruil doet behoefte ontstaan aan algemeen aanvaard ruilmiddel,
bijvoorbeeld geld. Bestaan van ruilmiddel reduceert transactiekosten
TRANSACTIEKOSTEN: kosten die gebruik van markt met zich meebrengt. Komen voort uit
activiteiten die moeten worden gedaan indien men als vrager of aanbieder op markt optreedt.
Zoeken info over prijzen, kwaliteit, zoeken aanbieders/vragers, verwerven info over desbetreffende
partijen
Voeren van onderhandelingen over verkoopvoorwaarden
Afsluiten overeenkomsten
Controleren naleving overeenkomsten
(Zo nodig) afdwingen van ovk
Hoogte transactiekosten afhankelijk van:
Mate waarin investering nodig is die specifiek voor desbetreffende transactie moet worden gedaan
Frequentie waarmee dergelijke transacties plaatsvinden
Complexiteit transactie en onzekerheid over kwaliteiten van bij transactie betrokken goederen
Ingewikkeldheid van meten kwaliteiten van bij transactie betrokken goederen
Mate waarin bij transactie betrokken partij afhankelijk is van derden
Bij te hoge transactiekosten werken markten niet.
Overheid kan door middel van regelgeving transactiekosten verlagen,
o Vb: ovk recht: onderhandelen vereenvoudigd, omdat bepaalde afspraken volgens zwarte lijst
niet mogen worden gemaakt
o Aanvullend recht: overheid kan vraag en aanbod bij elkaar brengen
