Verlichting (1650-1900)
2.1 verlichte ideeën over een betere samenleving (KA’S: 6a, 6d, 7a en
7b)
Welke Ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over een meer rechtvaardige
samenleving (1650-1789)?
In 17e eeuw ging wetenschap vooruit. Belangrijk waren humanisten hernieuwde
belangstelling hadden voor klassieke cultuur; renaissance. God en hiernamaals
niet langer centraal(middeleeuwen), maar het individu en leven op aarde.
Humanisten brachten d.m.v. oude werken wetenschappelijke belangstelling op.
Naast humanisme droegen ontdekkingsreizen ook bij. Europese overzeese
expansie 15e eeuw leidde in 17e eeuw tot wereldwijde handelscontacten. Zo
kregen Europeanen meer kennis over wereld buiten eigen wereld.
ontdekkingsreizen leidde ook tot ontwikkelingen in techniek, bv; schepen,
kaarten, navigatie, etc. Vooruitgang ambachtelijke techniek stimuleerde dus ook
wetenschappelijke bloei d.m.v. toepassing van bv wiskunde of natuurkunde.
Door de snelle vooruitgang in 17e eeuw spreken we van wetenschappelijke
revolutie. Niet alleen hoeveelheid ontdekkingen, maar ook denkwijze
veranderde. Voornaamste onderzoekmethoden waren rationalisme en
empirisme. René Descartes gezien als grondlegger rationalisme, bij hem stond
ratio/rede voorop. Empirisme verbonden aan John Locke, zintuigelijke
waarneming wél nuttig; door veel waarnemingen vergelijken en combineren
ontstaat kennis.
In praktijk empirisme en rationalisme moeilijk te scheiden. Vaak vallen ze ook
samen. Het idee van natuurwetten wekte argwaan bij kerkgangers. Dit leek
geen ruimte te hebben voor God. Wereld verklaard door rede en waarneming
maakte gegevens uit Bijbel onnodig of zelfs aantoonbaar onjuist. Dit zou op
termijn rol en functie kerk kunnen aantasten. Veel wetenschappers/filosofen
zeggen juist dat dit Gods grootheid benadrukt i.p.v. kleineert; Hij heeft
natuurwetten ingesteld. Discussies als deze leidden ertoe dat mensen Godsdienst
steeds meer persoonlijk zagen. Als God zich niet bemoeit met individu hoeven
vorsten ook niet te waken over geweten van onderdanen. Hiermee verloren
vorsten steeds meer invloed op religieuze keuze van onderdanen.
Eerst zag men mensheid als slome vooruitgang met veel onderbrekingen als
oorlog etc. Verlichte denkers gaven blijk van rationeel optimisme: met rede
kon de mens alle maatschappelijke, economische en politieke problemen
oplossen. Op traditie/geloof gebaseerde uitspraken werden door veel denkers in
twijfel genomen.
Opvoeding en onderwijs belangrijk voor samenleving, kinderen van jongs af aan
redelijke denkers. Beschaving/kennis>religie/bijgeloof/onwetendheid. Verlichte
denkers verspreidden graag wetenschappelijke kennis en verlichte ideeën, bv
door encyclopedie. Ondanks optimisme alsnog vraagtekens, bv Kant; mens kan
geen objectieve kennis van werkelijkheid hebben en door leunen op ratio kan
moraal in geding komen.
, Natuurlijke rechten(rechten die iedereen heeft vanaf geboorte, los van wet)
belangrijke rol. John Locke: sociaal contract(=denkbeeldig verdrag tussen de
mensen onderling om een politieke samenleving of staat te vormen) om natuurlijke
rechten te beschermen van bv machtsmisbruik. Charles de Montesquieu bouwde
hierop voort. Voorstander monarchie, maar om machtsmisbruik te voorkomen,
moesten machten gescheiden worden.
Trias politica uitvoerende (koning), wetgevende en rechterlijke macht,
allemaal uitgevoerd door verschillende instanties/personen die elkaar
controleren.
Jean-Jacques Rousseau dacht anders dan andere niet alleen aan bourgeoisie,
maar aan het gehele volk. Zij vertegenwoordigen algemene wil. Volgens JJR elk
mens vrij geboren, leeg kladblaadje. Niemand had recht om ander met geweld te
dwingen tot gehoorzaamheid; tegen slavernij en absolute koning. Enige manier
waarop staat kon worden gesticht, was m.b.v. verdrag waar men vrijwillig bij
aansloot: sociaal contract. Locke en Rousseau vonden beide volkssoevereiniteit
belangrijk, maar Rousseau vond dat volk die macht zelf moest uitoefenen.
Voorstander directe democratie, geen vorst of volksvertegenwoordiger.
Econoom/verlicht denker Adam Smith was tegen mercantilisme( hoeveelheid
goederen in wereld ligt vast, ieder volk zoveel mogelijk bemachtigen. overheden namen
maatregelen om eigen productie en handel te redden bv invoerrechten) wat in 17e eeuw
was ontstaan. Hij vond dat overheid zo min mogelijk moet bemoeien met
economie. Hij was voor vraag en aanbod als prijs- en loonbepaler. Met als
uitgangspunt rationeel eigenbelang; ondernemers willen geld en consumenten
willen producten. Uiteindelijk beter voor welvaart, economie, productie, etc.
Tot 18e eeuw publieke opinie beperkte rol politiek, daarna veranderde politieke
cultuur; media verspreidde verlichte ideeën, besproken in gezamenlijke ruimtes,
pamfletten/spotprenten, minder mensen analfabeet. In sommige Europese
landen hadden vorsten veel macht door centralisatie Middeleeuwen. Streven
naar absolute macht en beriepen op droit divin, alle verlichte ideeën konden
hun macht ondermijnen. Om verspreiding van, voor hen, bedreigende publicaties
tegen te gaan, lieten ze media controleren op inhoud.
Sommige koningen wél enthousiast over verlichte ideeën, minder nadruk droit
divin meer algemeen belang. Niet verhevenheid koning, maar zijn verplichtingen
tegenover volk. Met praktische maatregelen proberen zij welzijn en welvaart te
vergroten, bv door onderwijs of nieuwe ontwikkelingen stimuleren. Wel hadden ze
ten alle tijden absolute macht zij weten het beste wat goed is voor volk.
Daarom verlicht absolutisme.
2.1 verlichte ideeën over een betere samenleving (KA’S: 6a, 6d, 7a en
7b)
Welke Ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over een meer rechtvaardige
samenleving (1650-1789)?
In 17e eeuw ging wetenschap vooruit. Belangrijk waren humanisten hernieuwde
belangstelling hadden voor klassieke cultuur; renaissance. God en hiernamaals
niet langer centraal(middeleeuwen), maar het individu en leven op aarde.
Humanisten brachten d.m.v. oude werken wetenschappelijke belangstelling op.
Naast humanisme droegen ontdekkingsreizen ook bij. Europese overzeese
expansie 15e eeuw leidde in 17e eeuw tot wereldwijde handelscontacten. Zo
kregen Europeanen meer kennis over wereld buiten eigen wereld.
ontdekkingsreizen leidde ook tot ontwikkelingen in techniek, bv; schepen,
kaarten, navigatie, etc. Vooruitgang ambachtelijke techniek stimuleerde dus ook
wetenschappelijke bloei d.m.v. toepassing van bv wiskunde of natuurkunde.
Door de snelle vooruitgang in 17e eeuw spreken we van wetenschappelijke
revolutie. Niet alleen hoeveelheid ontdekkingen, maar ook denkwijze
veranderde. Voornaamste onderzoekmethoden waren rationalisme en
empirisme. René Descartes gezien als grondlegger rationalisme, bij hem stond
ratio/rede voorop. Empirisme verbonden aan John Locke, zintuigelijke
waarneming wél nuttig; door veel waarnemingen vergelijken en combineren
ontstaat kennis.
In praktijk empirisme en rationalisme moeilijk te scheiden. Vaak vallen ze ook
samen. Het idee van natuurwetten wekte argwaan bij kerkgangers. Dit leek
geen ruimte te hebben voor God. Wereld verklaard door rede en waarneming
maakte gegevens uit Bijbel onnodig of zelfs aantoonbaar onjuist. Dit zou op
termijn rol en functie kerk kunnen aantasten. Veel wetenschappers/filosofen
zeggen juist dat dit Gods grootheid benadrukt i.p.v. kleineert; Hij heeft
natuurwetten ingesteld. Discussies als deze leidden ertoe dat mensen Godsdienst
steeds meer persoonlijk zagen. Als God zich niet bemoeit met individu hoeven
vorsten ook niet te waken over geweten van onderdanen. Hiermee verloren
vorsten steeds meer invloed op religieuze keuze van onderdanen.
Eerst zag men mensheid als slome vooruitgang met veel onderbrekingen als
oorlog etc. Verlichte denkers gaven blijk van rationeel optimisme: met rede
kon de mens alle maatschappelijke, economische en politieke problemen
oplossen. Op traditie/geloof gebaseerde uitspraken werden door veel denkers in
twijfel genomen.
Opvoeding en onderwijs belangrijk voor samenleving, kinderen van jongs af aan
redelijke denkers. Beschaving/kennis>religie/bijgeloof/onwetendheid. Verlichte
denkers verspreidden graag wetenschappelijke kennis en verlichte ideeën, bv
door encyclopedie. Ondanks optimisme alsnog vraagtekens, bv Kant; mens kan
geen objectieve kennis van werkelijkheid hebben en door leunen op ratio kan
moraal in geding komen.
, Natuurlijke rechten(rechten die iedereen heeft vanaf geboorte, los van wet)
belangrijke rol. John Locke: sociaal contract(=denkbeeldig verdrag tussen de
mensen onderling om een politieke samenleving of staat te vormen) om natuurlijke
rechten te beschermen van bv machtsmisbruik. Charles de Montesquieu bouwde
hierop voort. Voorstander monarchie, maar om machtsmisbruik te voorkomen,
moesten machten gescheiden worden.
Trias politica uitvoerende (koning), wetgevende en rechterlijke macht,
allemaal uitgevoerd door verschillende instanties/personen die elkaar
controleren.
Jean-Jacques Rousseau dacht anders dan andere niet alleen aan bourgeoisie,
maar aan het gehele volk. Zij vertegenwoordigen algemene wil. Volgens JJR elk
mens vrij geboren, leeg kladblaadje. Niemand had recht om ander met geweld te
dwingen tot gehoorzaamheid; tegen slavernij en absolute koning. Enige manier
waarop staat kon worden gesticht, was m.b.v. verdrag waar men vrijwillig bij
aansloot: sociaal contract. Locke en Rousseau vonden beide volkssoevereiniteit
belangrijk, maar Rousseau vond dat volk die macht zelf moest uitoefenen.
Voorstander directe democratie, geen vorst of volksvertegenwoordiger.
Econoom/verlicht denker Adam Smith was tegen mercantilisme( hoeveelheid
goederen in wereld ligt vast, ieder volk zoveel mogelijk bemachtigen. overheden namen
maatregelen om eigen productie en handel te redden bv invoerrechten) wat in 17e eeuw
was ontstaan. Hij vond dat overheid zo min mogelijk moet bemoeien met
economie. Hij was voor vraag en aanbod als prijs- en loonbepaler. Met als
uitgangspunt rationeel eigenbelang; ondernemers willen geld en consumenten
willen producten. Uiteindelijk beter voor welvaart, economie, productie, etc.
Tot 18e eeuw publieke opinie beperkte rol politiek, daarna veranderde politieke
cultuur; media verspreidde verlichte ideeën, besproken in gezamenlijke ruimtes,
pamfletten/spotprenten, minder mensen analfabeet. In sommige Europese
landen hadden vorsten veel macht door centralisatie Middeleeuwen. Streven
naar absolute macht en beriepen op droit divin, alle verlichte ideeën konden
hun macht ondermijnen. Om verspreiding van, voor hen, bedreigende publicaties
tegen te gaan, lieten ze media controleren op inhoud.
Sommige koningen wél enthousiast over verlichte ideeën, minder nadruk droit
divin meer algemeen belang. Niet verhevenheid koning, maar zijn verplichtingen
tegenover volk. Met praktische maatregelen proberen zij welzijn en welvaart te
vergroten, bv door onderwijs of nieuwe ontwikkelingen stimuleren. Wel hadden ze
ten alle tijden absolute macht zij weten het beste wat goed is voor volk.
Daarom verlicht absolutisme.
