Hersenontwikkeling: gedrag en
leren. Typische en atypische
ontwikkeling Hoorcollege
Aantekeningen
HOORCOLLEGE 9: NEUROBIOLOGISCHE ASPECTEN VAN ADHD EN EEN ANTISOCIALE GEDRAGSSTOORNIS
EN EMPATHIESTOORNISSEN
Empathie, Theory of Mind en mentaliseren
Empathie: je kunnen inleven in andermans gevoelswereld
Cognitieve empathie: begrijpen/perspectief name
Affectieve empathie: meevoelen
Theory of mind (ToM): begrip hebben voor de belevingswereld van de ander
Mentaliseren: aandacht en begrip hebben voor de innerlijke wereld van jezelf en die van anderen
Introspectie
Reflecteren
Meta-cognitie
Theory of mind
Empathie
Emotionele intelligentie
Aandacht voor gevoelen
The empathic brain
Affectieve empathie wordt gereguleerd door het limbische en para limbische systeem: amygdala, ACC en
anterieure insula (AI)
Cognitieve empathie wordt gereguleerd door de temporale en prefrontale gebieden: dorsomediale prefrontale
cortex, ventromediale prefrontale cortex en temporoparietal junction (TPJ)
Emotionele gezichtsverwerking wordt gereguleerd door de fusiform gyrus, amygdala en MNS
Aandoeningen: ODD & CD
Oppositional Defiant Disorder (ODD)
Vier of meer gedragspatronen in de afgelopen 6 maanden:
Vaak driftbuien
, Spreekt vaak volwassenen tegen
Weigert aan verzoeken of regels van volwassenen te voldoen
Irriteert anderen met opzet
Legt de schuld van fouten en ongepast gedrag bij anderen
Is lichtgeraakt of snel geirriteerd door anderen
Is vaak kwaad of verongelijkt
Is vaak haatdragend en wraakzuchtig
Conduct Disorder (CD)
Agressie gericht op mensen en/of dieren
Pest, bedreigt of intimideert anderen
Begint vechtpartijen
Heeft een wapen gebruikt om letsel toe te brengen aan anderen
Heeft mensen/dieren mishandeld
Heeft iemand tot seksueel gedrag gedwongen
Vernieling van eigendom
Opzettelijke brandstichting
Opzettelijk eigendommen vernield
Leugenachtigheid of diefstal
Ingebroken in huis/gebouw
Liegt om goederen of gunsten van anderen te krijgen
Geef zonder direct contact voorwerpen van waarde gestolen
Ernstige schending van regels
Blijft ’s nachts van huis weg, ondanks verbod ouders
Tenminste tweemaal weggeglopen van huis
Spijbelen
ODD = voorloper van CD
ODD/CD: Een heterogene groep
Vroege vs. late starters
Proactieve vs. reactieve agressie
Opvoedbare vs. opvoedbare types
Aan/afwezigheid van Callous-Unemotional (CU) traits
CU traits (psychopathische trekken): gebrek aan empathie en schuldgevoelens, oppervlakkige emoties.
CU+: vertonen al vroeg probleemgedrag (child-onset), zijn meer gewelddadig dan anderen, ervaren weinig
emotionele stress, zijn ongevoelig voor straf (reward-oriented), vertonen reactieve en proactieve agressie en
sterk genetische basis
,CU-: vertonen pas later probleemgedrag (adolescent-onset), ervaren soms hoge niveaus emotionele stress,
problemen met emotieregulatie, vertonen vooral reactief/impulsief probleemgedrag, gevoelig voor
omgevingsfactoren en opvoeding
Theorieën: ODD/CD
Multiple pathways (Frick & Viding, 2009)
Adolescent-onset type kan overdrijving van normaal adolescente rebelsheid vertonen (denk aan alcohol en
drugsgebruik)
Childhood-onset type:
- Degenen met CU-kenmerken vertonen een temperamentvolle stijl die wordt gekenmerkt door een
lage emotionele opwinding (sterke genetische basis) die de normale ontwikkeling van empathie en
geweten verstoort (fearless type)
- Degenen zonder CU-kenmerken kunnen hoge niveaus van emotionele opwinding en cognitieve
gebreken (laag IQ) vertonen die verband houden met ineffectief ouderschap, wat kan leiden tot
emotieregulatie problemen (fearful type)
Neurocognitive dysfunctions (Blair et al., 2014)
Verminderde empathische respons op noodsituaties bij jongeren met CU, als gevolg van disfunctioneren van de
amygdala
Verminderde beslissingen maken als gevolg van disfunctioneren van het stratium en de vmPFC, in beide
subtypen
Verhoogde bedreigingsgevoeligheid alleen in jongeren met CU, als gevoel van een overactief response-tot-
bedreiging circuit (amygdala-hypothalamus-PAG)
Impaired attention-to-eyes hypothesis (Dadds et al., 2011 & Bedford et al., 2015)
Mark Dadds et al (2006, 2011)
Kinderen met gedragsproblemen en CU-kenmerken vertonen tekortkomingen in de automatische toewijzing
van aandacht aan emotioneel opvallende signalen, mogelijk gerelateerd aan amygdala-disfunctie.
Bedford et al (2015)
, Zuigelingen subnormale gezichtsherkenning na 5 weken voorspelt CU-eigenschappen na 2,5 jaar (steekproef
van de gemeenschap)
Empathiestoornissen
Hoofdvraag: wat is de aard/oorzaak van empathiegebrek bij ODD/CD kinderen en jeugdigen met of zonder CU
traits?
Hypothesen
Subtype met CU traits Basale ongevoeligheid voor distress cues (angst, verdriet), vanwege onder actieve
amygdala (Blair, 2013), en/of verminderde aandacht voor distress cues (Dadds et al., 2011)
Subtype zonder CU traits Vijandigheid, negatieve attributies, angst in combinatie met regulatieproblematiek,
mogelijk gerelateerd aan afwijkingen in (pre)frontale hersengebieden (OFC, ACC), en/of overactieve amygdala
(Blair, 2013)
Empirisch bewijs
Emotieherkenning: DBD/CU+ kinderen en jeugdigen vertonen selectieve deficiënties in het herkennen
van angst en verdriet (e.g., Blair e.a., 2001, Fairchild e.a., 2009)
Emotionele responsiviteit: DBD/CU+ kinderen en jeugdigen vertonen geringe autonome reactiviteit
tijdens het kijken naar expressies van angst/verdriet (Blair, 1999; de Wied et al., 2012;
Hadjicharalambous & Warden 2008).
Perspectief name: Weinig bewijs voor verminderde perspectiefname bij DBD kinderen en jeugdigen
met CU kenmerken (Blair, 2007, 2008).
Niet spontaan bij volwassen psychopaten, wel intact (Drayton et al 2018).
ODD/CD jongens die behoren tot het meer angstige subtype vertonen selectieve deficiënties in faciale
imitatie van boze (niet blije) emotionele gezichten (de Wied et al., 2006).
ODD/CD jongens die behoren tot het meer angstige type vertonen selectieve deficiënties in het
meevoelen met negatieve (niet positieve) emoties van anderen (de Wied et al., 205, 2009, 2010)
Regulatie speelt een rol in het empathisch functioneren van ODD/CD met co-morbide angst (Pijper et
al., 2018) bij “high-impact” stimuli
Attention-Deficitt/Hyperactivity Disorder (ADHD)
Symptomen van zowel aandachtstekort als hyperactiviteit/impulsiviteit
1. ADHD primair aandachtstekort
2. ADHD primair hyperactiviteit/impulsiviteit
3. ADHD gecombineerd type
Aandacht en inhibitie problemen bij ADHD en DBD
leren. Typische en atypische
ontwikkeling Hoorcollege
Aantekeningen
HOORCOLLEGE 9: NEUROBIOLOGISCHE ASPECTEN VAN ADHD EN EEN ANTISOCIALE GEDRAGSSTOORNIS
EN EMPATHIESTOORNISSEN
Empathie, Theory of Mind en mentaliseren
Empathie: je kunnen inleven in andermans gevoelswereld
Cognitieve empathie: begrijpen/perspectief name
Affectieve empathie: meevoelen
Theory of mind (ToM): begrip hebben voor de belevingswereld van de ander
Mentaliseren: aandacht en begrip hebben voor de innerlijke wereld van jezelf en die van anderen
Introspectie
Reflecteren
Meta-cognitie
Theory of mind
Empathie
Emotionele intelligentie
Aandacht voor gevoelen
The empathic brain
Affectieve empathie wordt gereguleerd door het limbische en para limbische systeem: amygdala, ACC en
anterieure insula (AI)
Cognitieve empathie wordt gereguleerd door de temporale en prefrontale gebieden: dorsomediale prefrontale
cortex, ventromediale prefrontale cortex en temporoparietal junction (TPJ)
Emotionele gezichtsverwerking wordt gereguleerd door de fusiform gyrus, amygdala en MNS
Aandoeningen: ODD & CD
Oppositional Defiant Disorder (ODD)
Vier of meer gedragspatronen in de afgelopen 6 maanden:
Vaak driftbuien
, Spreekt vaak volwassenen tegen
Weigert aan verzoeken of regels van volwassenen te voldoen
Irriteert anderen met opzet
Legt de schuld van fouten en ongepast gedrag bij anderen
Is lichtgeraakt of snel geirriteerd door anderen
Is vaak kwaad of verongelijkt
Is vaak haatdragend en wraakzuchtig
Conduct Disorder (CD)
Agressie gericht op mensen en/of dieren
Pest, bedreigt of intimideert anderen
Begint vechtpartijen
Heeft een wapen gebruikt om letsel toe te brengen aan anderen
Heeft mensen/dieren mishandeld
Heeft iemand tot seksueel gedrag gedwongen
Vernieling van eigendom
Opzettelijke brandstichting
Opzettelijk eigendommen vernield
Leugenachtigheid of diefstal
Ingebroken in huis/gebouw
Liegt om goederen of gunsten van anderen te krijgen
Geef zonder direct contact voorwerpen van waarde gestolen
Ernstige schending van regels
Blijft ’s nachts van huis weg, ondanks verbod ouders
Tenminste tweemaal weggeglopen van huis
Spijbelen
ODD = voorloper van CD
ODD/CD: Een heterogene groep
Vroege vs. late starters
Proactieve vs. reactieve agressie
Opvoedbare vs. opvoedbare types
Aan/afwezigheid van Callous-Unemotional (CU) traits
CU traits (psychopathische trekken): gebrek aan empathie en schuldgevoelens, oppervlakkige emoties.
CU+: vertonen al vroeg probleemgedrag (child-onset), zijn meer gewelddadig dan anderen, ervaren weinig
emotionele stress, zijn ongevoelig voor straf (reward-oriented), vertonen reactieve en proactieve agressie en
sterk genetische basis
,CU-: vertonen pas later probleemgedrag (adolescent-onset), ervaren soms hoge niveaus emotionele stress,
problemen met emotieregulatie, vertonen vooral reactief/impulsief probleemgedrag, gevoelig voor
omgevingsfactoren en opvoeding
Theorieën: ODD/CD
Multiple pathways (Frick & Viding, 2009)
Adolescent-onset type kan overdrijving van normaal adolescente rebelsheid vertonen (denk aan alcohol en
drugsgebruik)
Childhood-onset type:
- Degenen met CU-kenmerken vertonen een temperamentvolle stijl die wordt gekenmerkt door een
lage emotionele opwinding (sterke genetische basis) die de normale ontwikkeling van empathie en
geweten verstoort (fearless type)
- Degenen zonder CU-kenmerken kunnen hoge niveaus van emotionele opwinding en cognitieve
gebreken (laag IQ) vertonen die verband houden met ineffectief ouderschap, wat kan leiden tot
emotieregulatie problemen (fearful type)
Neurocognitive dysfunctions (Blair et al., 2014)
Verminderde empathische respons op noodsituaties bij jongeren met CU, als gevolg van disfunctioneren van de
amygdala
Verminderde beslissingen maken als gevolg van disfunctioneren van het stratium en de vmPFC, in beide
subtypen
Verhoogde bedreigingsgevoeligheid alleen in jongeren met CU, als gevoel van een overactief response-tot-
bedreiging circuit (amygdala-hypothalamus-PAG)
Impaired attention-to-eyes hypothesis (Dadds et al., 2011 & Bedford et al., 2015)
Mark Dadds et al (2006, 2011)
Kinderen met gedragsproblemen en CU-kenmerken vertonen tekortkomingen in de automatische toewijzing
van aandacht aan emotioneel opvallende signalen, mogelijk gerelateerd aan amygdala-disfunctie.
Bedford et al (2015)
, Zuigelingen subnormale gezichtsherkenning na 5 weken voorspelt CU-eigenschappen na 2,5 jaar (steekproef
van de gemeenschap)
Empathiestoornissen
Hoofdvraag: wat is de aard/oorzaak van empathiegebrek bij ODD/CD kinderen en jeugdigen met of zonder CU
traits?
Hypothesen
Subtype met CU traits Basale ongevoeligheid voor distress cues (angst, verdriet), vanwege onder actieve
amygdala (Blair, 2013), en/of verminderde aandacht voor distress cues (Dadds et al., 2011)
Subtype zonder CU traits Vijandigheid, negatieve attributies, angst in combinatie met regulatieproblematiek,
mogelijk gerelateerd aan afwijkingen in (pre)frontale hersengebieden (OFC, ACC), en/of overactieve amygdala
(Blair, 2013)
Empirisch bewijs
Emotieherkenning: DBD/CU+ kinderen en jeugdigen vertonen selectieve deficiënties in het herkennen
van angst en verdriet (e.g., Blair e.a., 2001, Fairchild e.a., 2009)
Emotionele responsiviteit: DBD/CU+ kinderen en jeugdigen vertonen geringe autonome reactiviteit
tijdens het kijken naar expressies van angst/verdriet (Blair, 1999; de Wied et al., 2012;
Hadjicharalambous & Warden 2008).
Perspectief name: Weinig bewijs voor verminderde perspectiefname bij DBD kinderen en jeugdigen
met CU kenmerken (Blair, 2007, 2008).
Niet spontaan bij volwassen psychopaten, wel intact (Drayton et al 2018).
ODD/CD jongens die behoren tot het meer angstige subtype vertonen selectieve deficiënties in faciale
imitatie van boze (niet blije) emotionele gezichten (de Wied et al., 2006).
ODD/CD jongens die behoren tot het meer angstige type vertonen selectieve deficiënties in het
meevoelen met negatieve (niet positieve) emoties van anderen (de Wied et al., 205, 2009, 2010)
Regulatie speelt een rol in het empathisch functioneren van ODD/CD met co-morbide angst (Pijper et
al., 2018) bij “high-impact” stimuli
Attention-Deficitt/Hyperactivity Disorder (ADHD)
Symptomen van zowel aandachtstekort als hyperactiviteit/impulsiviteit
1. ADHD primair aandachtstekort
2. ADHD primair hyperactiviteit/impulsiviteit
3. ADHD gecombineerd type
Aandacht en inhibitie problemen bij ADHD en DBD
