Week 1 en 2 leerstof:
Alles over chromosomen:
Je hebt een cel, in die cel zit een kern en in die kern zitten je chromosomen, wij mensen
hebben er 46. Die chromosomen bestaan eigenlijk uit opgewikkeld DNA, het DNA bestaat
uit nucleotiden. En een stukje DNA is een gen, dus een aantal nucleotiden in een bepaalde
volgorde.
Geslachtscel = haploïd (‘n’)
Normale lichaamscel = diploïd (‘2n’)
Tijdens een bevruchting smelt een haploïde (23 chromosomen)
zaadcel met een haploïde (23 chromosomen) eicel. Dit wordt
samen een diploïde (46 chromosomen) zygote. Een zygote is dus
een diploïde cel die wordt gevormd uit twee haploïde cellen.
Geslachtscellen kunnen nooit chromosomen in paren hebben.
Chromosomen bestaan uit DNA opgerold rond steun eiwitten.
Fenotype - Is de verzameling van alle waarneembare
eigenschappen van een individu (oftewel het uiterlijk). Het fenotype
komt tot stand door een samenspel van het genotype en
omgevingsfactoren.
Genotype - Is de verzameling van alle erfelijke informatie, dus dan hebben we het over
wat vastligt in je chromosomen/DNA.
Dit plaatje verduidelijkt de verschillende termen die gebruikt worden voor verdubbelde
chromosomen in een diploïde cel.
In het figuur is een cel van een organisme met een diploïd nummer van 6 (2n = 6)
weergegeven. Rood is de moederlijke set van chromosomen (n = 3) en blauw de vaderlijke
set van chromosomen (n = 3), dit maakt samen 2n = 6.
Elk van de 6 gedupliceerde chromosomen bestaat uit twee zuster chromatiden. Elk
homoloog paar is opgebouwd van een chromosoom van de moederlijke set (rood) en een
van de vaderlijke set (blauw). Een moederlijke en een vaderlijke chromatide in een paar van
homologe chromosomen heten niet-zuster chromatiden.
Hoeveel chorosomen sets zijn in dit figuur?
2 sets van chromosomen zijn er
Hoeveel paren van homologe chromosomen zijn er?
Drie paren van homologe chromosomen zijn er
,Homologen chromosomen (of homologen) – Is een paar chromosomen dat dezelfde lengte,
centromeerpositie en hetzelfde kleuringspatroon heeft en dat genen voor hetzelfde
kenmerk op overeenkomende loci (plaats van bepaald gen) zitten (bijvoorbeeld blauw ogen
van je moeder en bruine ogen van je vader). Een van de homologe chromosomen is geërfd
van de vader van het organisme, en het andere van de moeder. Beide chromosomen van elk
paar dragen genen die dezelfde erfelijke eigenschappen regelen. Als er bijvoorbeeld een gen
voor oogkleur is op een locus (enkelvoud voor loci) op een bepaald chromosoom, dan heeft
zijn homologe chromosoom ook zijn eigen versie van oogkleur op dezelfde locus zitten (dus
dezelfde positie). Geslachtscellen hebben geen homologe chromosomenparen!!!!
Voor en na de verdubbeling:
Voor de verdubbeling (voor de S fase): Twee chromosomen in een zygote (bevruchte eicel)
die samen een paar vormen noem je homologe chromosomen. Een paar homologe
chromosomen bestaat uit 1 chromosoom van je moeder en 1 van je vader. Dus in totaal
bestaat een homoloog chromosomenpaar uit 2 chromosomen.
Na de verdubbeling (na de S fase): Er is een kopie aanwezig naast het ene chromosoom van
je moeder en het ene chromosoom van je vader. Pas na verdubbeling van een chromosoom
bijvoorbeeld die van je vader, heten het chromosoom van je vader en het kopietje van het
chromosoom van je vader chromatiden die aan elkaar vastzitten bij het centromeer.
Betekenis “n” en “2n”:
- Aantal chromosomen in een diploïde cel wordt aangeduid met ‘2n’. Menselijke
lichaamscellen, zoals huidcellen, bloedcellen en spiercellen, zijn diploïd. Ze hebben
46 chromosomen (twee complete sets van 23 chromosomen).
- Aantal chromosomen in een haploïde cel wordt aangeduid met ‘n’. Menselijke
geslachtscellen, de eicellen bij vrouwen en zaadcellen bij mannen, zijn haploïd. Ze
hebben elk 23 chromosomen (één set van 23 chromosomen).
Chromosoomparen in menselijke cellen:
In mensen, heeft elke somatische cel (alle lichaamscellen, dus niet de geslachtscellen) 46
chromosomen. Een set van 23 chromosomen van je moeder en een set van 23
chromosomen van je vader. In tegenstelling tot somatische cellen, bevatten gameten
(geslachtscellen) een enkel paar chromosomen. Gameten bestaan dus uit 23 chromosomen.
De set van 23 bestaat uit de 22 autosomen plus een enkele seks chromosoom. Een
onbevrucht eitje heeft een X chromosoom: Een zaadcel bevat een X of een Y chromosoom.
De twee chromosomen X en Y zijn een uitzondering als het gaat over het algemene patroon
van homologe chromosomen. Vrouwen hebben een homoloog paar van X chromosomen
(XX) en mannen hebben een X en Y chromosoom (XY). Alleen kleine delen van de X en de Y
zijn homoloog van elkaar. De meeste genen die op de X chromosoom zitten, hebben geen
overeenkomsten op de kleine Y chromosoom, en de Y chromosoom heeft genen die de X
weer niet heeft. De X en Y zijn ook wel de geslachtschromosomen. Dat zijn een
chromosomen die verantwoordelijk zijn voor de bepaling van het geslacht van een individu.
Een autosoom is een chromosoom dat niet direct betrokken is bij de bepaling van het
geslacht: een niet geslachtschromosoom.
Die cellen heten haploïde cellen, en elke heeft een haploïde aantal chromosomen (n). Voor
mensen is het haploïde nummer 23 (n = 23).
,Geslachtelijke chromosomen bij organismen:
Het X-Y systeem:
Bij mensen en andere zoogdieren. Hebben de seks chromosomen X en Y.
Vrouw = XX
Man = XY
Tijdens meiose splitsen de twee seks chromosomen. Bij de vrouwen krijgt elke eicel een X
chromosoom. Bij mannen krijgt de helft van de zaadcellen een X chromosoom en de andere
helft een Y chromosoom.
Het X-0 systeem:
Bij sprinkhanen en een paar andere insecten. Er is maar 1 seks chromosoom en dat is X.
Vrouw = XX
Man = X0
Het geslacht van de nakomelingen wordt bepaald doordat de zaadcel wel een X
chromosoom bevat of geen seks chromosoom.
Het Z-W systeem:
Bij vogels, sommige vissen en sommige insecten. Hebben de seks chromosomen Z en W.
Vrouw = ZW
Man = ZZ
De sekschromosomen in het eitje van de vrouw verschillen, dus die bepalen bij dit soort
organismen het geslacht van de nakomelingen.
Het haplo-diploide systeem:
Bij de meeste bijen en mier soorten. Er zijn geen seks chromosomen.
Vrouw = ontwikkelen van bevruchte eicellen en zijn dus diploïd.
Mannen = ontwikkelen van onbevruchte eicellen en zijn dus haploïd (ze hebben geen
vader).
Planten:
Bij planten heb je veel variatie in hoe het geslacht bepaald wordt. Soms maken ze gebruik
van het XY-systeem, soms bepaald 1 gen het geslacht, soms bepalen 3 genen het geslacht.
Temperatuur:
Het is ook mogelijk dat de omgeving temperatuur bepaald wat het geslacht wordt. Als
schildpadden eitjes leggen kunnen ze sturen of ze meer vrouwtjes of mannetjes willen,
warme temperatuur is meer vrouwtjes, en meer kouder is meer mannetjes. De diepte van
het leggen van de eieren bepaald dus hoeveel vrouwtjes en mannetjes er zijn.
! Bij het maken van tabellen staat bijna altijd niks op het Y, 0 en W chromosoom
, Voorbeeld XY systeem:
Stel we gaan kijken naar het gen voor de kleur van de ogen van vliegen. Vliegen hebben net
zoals mensen ook het XY-systeem. We hebben voor het gen van de kleur van de ogen 2
allelen:
Het w+-allel dat codeert voor rode ogen.
Het w-allel dat codeert voor witte ogen.
Rode ogen zijn bij deze vlieg normaal, oftewel het genotype w+w+ is de wildtype.
Boven in het figuur hieronder zie je een onderzoek dat is gedaan over dit gen. Een
onderzoeker heeft in de P generatie een wildtype vrouwtje gekruist met een mutant
mannetje. Hieruit kwam een F1-generatie met alleen maar vliegen met rode ogen, dat
betekent dus dat het w-allel, het allel voor witte ogen, recessief is. Door deze F1-generatie
met elkaar te kruisen kregen we een 3 : 1 verhouding met rood : wit. Echter zie je dat alleen
mannetjes witte ogen kunnen hebben en de vrouwtjes niet. Dit komt doordat het gen voor
oogkleur bij deze vliegen op het geslachtschromosoom ligt, oftewel het X chromosoom. Het
Y-chromosoom bevat dit gen niet.
Onder in het figuur zie je de genotypische samenstelling van de verschillende generaties.
Je ziet dat het mannetje van de P-generatie maar 1 chromosoom heeft die het gen voor
oogkleur bevat, dit is namelijk het X chromosoom, waarvan een mannetje in het XY-systeem
er maar 1 heeft. De F1-generatie bestaat dan uit alleen vliegen met rode ogen doordat alle
mannetjes het X-chromosoom hebben met het w+-allel en de vrouwtjes hebben minimaal 1
X-chromosoom met het w+-allel. Als je deze generatie dan met elkaar laat kruisen ontstaan
er dus mannetjes die de helft van de tijd witte ogen hebben doordat ze het mutante allel
van hun moeder hebben gekregen en het Y-chromosoom (waar dus niks op staat) van hun
vader hebben gekregen.
Alles over chromosomen:
Je hebt een cel, in die cel zit een kern en in die kern zitten je chromosomen, wij mensen
hebben er 46. Die chromosomen bestaan eigenlijk uit opgewikkeld DNA, het DNA bestaat
uit nucleotiden. En een stukje DNA is een gen, dus een aantal nucleotiden in een bepaalde
volgorde.
Geslachtscel = haploïd (‘n’)
Normale lichaamscel = diploïd (‘2n’)
Tijdens een bevruchting smelt een haploïde (23 chromosomen)
zaadcel met een haploïde (23 chromosomen) eicel. Dit wordt
samen een diploïde (46 chromosomen) zygote. Een zygote is dus
een diploïde cel die wordt gevormd uit twee haploïde cellen.
Geslachtscellen kunnen nooit chromosomen in paren hebben.
Chromosomen bestaan uit DNA opgerold rond steun eiwitten.
Fenotype - Is de verzameling van alle waarneembare
eigenschappen van een individu (oftewel het uiterlijk). Het fenotype
komt tot stand door een samenspel van het genotype en
omgevingsfactoren.
Genotype - Is de verzameling van alle erfelijke informatie, dus dan hebben we het over
wat vastligt in je chromosomen/DNA.
Dit plaatje verduidelijkt de verschillende termen die gebruikt worden voor verdubbelde
chromosomen in een diploïde cel.
In het figuur is een cel van een organisme met een diploïd nummer van 6 (2n = 6)
weergegeven. Rood is de moederlijke set van chromosomen (n = 3) en blauw de vaderlijke
set van chromosomen (n = 3), dit maakt samen 2n = 6.
Elk van de 6 gedupliceerde chromosomen bestaat uit twee zuster chromatiden. Elk
homoloog paar is opgebouwd van een chromosoom van de moederlijke set (rood) en een
van de vaderlijke set (blauw). Een moederlijke en een vaderlijke chromatide in een paar van
homologe chromosomen heten niet-zuster chromatiden.
Hoeveel chorosomen sets zijn in dit figuur?
2 sets van chromosomen zijn er
Hoeveel paren van homologe chromosomen zijn er?
Drie paren van homologe chromosomen zijn er
,Homologen chromosomen (of homologen) – Is een paar chromosomen dat dezelfde lengte,
centromeerpositie en hetzelfde kleuringspatroon heeft en dat genen voor hetzelfde
kenmerk op overeenkomende loci (plaats van bepaald gen) zitten (bijvoorbeeld blauw ogen
van je moeder en bruine ogen van je vader). Een van de homologe chromosomen is geërfd
van de vader van het organisme, en het andere van de moeder. Beide chromosomen van elk
paar dragen genen die dezelfde erfelijke eigenschappen regelen. Als er bijvoorbeeld een gen
voor oogkleur is op een locus (enkelvoud voor loci) op een bepaald chromosoom, dan heeft
zijn homologe chromosoom ook zijn eigen versie van oogkleur op dezelfde locus zitten (dus
dezelfde positie). Geslachtscellen hebben geen homologe chromosomenparen!!!!
Voor en na de verdubbeling:
Voor de verdubbeling (voor de S fase): Twee chromosomen in een zygote (bevruchte eicel)
die samen een paar vormen noem je homologe chromosomen. Een paar homologe
chromosomen bestaat uit 1 chromosoom van je moeder en 1 van je vader. Dus in totaal
bestaat een homoloog chromosomenpaar uit 2 chromosomen.
Na de verdubbeling (na de S fase): Er is een kopie aanwezig naast het ene chromosoom van
je moeder en het ene chromosoom van je vader. Pas na verdubbeling van een chromosoom
bijvoorbeeld die van je vader, heten het chromosoom van je vader en het kopietje van het
chromosoom van je vader chromatiden die aan elkaar vastzitten bij het centromeer.
Betekenis “n” en “2n”:
- Aantal chromosomen in een diploïde cel wordt aangeduid met ‘2n’. Menselijke
lichaamscellen, zoals huidcellen, bloedcellen en spiercellen, zijn diploïd. Ze hebben
46 chromosomen (twee complete sets van 23 chromosomen).
- Aantal chromosomen in een haploïde cel wordt aangeduid met ‘n’. Menselijke
geslachtscellen, de eicellen bij vrouwen en zaadcellen bij mannen, zijn haploïd. Ze
hebben elk 23 chromosomen (één set van 23 chromosomen).
Chromosoomparen in menselijke cellen:
In mensen, heeft elke somatische cel (alle lichaamscellen, dus niet de geslachtscellen) 46
chromosomen. Een set van 23 chromosomen van je moeder en een set van 23
chromosomen van je vader. In tegenstelling tot somatische cellen, bevatten gameten
(geslachtscellen) een enkel paar chromosomen. Gameten bestaan dus uit 23 chromosomen.
De set van 23 bestaat uit de 22 autosomen plus een enkele seks chromosoom. Een
onbevrucht eitje heeft een X chromosoom: Een zaadcel bevat een X of een Y chromosoom.
De twee chromosomen X en Y zijn een uitzondering als het gaat over het algemene patroon
van homologe chromosomen. Vrouwen hebben een homoloog paar van X chromosomen
(XX) en mannen hebben een X en Y chromosoom (XY). Alleen kleine delen van de X en de Y
zijn homoloog van elkaar. De meeste genen die op de X chromosoom zitten, hebben geen
overeenkomsten op de kleine Y chromosoom, en de Y chromosoom heeft genen die de X
weer niet heeft. De X en Y zijn ook wel de geslachtschromosomen. Dat zijn een
chromosomen die verantwoordelijk zijn voor de bepaling van het geslacht van een individu.
Een autosoom is een chromosoom dat niet direct betrokken is bij de bepaling van het
geslacht: een niet geslachtschromosoom.
Die cellen heten haploïde cellen, en elke heeft een haploïde aantal chromosomen (n). Voor
mensen is het haploïde nummer 23 (n = 23).
,Geslachtelijke chromosomen bij organismen:
Het X-Y systeem:
Bij mensen en andere zoogdieren. Hebben de seks chromosomen X en Y.
Vrouw = XX
Man = XY
Tijdens meiose splitsen de twee seks chromosomen. Bij de vrouwen krijgt elke eicel een X
chromosoom. Bij mannen krijgt de helft van de zaadcellen een X chromosoom en de andere
helft een Y chromosoom.
Het X-0 systeem:
Bij sprinkhanen en een paar andere insecten. Er is maar 1 seks chromosoom en dat is X.
Vrouw = XX
Man = X0
Het geslacht van de nakomelingen wordt bepaald doordat de zaadcel wel een X
chromosoom bevat of geen seks chromosoom.
Het Z-W systeem:
Bij vogels, sommige vissen en sommige insecten. Hebben de seks chromosomen Z en W.
Vrouw = ZW
Man = ZZ
De sekschromosomen in het eitje van de vrouw verschillen, dus die bepalen bij dit soort
organismen het geslacht van de nakomelingen.
Het haplo-diploide systeem:
Bij de meeste bijen en mier soorten. Er zijn geen seks chromosomen.
Vrouw = ontwikkelen van bevruchte eicellen en zijn dus diploïd.
Mannen = ontwikkelen van onbevruchte eicellen en zijn dus haploïd (ze hebben geen
vader).
Planten:
Bij planten heb je veel variatie in hoe het geslacht bepaald wordt. Soms maken ze gebruik
van het XY-systeem, soms bepaald 1 gen het geslacht, soms bepalen 3 genen het geslacht.
Temperatuur:
Het is ook mogelijk dat de omgeving temperatuur bepaald wat het geslacht wordt. Als
schildpadden eitjes leggen kunnen ze sturen of ze meer vrouwtjes of mannetjes willen,
warme temperatuur is meer vrouwtjes, en meer kouder is meer mannetjes. De diepte van
het leggen van de eieren bepaald dus hoeveel vrouwtjes en mannetjes er zijn.
! Bij het maken van tabellen staat bijna altijd niks op het Y, 0 en W chromosoom
, Voorbeeld XY systeem:
Stel we gaan kijken naar het gen voor de kleur van de ogen van vliegen. Vliegen hebben net
zoals mensen ook het XY-systeem. We hebben voor het gen van de kleur van de ogen 2
allelen:
Het w+-allel dat codeert voor rode ogen.
Het w-allel dat codeert voor witte ogen.
Rode ogen zijn bij deze vlieg normaal, oftewel het genotype w+w+ is de wildtype.
Boven in het figuur hieronder zie je een onderzoek dat is gedaan over dit gen. Een
onderzoeker heeft in de P generatie een wildtype vrouwtje gekruist met een mutant
mannetje. Hieruit kwam een F1-generatie met alleen maar vliegen met rode ogen, dat
betekent dus dat het w-allel, het allel voor witte ogen, recessief is. Door deze F1-generatie
met elkaar te kruisen kregen we een 3 : 1 verhouding met rood : wit. Echter zie je dat alleen
mannetjes witte ogen kunnen hebben en de vrouwtjes niet. Dit komt doordat het gen voor
oogkleur bij deze vliegen op het geslachtschromosoom ligt, oftewel het X chromosoom. Het
Y-chromosoom bevat dit gen niet.
Onder in het figuur zie je de genotypische samenstelling van de verschillende generaties.
Je ziet dat het mannetje van de P-generatie maar 1 chromosoom heeft die het gen voor
oogkleur bevat, dit is namelijk het X chromosoom, waarvan een mannetje in het XY-systeem
er maar 1 heeft. De F1-generatie bestaat dan uit alleen vliegen met rode ogen doordat alle
mannetjes het X-chromosoom hebben met het w+-allel en de vrouwtjes hebben minimaal 1
X-chromosoom met het w+-allel. Als je deze generatie dan met elkaar laat kruisen ontstaan
er dus mannetjes die de helft van de tijd witte ogen hebben doordat ze het mutante allel
van hun moeder hebben gekregen en het Y-chromosoom (waar dus niks op staat) van hun
vader hebben gekregen.
