Nederlands Recht Begrepen: Zesde druk – Samenva ng
1. Het Recht
Het belangrijkste doel van recht is het ordenen van de samenleving en het geven van regels om
conflicten op te lossen zodat de orde kan terugkeren. Mocht er een meningsverschil ontstaan, dan
gee het recht regels om het conflict op te lossen.
Gezien vanuit het doel van het recht ligt de omschrijving van dit begrip voor de hand. Het recht is het
geheel van overheidsregels dat de samenleving ordent.
Staatsrecht gee grondregels voor de organisa e van de staat. Het biedt een beschrijving van de
verschillende organen van de Staat, van hun onderlinge verhouding en van de rela e tussen de
burger en de overheid.
Bestuursrecht houdt zicht bezig met de overheid ‘’in ac e’’. Het gee regels over de bestuurstaak van
de overheid. Met ‘bestuurstaak’ bedoelen we de ordende taak van de overheid.
Strafrecht is kenmerkend dat het verboden gedragingen beschrij waar straf op staat. In het
strafrecht spelen de poli e, het Openbare Ministerie en de recht een belangrijke rol. Poli e spoort
stra are feiten op en personen die van deze feiten verdacht worden. Het Openbaar Ministerie beslist
op basis van het opsporingsonderzoek of de verdachten zullen worden vervolgd.
Het burgerlijk recht regelt de rechtsverhoudingen tussen burgers onderling. Deze rechtsrela es
kunnen heel verschillend van aard zijn. Zo zijn er rechtsrela es die op geld waardeerbaar zijn, en
familierechtelijke rela es die dat niet zijn.
In het onderdeel personen- en familierecht gaat het vooral over familierechtelijke verhoudingen in en
buiten het gezin.
In het vermogensrecht worden de rechtsbetrekkingen geregeld die op geld waardeerbaar zijn. Anders
gezegd, in het vermogensrecht worden alle bestanddelen beschreven waaruit iemands vermogen kan
zijn opgebouwd. Hierin hee het erfrecht een speciale plaats.
Ten slo e behoort ok het rechtspersonenrecht tot het burgerlijk recht. Rechtspersonen zijn
organisa es en bedrijven die zelfstandig aan het rechtsverkeer deelnemen.
Civiel recht = privaatrecht.
We spreken van publiekrecht als de overheid een geheel eigen taak of posi e in een bepaald
rechtsgebied hee . Het staatsrecht, het bestuursrecht en het strafrecht behoren tot het publiekrecht.
In het burgerlijk recht hee de overheid geen specifieke taak, want daarin gaat het om
rechtsverhoudingen tussen burgers onderling. Het burgerlijke recht behoort tot het privaatrecht.
Het materieel recht beschrij rechten en plichten van mensen en instellingen. Het formeel recht
wordt pas van belang als het materiele rechten geschonden worden of als er redelijk vermoeden
bestaat dat een dergelijke schending hee plaatsgevonden. Het formeel recht gee antwoord op de
vraag wat er kan worden gedaan tegen schending van een recht of plicht uit het materieel recht.
De rechtsregels zoals we die onder andere in we en en verdragen vinden, vormen samen het
objec eve recht. De rechten en bevoegdheden die mensen aan dit recht ontlenen, heet subjec ef
recht.
,Publiek recht
2. Rechtsbronnen
De vier belangrijkste rechtsbronnen zijn: het interna onaal verdrag, de wet, de jurispruden e en de
gewoonte.
De wet in formele zin is een besluit a oms g van regering en volksvertegenwoordiging samen, dat
volgens een vaste procedure tot stand is gekomen. Bij een wet in formele zin is de aandacht gericht
op de procedure en op de maker van de wet.
Een wet in materiele zin is de verzamelnaam voor alle algemeen verbindende overheidsvoorschri en,
ongeacht welk overheidsorgaan het voorschri hee gemaakt. Bij een wet is de materiele zin gaat
het erom voor wie de regel is bedoeld.
De jurispruden e is de verzameling van alle rechterlijke uitspraken die onze rechters in de loop van de
jaren hebben gedaan.
3. Volksvertegenwoordiging en regering
Het staatsrecht gee onder andere een beschrijving van de overheidsorganen die ons land besturen.
Aan de orde komen bijvoorbeeld de bevoegdheden van de regering en van de
volksvertegenwoordiging, de verhouding tussen regering en volksvertegenwoordiging en de posi e
van het staatshoofd. Ook de rechten van de burgers ten opzichte van de overheid behoren tot het
staatsrecht.
Een staat is een samenleving van mensen die wonen op een bepaald stuk grond waar bepaalde
rechtsregels gelden, die zo nodig door dwang kunnen worden gehandhaafd.
De belangrijkste bron van ons staatsrecht is de Grondwet. In deze wet is de structuur van het
Nederlands staatsbestel vastgelegd. De grondwet wordt uitgewerkt in een aantal zogeheten
organieke we en. Een organieke wet is een wet die in opdracht van de grondwet een bepaald
onderwerp met betrekking tot de opbouw en inrich ng van het staatsbestel nader regelt.
De regering hee , globaal gezegd, de taak ons land te besturen. Onder de bestuurstaak vallen alle
taken die te maken hebben met het ordenen van de samenleving: het uitvoeren van we en, het
maken van plannen, het aanleggen van wegen, het heffen van belas ng, enzovoort. Naast deze
bestuurstaak hee de regering een wetgevend taak. Zo vormt de regering samen met de Eerste en
Tweede Kamer onze hoogste wetgever.
De begrippen kabinet en regering worden door elkaar gebruikt. Er is echter een verschil. De regering
bestaat uit het staatshoofd en de ministers. Het kabinet wordt gevormd door alle poli eke
ambtsdragers, dus uit de ministers en de staatssecretarissen. Een kabinet draagt de naam van de
minister-president, zodat we bijvoorbeeld spreken over het kabinet-Ru e.
Kabinetsforma e: 1. Consulta e door de frac evoorzi ers > 2. Benoeming informateur > 3.
Benoeming formateur > 4. Cons tuerend beraad > 5. Benoeming en beëdiging van de
bewindspersonen > 6. Regeringsverklaring in de Tweede Kamer.
, 4. Democra e en rechtsstaat
Helemaal voluit wordt ons regeringsstelsel getypeerd als een cons tu onele monarchie met
parlementair stelsel.
Wezenlijk voor een democra e is het respect voor de grondrechten van ieder mens, zoals de vrijheid
van meningsui ng, de vrijheid van godsdienst, de vrijheid van vereniging, gelijke behandeling in
gelijke gevallen, het recht om te kiezen en gekozen te worden, enzovoort. Grondrechten worden ook
wel mensenrechten genoemd, omdat ze wezenlijk bij het mens-zijn horen. Vaak worden beide
begrippen door elkaar gebruikt.
Toen men, onder invloed van filosofen zoals Locke en Rousseau, ging inzien dat de volgorde diende te
zijn dat de staat er is ten dienste van de zijn burgers, toen ontstonden ook de gedachten over wat we
nu grondrechten of mensenrechten noemen. In ons land werd dit type rechten voor het eerst in een
wet opgenomen in 1798, in de Staatsregeling van het Bataafse Volk.
Grondrechten kunnen op een aantal manieren worden onderscheiden. Zo onderscheidt men klassieke
en sociale grondrechten. In de klassieke rechten wordt de burgers bewegingsruimte geboden, van de
overheid wordt gevraagd zich in deze vrije ruimte van de burgers niet te begeven.
De klassieke grondrechten vragen een passieve opstelling van de overheid, bij de sociale
grondrechten word juist een ac eve opstelling van de overheid verwacht. Anders gezegd: de klassieke
grondrechten bieden waarborgnormen, de sociale grondrechten instruc enormen.
Ar kel 11 tot en met 18 Lid 1 Grondwet beva en klassieke grondrechten, vanaf ar kel 18 Lid 2 tot en
met ar kel 22 worden de sociale grondrechten geformuleerd. Ar kel 23, betreffende het onderwijs, is
een mengeling van een sociaal en een klassiek grondrecht.
Een botsing van grondrechten roept de vraag op of de grondrechten een bepaalde rangorde hebben,
of sommige rechten zwaarder wegen dan andere. Bij de parlementaire behandeling van de
grondrechten in 1983 hee de regering duidelijk gemaakt dat alle grondrechten gelijk zijn, er geldt
dus geen rangorde van de grondrechten.
5. Wetgeving
De opva ngen van filosoof Montesquieu (1689-1755) hebben enorme invloed gehad op de inrich ng
van onze staat. Naar aanleiding van de leer van de machtenscheiding komt ook het begrip
‘decentralisa e’ ter sprake als een vorm van spreiding van macht.
Vanuit een sterke onvrede ontwierp Montesquieu een staatsleer die bekend is geworden als de trias
poli ca of de leer van de machtenscheiding. Deze leer kan als volgt worden samengevat: er zijn drie
overheidsfunc es, namelijk wetgeving, bestuur en rechtspraak. Deze die func es moeten duidelijk
van elkaar worden gescheiden en ze moeten worden uitgevoerd door die van elkaar ona ankelijke
staatsorganen. Bij ieder staatsorgaan hoort dus een specifieke func e. Samenwerking tussen de
verschillende organen is niet gewenst.
Rangorde regelgeving:
Interna onaal verdrag > statuut van het koninkrijk > Grondwet > wet in formele zin > AMvB >
ministeriele regeling > provinciale verordening > gemeentelijke verordening
Het intrekken van een wet is geen taak voor de rechten, maar voor de wetgever.
1. Het Recht
Het belangrijkste doel van recht is het ordenen van de samenleving en het geven van regels om
conflicten op te lossen zodat de orde kan terugkeren. Mocht er een meningsverschil ontstaan, dan
gee het recht regels om het conflict op te lossen.
Gezien vanuit het doel van het recht ligt de omschrijving van dit begrip voor de hand. Het recht is het
geheel van overheidsregels dat de samenleving ordent.
Staatsrecht gee grondregels voor de organisa e van de staat. Het biedt een beschrijving van de
verschillende organen van de Staat, van hun onderlinge verhouding en van de rela e tussen de
burger en de overheid.
Bestuursrecht houdt zicht bezig met de overheid ‘’in ac e’’. Het gee regels over de bestuurstaak van
de overheid. Met ‘bestuurstaak’ bedoelen we de ordende taak van de overheid.
Strafrecht is kenmerkend dat het verboden gedragingen beschrij waar straf op staat. In het
strafrecht spelen de poli e, het Openbare Ministerie en de recht een belangrijke rol. Poli e spoort
stra are feiten op en personen die van deze feiten verdacht worden. Het Openbaar Ministerie beslist
op basis van het opsporingsonderzoek of de verdachten zullen worden vervolgd.
Het burgerlijk recht regelt de rechtsverhoudingen tussen burgers onderling. Deze rechtsrela es
kunnen heel verschillend van aard zijn. Zo zijn er rechtsrela es die op geld waardeerbaar zijn, en
familierechtelijke rela es die dat niet zijn.
In het onderdeel personen- en familierecht gaat het vooral over familierechtelijke verhoudingen in en
buiten het gezin.
In het vermogensrecht worden de rechtsbetrekkingen geregeld die op geld waardeerbaar zijn. Anders
gezegd, in het vermogensrecht worden alle bestanddelen beschreven waaruit iemands vermogen kan
zijn opgebouwd. Hierin hee het erfrecht een speciale plaats.
Ten slo e behoort ok het rechtspersonenrecht tot het burgerlijk recht. Rechtspersonen zijn
organisa es en bedrijven die zelfstandig aan het rechtsverkeer deelnemen.
Civiel recht = privaatrecht.
We spreken van publiekrecht als de overheid een geheel eigen taak of posi e in een bepaald
rechtsgebied hee . Het staatsrecht, het bestuursrecht en het strafrecht behoren tot het publiekrecht.
In het burgerlijk recht hee de overheid geen specifieke taak, want daarin gaat het om
rechtsverhoudingen tussen burgers onderling. Het burgerlijke recht behoort tot het privaatrecht.
Het materieel recht beschrij rechten en plichten van mensen en instellingen. Het formeel recht
wordt pas van belang als het materiele rechten geschonden worden of als er redelijk vermoeden
bestaat dat een dergelijke schending hee plaatsgevonden. Het formeel recht gee antwoord op de
vraag wat er kan worden gedaan tegen schending van een recht of plicht uit het materieel recht.
De rechtsregels zoals we die onder andere in we en en verdragen vinden, vormen samen het
objec eve recht. De rechten en bevoegdheden die mensen aan dit recht ontlenen, heet subjec ef
recht.
,Publiek recht
2. Rechtsbronnen
De vier belangrijkste rechtsbronnen zijn: het interna onaal verdrag, de wet, de jurispruden e en de
gewoonte.
De wet in formele zin is een besluit a oms g van regering en volksvertegenwoordiging samen, dat
volgens een vaste procedure tot stand is gekomen. Bij een wet in formele zin is de aandacht gericht
op de procedure en op de maker van de wet.
Een wet in materiele zin is de verzamelnaam voor alle algemeen verbindende overheidsvoorschri en,
ongeacht welk overheidsorgaan het voorschri hee gemaakt. Bij een wet is de materiele zin gaat
het erom voor wie de regel is bedoeld.
De jurispruden e is de verzameling van alle rechterlijke uitspraken die onze rechters in de loop van de
jaren hebben gedaan.
3. Volksvertegenwoordiging en regering
Het staatsrecht gee onder andere een beschrijving van de overheidsorganen die ons land besturen.
Aan de orde komen bijvoorbeeld de bevoegdheden van de regering en van de
volksvertegenwoordiging, de verhouding tussen regering en volksvertegenwoordiging en de posi e
van het staatshoofd. Ook de rechten van de burgers ten opzichte van de overheid behoren tot het
staatsrecht.
Een staat is een samenleving van mensen die wonen op een bepaald stuk grond waar bepaalde
rechtsregels gelden, die zo nodig door dwang kunnen worden gehandhaafd.
De belangrijkste bron van ons staatsrecht is de Grondwet. In deze wet is de structuur van het
Nederlands staatsbestel vastgelegd. De grondwet wordt uitgewerkt in een aantal zogeheten
organieke we en. Een organieke wet is een wet die in opdracht van de grondwet een bepaald
onderwerp met betrekking tot de opbouw en inrich ng van het staatsbestel nader regelt.
De regering hee , globaal gezegd, de taak ons land te besturen. Onder de bestuurstaak vallen alle
taken die te maken hebben met het ordenen van de samenleving: het uitvoeren van we en, het
maken van plannen, het aanleggen van wegen, het heffen van belas ng, enzovoort. Naast deze
bestuurstaak hee de regering een wetgevend taak. Zo vormt de regering samen met de Eerste en
Tweede Kamer onze hoogste wetgever.
De begrippen kabinet en regering worden door elkaar gebruikt. Er is echter een verschil. De regering
bestaat uit het staatshoofd en de ministers. Het kabinet wordt gevormd door alle poli eke
ambtsdragers, dus uit de ministers en de staatssecretarissen. Een kabinet draagt de naam van de
minister-president, zodat we bijvoorbeeld spreken over het kabinet-Ru e.
Kabinetsforma e: 1. Consulta e door de frac evoorzi ers > 2. Benoeming informateur > 3.
Benoeming formateur > 4. Cons tuerend beraad > 5. Benoeming en beëdiging van de
bewindspersonen > 6. Regeringsverklaring in de Tweede Kamer.
, 4. Democra e en rechtsstaat
Helemaal voluit wordt ons regeringsstelsel getypeerd als een cons tu onele monarchie met
parlementair stelsel.
Wezenlijk voor een democra e is het respect voor de grondrechten van ieder mens, zoals de vrijheid
van meningsui ng, de vrijheid van godsdienst, de vrijheid van vereniging, gelijke behandeling in
gelijke gevallen, het recht om te kiezen en gekozen te worden, enzovoort. Grondrechten worden ook
wel mensenrechten genoemd, omdat ze wezenlijk bij het mens-zijn horen. Vaak worden beide
begrippen door elkaar gebruikt.
Toen men, onder invloed van filosofen zoals Locke en Rousseau, ging inzien dat de volgorde diende te
zijn dat de staat er is ten dienste van de zijn burgers, toen ontstonden ook de gedachten over wat we
nu grondrechten of mensenrechten noemen. In ons land werd dit type rechten voor het eerst in een
wet opgenomen in 1798, in de Staatsregeling van het Bataafse Volk.
Grondrechten kunnen op een aantal manieren worden onderscheiden. Zo onderscheidt men klassieke
en sociale grondrechten. In de klassieke rechten wordt de burgers bewegingsruimte geboden, van de
overheid wordt gevraagd zich in deze vrije ruimte van de burgers niet te begeven.
De klassieke grondrechten vragen een passieve opstelling van de overheid, bij de sociale
grondrechten word juist een ac eve opstelling van de overheid verwacht. Anders gezegd: de klassieke
grondrechten bieden waarborgnormen, de sociale grondrechten instruc enormen.
Ar kel 11 tot en met 18 Lid 1 Grondwet beva en klassieke grondrechten, vanaf ar kel 18 Lid 2 tot en
met ar kel 22 worden de sociale grondrechten geformuleerd. Ar kel 23, betreffende het onderwijs, is
een mengeling van een sociaal en een klassiek grondrecht.
Een botsing van grondrechten roept de vraag op of de grondrechten een bepaalde rangorde hebben,
of sommige rechten zwaarder wegen dan andere. Bij de parlementaire behandeling van de
grondrechten in 1983 hee de regering duidelijk gemaakt dat alle grondrechten gelijk zijn, er geldt
dus geen rangorde van de grondrechten.
5. Wetgeving
De opva ngen van filosoof Montesquieu (1689-1755) hebben enorme invloed gehad op de inrich ng
van onze staat. Naar aanleiding van de leer van de machtenscheiding komt ook het begrip
‘decentralisa e’ ter sprake als een vorm van spreiding van macht.
Vanuit een sterke onvrede ontwierp Montesquieu een staatsleer die bekend is geworden als de trias
poli ca of de leer van de machtenscheiding. Deze leer kan als volgt worden samengevat: er zijn drie
overheidsfunc es, namelijk wetgeving, bestuur en rechtspraak. Deze die func es moeten duidelijk
van elkaar worden gescheiden en ze moeten worden uitgevoerd door die van elkaar ona ankelijke
staatsorganen. Bij ieder staatsorgaan hoort dus een specifieke func e. Samenwerking tussen de
verschillende organen is niet gewenst.
Rangorde regelgeving:
Interna onaal verdrag > statuut van het koninkrijk > Grondwet > wet in formele zin > AMvB >
ministeriele regeling > provinciale verordening > gemeentelijke verordening
Het intrekken van een wet is geen taak voor de rechten, maar voor de wetgever.
