Duitsland in Europa(1918-1991)
4.1 Duitsland: van de Eerste naar de Tweede Wereldoorlog (KA’S: 9a, 9b,
9c, 9d, 9e,9f)
Wat leidde tot de opkomst van het nationaalsocialisme en welke gevolgen had dit
voor Duitsland en Europa (1918-1945)?
In het voorjaar van 1918 wilde DU met een veldslag het geallieerde westfront
breken. Dit was omdat oorlogvoerende landen deze oorlog niet nog een jaar zo
door konden voeren. Veldslag mislukte, VS bracht steeds meer wapens en
militairen. September 1918 was het duidelijk voor Von Hindenburg
(veldmaarschalk) en Ludendorff (generaal) dat oorlog niet gewonnen kon worden.
Maar als zij wapenstilstand zouden initiëren, zou eer leger weggaan. Daarom
moest parlement dat doen. Toen leden Rijksdag dit te horen kregen waren ze in
shock. Voor veel Duitsers dit nieuws onverwacht door censuur waren negatieve
dingen uit het nieuws gehaald en door propaganda waren Duisters overtuigd
dat DU oorlog zou winnen. Aan front en in steden namen onrust toe. 9 november
1918 wilde leger niet meer meewerken. Keizer Wilhelm II was in België en niet
meer welkom in DU, daarom naar Nederland.
11 november 1918: einde aan gevechten WOI. Situatie in Duitsland nog
gespannen; veel gezinnen een mannelijk lid verloren aan front, honger, tekort
aan producten, terugkerende soldaten hadden geen werk of onderdak. Ook was
DU op politiek gebied verdeeld; meerderheid regering SPD (sociaaldemocratische
partij voor belangen van arbeiders), conservatieve elite (verlangen naar sterk DU
met keizer vóór oorlog), extremistische groepen (links en rechts) probeerden
regering ter val te brengen en de communisten (Spartakisten) wilden naar
voorbeeld van Russische Revolutie hetzelfde in DU opbouwen. Communisten
waren meest bedreigend.
Tot zomer 1919 was er burgeroorlog in DU tussen linkse en rechtse groeperingen.
Toch verkiezingen nieuw parlement. Er was algemeen kiesrecht. Drie partijen die
in 1918 op wapenstilstand hadden aangedrongen, kregen ¾ van stemmen: SPD,
Centrum (katholiek) en DDP(liberalen). Berlijn onrustig, dus parlementsleden
kwamen samen in Weimar. Daarom werd DU in periode na Keizerrijk Republiek
van Weimar genoemd. 1e taak, nieuwe grondwet. Gingen uit van 3 principes;
parlementaire democratie, gelijkheid van iedereen voor wet en gegarandeerde
rechten en vrijheden voor elke burger. Parlement (de Rijksdag) had wetgevende
macht. Regering (ministers en Rijkskanselier) had uitvoerende macht en moest
verantwoording afleggen aan Rijksdag. Daarnaast had Rijkspresident; gekozen
door volk en veel macht (regeringen benoemen en ontslaan en noodtoestand
uitroepen.
Wapenstilstand 1918 maakte geen vrede. Daarover moest worden onderhandeld
in Versailles vanaf januari 1919 (zonder DU, gingen zij niet akkoord? oorlog
hervat). Conclusie: DU enige schuldige voor WOI, zij moesten boeten.
Belangrijkste straffen in te delen in 3 categorieën:
, 1) Gebiedsafspraken: DU verloor flink deel grondgebied aan Denemarken (N),
Polen (O), Frankrijk (Elzas-Lotharingen terug sinds 1871), België en alle
koloniale bezittingen
2) Militaire afspraken: FR wilde DU verzwakken aanval aan FR grens
onmogelijk. DU mocht 100.000 soldaten hebben, geen luchtmacht/vloot,
wapenindustrie stilgelegd en Rijnland gedemilitariseerd
3) Financiële afspraken: aangerichte schade in FR, EN en BE vergoeden. +-47
miljoen kilo goud
Verlies voor veel Duitsers moeilijk te beseffen. Dolkstootlegende: Duitse
nederlaag onvermijdelijk nadat Duitse leger door eigen politici en volk in de steek
werd gelaten; dolkstoot in de rug. (ik kon profvoetballer worden, maar had
blessure vibe). Verschillende groepen gebruikten dit om eigen gelijk aan te tonen
en andere groepen zwart te maken. Wantrouwen aan democratie door ‘schande
van Versailles’; democratisch verkozen politici immers ondertekend.
Nakomen financiële afspraken VvV onmogelijk. DU moest heel veel afgeven en
daarbij hadden ze ook minder grond en inwoners. In 1923 kon DU niet meer
betalen, FR bezette toen het Ruhrgebied (belangrijkste industrie DU). Duitse
regering vond dit niet tof en riep arbeiders op om daar te gaan staken. Om lonen
stakers te kunnen blijven betalen, printten ze extra geld. Nu was er
hyperinflatie. Eind 1923 was 1 $ = 4,2 miljoen mark. Duitse burgers dupe, hun
(spaar)geld en salaris niks waard. Na einde staking zouden FR terug trekken en
DU kreeg nieuwe munt.
Amerikaanse minister Charles Dawes kwam met een plan. VS leende geld aan
DU, zo kon economie herstellen. VS zelf ook voordeel, want EN en FR hadden
oorlog deels bekostigd met Amerikaanse leningen. Door dawesplan dus soort
economische kringloop: VS leende aan DU, economische groei DU kon FR en
EN herstelbetalingen doen FR en EN konden oorlogsschulden terugbetalen aan
VS. Om herhaling economische instorting te voorkomen, werden
herstelbetalingen aangepast. Dawesplan werkte: economie herstelde,
werkloosheid daalde, lonen stegen en er was eten. Verhouding met buitenland
(vooral FR) verbeterde. Overeenkomst tussen DU, FR en EN. DU erkende 1919
westgrens met FR; voor FR geruststelling, want dit vergrootte kans op blijvende
vrede.
Economische herstel Duitsland bleek tijdelijk. Door afhankelijkheid van VS was
economie kwetsbaar. Eind ’20 opnieuw economische problemen in DU, die
begonnen in de VS. Tijdens WOI was productie daar opgevoerd door vraag naar
Amerikaanse producten vanuit Europa. Na oorlog bleven fabrikanten en boeren
veel produceren, maar ondertussen zetten Europeanen eigen productie weer op
dus vraag nam af. Gevolg: overproductie in VS. Prijzen daalden en werknemers
ontslagen. Ontslagen werknemers hadden nog minder te besteden dus productie
moest verder verlaagd worden. 24 oktober 1929: beurskrach op Wall Street.
Hierdoor veel faillissementen. Banken die geleende geld niet terug konden
krijgen en bedrijven die minder verkochten gingen ten onder. Crisis sloeg snel
over naar buitenland: wereldcrisis. DU eerder en zwaarder getroffen dan andere
Europese landen door afhankelijkheid. Industriële productie daalde, werkloosheid
4.1 Duitsland: van de Eerste naar de Tweede Wereldoorlog (KA’S: 9a, 9b,
9c, 9d, 9e,9f)
Wat leidde tot de opkomst van het nationaalsocialisme en welke gevolgen had dit
voor Duitsland en Europa (1918-1945)?
In het voorjaar van 1918 wilde DU met een veldslag het geallieerde westfront
breken. Dit was omdat oorlogvoerende landen deze oorlog niet nog een jaar zo
door konden voeren. Veldslag mislukte, VS bracht steeds meer wapens en
militairen. September 1918 was het duidelijk voor Von Hindenburg
(veldmaarschalk) en Ludendorff (generaal) dat oorlog niet gewonnen kon worden.
Maar als zij wapenstilstand zouden initiëren, zou eer leger weggaan. Daarom
moest parlement dat doen. Toen leden Rijksdag dit te horen kregen waren ze in
shock. Voor veel Duitsers dit nieuws onverwacht door censuur waren negatieve
dingen uit het nieuws gehaald en door propaganda waren Duisters overtuigd
dat DU oorlog zou winnen. Aan front en in steden namen onrust toe. 9 november
1918 wilde leger niet meer meewerken. Keizer Wilhelm II was in België en niet
meer welkom in DU, daarom naar Nederland.
11 november 1918: einde aan gevechten WOI. Situatie in Duitsland nog
gespannen; veel gezinnen een mannelijk lid verloren aan front, honger, tekort
aan producten, terugkerende soldaten hadden geen werk of onderdak. Ook was
DU op politiek gebied verdeeld; meerderheid regering SPD (sociaaldemocratische
partij voor belangen van arbeiders), conservatieve elite (verlangen naar sterk DU
met keizer vóór oorlog), extremistische groepen (links en rechts) probeerden
regering ter val te brengen en de communisten (Spartakisten) wilden naar
voorbeeld van Russische Revolutie hetzelfde in DU opbouwen. Communisten
waren meest bedreigend.
Tot zomer 1919 was er burgeroorlog in DU tussen linkse en rechtse groeperingen.
Toch verkiezingen nieuw parlement. Er was algemeen kiesrecht. Drie partijen die
in 1918 op wapenstilstand hadden aangedrongen, kregen ¾ van stemmen: SPD,
Centrum (katholiek) en DDP(liberalen). Berlijn onrustig, dus parlementsleden
kwamen samen in Weimar. Daarom werd DU in periode na Keizerrijk Republiek
van Weimar genoemd. 1e taak, nieuwe grondwet. Gingen uit van 3 principes;
parlementaire democratie, gelijkheid van iedereen voor wet en gegarandeerde
rechten en vrijheden voor elke burger. Parlement (de Rijksdag) had wetgevende
macht. Regering (ministers en Rijkskanselier) had uitvoerende macht en moest
verantwoording afleggen aan Rijksdag. Daarnaast had Rijkspresident; gekozen
door volk en veel macht (regeringen benoemen en ontslaan en noodtoestand
uitroepen.
Wapenstilstand 1918 maakte geen vrede. Daarover moest worden onderhandeld
in Versailles vanaf januari 1919 (zonder DU, gingen zij niet akkoord? oorlog
hervat). Conclusie: DU enige schuldige voor WOI, zij moesten boeten.
Belangrijkste straffen in te delen in 3 categorieën:
, 1) Gebiedsafspraken: DU verloor flink deel grondgebied aan Denemarken (N),
Polen (O), Frankrijk (Elzas-Lotharingen terug sinds 1871), België en alle
koloniale bezittingen
2) Militaire afspraken: FR wilde DU verzwakken aanval aan FR grens
onmogelijk. DU mocht 100.000 soldaten hebben, geen luchtmacht/vloot,
wapenindustrie stilgelegd en Rijnland gedemilitariseerd
3) Financiële afspraken: aangerichte schade in FR, EN en BE vergoeden. +-47
miljoen kilo goud
Verlies voor veel Duitsers moeilijk te beseffen. Dolkstootlegende: Duitse
nederlaag onvermijdelijk nadat Duitse leger door eigen politici en volk in de steek
werd gelaten; dolkstoot in de rug. (ik kon profvoetballer worden, maar had
blessure vibe). Verschillende groepen gebruikten dit om eigen gelijk aan te tonen
en andere groepen zwart te maken. Wantrouwen aan democratie door ‘schande
van Versailles’; democratisch verkozen politici immers ondertekend.
Nakomen financiële afspraken VvV onmogelijk. DU moest heel veel afgeven en
daarbij hadden ze ook minder grond en inwoners. In 1923 kon DU niet meer
betalen, FR bezette toen het Ruhrgebied (belangrijkste industrie DU). Duitse
regering vond dit niet tof en riep arbeiders op om daar te gaan staken. Om lonen
stakers te kunnen blijven betalen, printten ze extra geld. Nu was er
hyperinflatie. Eind 1923 was 1 $ = 4,2 miljoen mark. Duitse burgers dupe, hun
(spaar)geld en salaris niks waard. Na einde staking zouden FR terug trekken en
DU kreeg nieuwe munt.
Amerikaanse minister Charles Dawes kwam met een plan. VS leende geld aan
DU, zo kon economie herstellen. VS zelf ook voordeel, want EN en FR hadden
oorlog deels bekostigd met Amerikaanse leningen. Door dawesplan dus soort
economische kringloop: VS leende aan DU, economische groei DU kon FR en
EN herstelbetalingen doen FR en EN konden oorlogsschulden terugbetalen aan
VS. Om herhaling economische instorting te voorkomen, werden
herstelbetalingen aangepast. Dawesplan werkte: economie herstelde,
werkloosheid daalde, lonen stegen en er was eten. Verhouding met buitenland
(vooral FR) verbeterde. Overeenkomst tussen DU, FR en EN. DU erkende 1919
westgrens met FR; voor FR geruststelling, want dit vergrootte kans op blijvende
vrede.
Economische herstel Duitsland bleek tijdelijk. Door afhankelijkheid van VS was
economie kwetsbaar. Eind ’20 opnieuw economische problemen in DU, die
begonnen in de VS. Tijdens WOI was productie daar opgevoerd door vraag naar
Amerikaanse producten vanuit Europa. Na oorlog bleven fabrikanten en boeren
veel produceren, maar ondertussen zetten Europeanen eigen productie weer op
dus vraag nam af. Gevolg: overproductie in VS. Prijzen daalden en werknemers
ontslagen. Ontslagen werknemers hadden nog minder te besteden dus productie
moest verder verlaagd worden. 24 oktober 1929: beurskrach op Wall Street.
Hierdoor veel faillissementen. Banken die geleende geld niet terug konden
krijgen en bedrijven die minder verkochten gingen ten onder. Crisis sloeg snel
over naar buitenland: wereldcrisis. DU eerder en zwaarder getroffen dan andere
Europese landen door afhankelijkheid. Industriële productie daalde, werkloosheid
