Hoorcollege 7 – Ethiek voor juristen
Opzet hoorcollege
• Twee ethische ‘valkuilen’ voor juristen
• Vier typen juridische professionals
• De “neutrale”, klantgerichte professional
• De integere jurist.
• De jurist als hoeder van de rechtsstaat.
• De jurist als moreel activist.
Eerste valkuil
‘Het waren de omstandigheden, niet ik.’
• Rol/ houding juridische beroepsgroepen in en na WO-II:
a) Advocaten
b) Rechters
c) Fiscaal juristen
d) Notarissen
e) Anderen: makelaars, bankiers, beurshandelaren etc.
Eerste valkuil
Onderzoek Raymund Schütz (Vrije Universiteit, 2016):
• Door het ontbreken van een eigen ethisch kader en een puur lijdelijke beroepsopvatting
waren de notarissen in de oorlogsjaren extra vatbaar voor massale collaboratie met de
Duitse bezetter bij de uitvoering van anti-Joodse maatregelen (de ‘arisering’ van Joods
onroerend goed).
• In België hebben de notarissen zich in het algemeen wel principieel opgesteld en verzet
geboden.
• De omstandigheden zorgden ervoor dat de notaris zijn eigen verantwoordelijkheid
minimaliseert.
Neutralisatietechnieken
• Het was ‘business as usual’; voor het kwaad dat er aldus werd aangericht, zijn anderen
verantwoordelijk. ‘Ik deed gewoon mijn werk’
, • Anderen deden het ook.
• Als ik het niet had gedaan, had een ander het wel gedaan.
• Door mee te doen kon ik zelf op de winkel blijven passen.
• We waren feitelijk gedwongen mee te doen.
• Niet meedoen zou hebben geleid tot represailles.
• Juridisch was het destijds toegestaan (zie de opstelling Hoge Raad).
Ben van Beurden (topman Shell)
(Nieuwsuur, februari 2016)
http://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2084934-topman-shell-ik-pomp-alles-op-wat-ik-kan-oppompen.html
(1:10)
‘Ik pomp alles op wat ik kan oppompen om aan de vraag te kunnen voldoen.’
‘Het komt door de omstandigheden, niet door mij’. Ik ben maar een schakel op de markt, ik laat mij
leiden tot de vraag. Hij legt de schuld bij de consument die olie wilt. Neutralisatietechniek waarbij je
verantwoordelijkheid buiten jezelf plaatst.
Tweede valkuil
‘Wat niet juridisch verboden is, is moreel toegestaan.’
• Meewerken aan (juridisch-financiële) schijnconstructies. Moeten juristen wel ingaan op
klanten met dubieuze verzoeken tot vreemde constructies? Denk met name aan fiscale
juristen. Wanneer is dit niet meer ethisch aanvaardbaar?
• Voorbeeld: ‘creatief’ procederen
Kernwaarden advocatuur
Artikel 10a Advocatenwet
1. In het belang van een goede rechtsbedeling draagt de advocaat zorg voor de rechtsbescherming
van zijn cliënt.
Daartoe is de advocaat bij de uitoefening van zijn beroep:
a. onafhankelijk ten opzichte van zijn cliënt, derden en de zaken waarin hij als zodanig optreedt;
b. partijdig bij de behartiging van de gerechtvaardigde belangen van zijn cliënt;
c. deskundig en kan hij beschikken over voldoende kennis en vaardigheden;
d. integer en onthoudt hij zich van enig handelen of nalaten dat een behoorlijk advocaat niet
betaamt; en
Opzet hoorcollege
• Twee ethische ‘valkuilen’ voor juristen
• Vier typen juridische professionals
• De “neutrale”, klantgerichte professional
• De integere jurist.
• De jurist als hoeder van de rechtsstaat.
• De jurist als moreel activist.
Eerste valkuil
‘Het waren de omstandigheden, niet ik.’
• Rol/ houding juridische beroepsgroepen in en na WO-II:
a) Advocaten
b) Rechters
c) Fiscaal juristen
d) Notarissen
e) Anderen: makelaars, bankiers, beurshandelaren etc.
Eerste valkuil
Onderzoek Raymund Schütz (Vrije Universiteit, 2016):
• Door het ontbreken van een eigen ethisch kader en een puur lijdelijke beroepsopvatting
waren de notarissen in de oorlogsjaren extra vatbaar voor massale collaboratie met de
Duitse bezetter bij de uitvoering van anti-Joodse maatregelen (de ‘arisering’ van Joods
onroerend goed).
• In België hebben de notarissen zich in het algemeen wel principieel opgesteld en verzet
geboden.
• De omstandigheden zorgden ervoor dat de notaris zijn eigen verantwoordelijkheid
minimaliseert.
Neutralisatietechnieken
• Het was ‘business as usual’; voor het kwaad dat er aldus werd aangericht, zijn anderen
verantwoordelijk. ‘Ik deed gewoon mijn werk’
, • Anderen deden het ook.
• Als ik het niet had gedaan, had een ander het wel gedaan.
• Door mee te doen kon ik zelf op de winkel blijven passen.
• We waren feitelijk gedwongen mee te doen.
• Niet meedoen zou hebben geleid tot represailles.
• Juridisch was het destijds toegestaan (zie de opstelling Hoge Raad).
Ben van Beurden (topman Shell)
(Nieuwsuur, februari 2016)
http://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2084934-topman-shell-ik-pomp-alles-op-wat-ik-kan-oppompen.html
(1:10)
‘Ik pomp alles op wat ik kan oppompen om aan de vraag te kunnen voldoen.’
‘Het komt door de omstandigheden, niet door mij’. Ik ben maar een schakel op de markt, ik laat mij
leiden tot de vraag. Hij legt de schuld bij de consument die olie wilt. Neutralisatietechniek waarbij je
verantwoordelijkheid buiten jezelf plaatst.
Tweede valkuil
‘Wat niet juridisch verboden is, is moreel toegestaan.’
• Meewerken aan (juridisch-financiële) schijnconstructies. Moeten juristen wel ingaan op
klanten met dubieuze verzoeken tot vreemde constructies? Denk met name aan fiscale
juristen. Wanneer is dit niet meer ethisch aanvaardbaar?
• Voorbeeld: ‘creatief’ procederen
Kernwaarden advocatuur
Artikel 10a Advocatenwet
1. In het belang van een goede rechtsbedeling draagt de advocaat zorg voor de rechtsbescherming
van zijn cliënt.
Daartoe is de advocaat bij de uitoefening van zijn beroep:
a. onafhankelijk ten opzichte van zijn cliënt, derden en de zaken waarin hij als zodanig optreedt;
b. partijdig bij de behartiging van de gerechtvaardigde belangen van zijn cliënt;
c. deskundig en kan hij beschikken over voldoende kennis en vaardigheden;
d. integer en onthoudt hij zich van enig handelen of nalaten dat een behoorlijk advocaat niet
betaamt; en
