Deel 1: Functieleer
Hoofdstuk 1: Wat is psychologie (niet)?
1.1 De definitie van psyche en psychologie
De definitie van de menselijke geest:
- Wat verstaan we onder ‘psyche’ of ‘geest’?
Psyche en Eros is een verhaal uit de Griekse mythologie, de verhalen van toen gaan over goden.
Het verhaal betreft de obstakels in de liefde tussen psyche en eros:
o Psyche wat staat voor ziel of levensadem
o Eros wat staat voor liefde of aantrekkingskracht.
o Je kan het ook begrijpen als de relatie tussen enerzijds rede / denken, nu breiden we dit uit
tot de informatieverwerking, en anderzijds gevoelens.
De definitie van psyche / geest:
- Het meest simpele model van de menselijke geest onderscheidt
extern gedrag waarneembaar of kortweg gedrag, en intern gedrag
op te splitsen in gevoelens (zoals angst en woede) en gedachten (de
interne spraak, het stemmetje in jouw hoofd dat niet enkel
problemen oplost maar ook jouw gedrag stuurt).
o Dit is een basismodel van de menselijke geest:
Gedrag, gevoelens en gedachten.
- Gedachten:
Dat stemmetje of beter “interne spraak” is ongelooflijk handig om je eigen gedrag te sturen (yes we
can, let’s do it) maar kan ook lelijk in de weg zitten (denk aan alcoholverslaving).
De definitie van psychologie:
- Psychologie:
De wetenschappelijke studie van de wijze waarop de menselijke geest werkt en hoe deze gedrag
beïnvloedt.
- Wat is psychologie dan? We onderscheiden hierin:
o Psyche:
Psyche betekent levensprincipe, ziel of kern van een persoon.
• Ziel staat voor geest, wat iets levend maakt, wat het lichaam doet functioneren.
• Nu: het functionerend lichaam wat betreft gedrag, intern en extern.
o Logos:
Logos betekent het spreken over, de leer over (wetenschap).
- Dus een eenvoudige definitie van psychologie is “het rationeel praten en denken over de menselijke
geest”.
o Psychologie is dus het rationeel praten en denken over de geest.
Binnen de “geest” onderscheidt men momenteel (de paraplutermen) gedachten, gevoelens
en gedrag
1
,1.2 Psychologie is een wetenschap
De psychologie is een wetenschap:
- We zeggen dat psychologie een wetenschap is. Het heeft niet te maken met de inhoud van wat we
bestuderen.
Of kennis wetenschappelijk is heeft enkel te maken met hoe ze tot stand is gekomen, dus met de
methode om kennis te creëren.
De wetenschappelijke methode stelt minimaal drie eisen:
- Controleerbaar zijn van de methode:
De methode waarmee psychologische kennis wordt opgebouwd wordt duidelijk beschreven zodat
andere personen kunnen controleren of de conclusies gerechtvaardigd zijn.
o Daarom is de methodesectie van een wetenschappelijk artikel zo belangrijk. Daarom is peer-
review van wetenschappelijke artikels ook zo belangrijk.
- Herhaalbaar zijn van het onderzoek:
Psychologisch onderzoek kan overgedaan worden, zodat men kan nagaan of dezelfde resultaten
bekomen worden.
o Daarom ook beschrijven we de methode van het onderzoek uitgebreid. Een resultaat dat niet
kan overgedaan worden, heeft geen waarde.
- Testbaar zijn van de hypothese:
De hypothese wordt zo geformuleerd dat men kan bewijzen dat ze onjuist is.
o Falcifieerbaar of testbaar. Een hypothese, m.a.w. een veronderstelling, zoals “therapie x
heeft soms goede resultaten” is in wetenschappelijk opzicht waardeloos. Wanneer, bij wie,
onder welke omstandigheden, wat zijn goede resultaten?
Psychologie is dus zeker geen verzameling van leuk bedachte verhaaltjes!
Eerder van knap bedachte en degelijk en herhaaldelijk geteste ideeën.
2
,De psychologie, een wetenschap, is gekenmerkt door:
- Het gebruik van de rede en logica (waarbij regels vastliggen), niet een persoonlijk aanvoelen
(subjectiviteit).
o Psychologie is gebaseerd op logisch denken, niet een persoonlijk aanvoelen
- De systematische opbouw van kennis tot een groter geheel.
o Kennis wordt systematisch opgebouwd, men bouwt verder op wat al geweten is
- De empirische toetsing van hypothesen:
Beweringen worden getest in de realiteit.
o Iets bedenken is pas het begin, nadien wordt het idee getest/onderzocht
- De nadruk op falsifiëren:
Testen en weerleggen van veronderstellingen i.p.v. gericht op het bewijzen van uitspraken.
o Wetenschap komt tot kennis door te bewijzen dat een uitspraak niet waar is
Bvb niet falsifieerbaar “er bestaat een witte olifant”, wel “alle olifanten zijn grijs”. Als je één
witte olifant vindt weet je dat je stelling niet geldig/waar is, en dus zal moeten verfijnd
worden.
- Het inzicht dat correlatie geen causaliteit is:
Samen voorkomen of in tijd op elkaar volgen is nog geen bewijs van oorzakelijk verband.
o Correlatie tussen twee fenomenen, betekent niet noodzakelijk dat er causaliteit is, een
oorzakelijk verband.
Bvb de afname van ooievaars en het afnemen van het aantal geboortes. Wel de
lichtschakelaar.
- Herhaalbaarheid van het onderzoek en de resultaten:
Nut van peer review
- Extreme claims vereisen extreem bewijs
o Extreme claims over het functioneren van de geest vereisen sterke bewijzen. Een nieuwe
theorie die een hoop kennis als fout markeert moet goed bewezen worden voor ze aanvaard
kan worden.
- Ga voor de meest simpele verklaring met de minste bijkomende aannames
o Occam’s scheermes houdt in dat je een simpele verklaring verkiest boven een ingewikkelde
als ze evenveel verklaren. Je scheert de overtolligheden weg. Keep it simple, if possible.
3
, 1.3 Korte geschiedenis van de psychologie
Korte geschiedenis van de psychologie:
- De psychologie als studie van de menselijke geest en het gedrag is oud.
o Zoals gezegd is de studie van het voelen, denken en gedrag oud. Zowel filosofen ( de eerste
psychologen), religieuzen als de bevolking had en heeft nog steeds nood aan verklaringen,
aan begrip.
- Doorheen de eeuwen hebben mensen steeds verklaringen gezocht voor het gedrag, gevoelens en
denken van henzelf en anderen:
o Wie? De bevolking, filosofen zoals Plato en Aristoteles, en religieuzen zoals Augustinus.
o Verklaringen waren in het verleden gebaseerd op goden, natuurfenomenen en gevalstudies
of de vermeende invloed van hemellichamen zoals planeten.
- Tegelijkertijd is de psychologie als wetenschappelijke studie slechts relatief jong. Denken we aan de
systematische studie :
o Van de gevoelswereld door o.a. Freud (eind 19e E)
• Hij is bekend om zijn theorieën over de gevoelswereld.
• Hij onderzocht onder meer waarom zoveel van zijn vrouwelijke patiënten (allen uit de gegoede
burgerij) over seksueel misbruik spraken en ontwikkelde een theorie over de psychoseksuele
ontwikkeling.
• Belangrijk is dat hij ging luisteren naar de gedachten en gevoelens van zijn patiënten
ipv hun soms bizar gedrag simpel als “gek” of “abnormaal” te bestempelen en er
enkel een etiket/diagnose op te plakken.
o Van de cognitieve ontwikkeling van het kind door o.a. Piaget (vanaf jaren 1920)
• Piaget met zijn adaptatie aan de omgeving door de assimilatie van ervaringen en
accommodatie van schema’s.
o Van het gedrag door o.a. Skinner (vanaf jaren 1930).
- Recenter werden er grote stappen gezet in de cognitieve psychologie.
1.4 De toepassingen van de psychologie
De toepassingen van de psychologie:
- De psychologie heeft een positieve invloed op talrijke gebieden van het leven en de kennis verhoogt
het welzijn:
o Verkeersveiligheid:
vb. waarneming van verkeerssituaties, motiveren tot veilig gedrag
o Preventie en behandeling van psychische en lichamelijke aandoeningen:
Bvb. Begeleiding bij autisme, narcisme en verslavingen:
o Winkelen:
Bvb. winkelervaring optimaliseren
Binnen de psychologie onderscheiden we dan ook uiteenlopende specialisaties.
(uitgebreidere voorbeelden zie dia 10-13
4
Hoofdstuk 1: Wat is psychologie (niet)?
1.1 De definitie van psyche en psychologie
De definitie van de menselijke geest:
- Wat verstaan we onder ‘psyche’ of ‘geest’?
Psyche en Eros is een verhaal uit de Griekse mythologie, de verhalen van toen gaan over goden.
Het verhaal betreft de obstakels in de liefde tussen psyche en eros:
o Psyche wat staat voor ziel of levensadem
o Eros wat staat voor liefde of aantrekkingskracht.
o Je kan het ook begrijpen als de relatie tussen enerzijds rede / denken, nu breiden we dit uit
tot de informatieverwerking, en anderzijds gevoelens.
De definitie van psyche / geest:
- Het meest simpele model van de menselijke geest onderscheidt
extern gedrag waarneembaar of kortweg gedrag, en intern gedrag
op te splitsen in gevoelens (zoals angst en woede) en gedachten (de
interne spraak, het stemmetje in jouw hoofd dat niet enkel
problemen oplost maar ook jouw gedrag stuurt).
o Dit is een basismodel van de menselijke geest:
Gedrag, gevoelens en gedachten.
- Gedachten:
Dat stemmetje of beter “interne spraak” is ongelooflijk handig om je eigen gedrag te sturen (yes we
can, let’s do it) maar kan ook lelijk in de weg zitten (denk aan alcoholverslaving).
De definitie van psychologie:
- Psychologie:
De wetenschappelijke studie van de wijze waarop de menselijke geest werkt en hoe deze gedrag
beïnvloedt.
- Wat is psychologie dan? We onderscheiden hierin:
o Psyche:
Psyche betekent levensprincipe, ziel of kern van een persoon.
• Ziel staat voor geest, wat iets levend maakt, wat het lichaam doet functioneren.
• Nu: het functionerend lichaam wat betreft gedrag, intern en extern.
o Logos:
Logos betekent het spreken over, de leer over (wetenschap).
- Dus een eenvoudige definitie van psychologie is “het rationeel praten en denken over de menselijke
geest”.
o Psychologie is dus het rationeel praten en denken over de geest.
Binnen de “geest” onderscheidt men momenteel (de paraplutermen) gedachten, gevoelens
en gedrag
1
,1.2 Psychologie is een wetenschap
De psychologie is een wetenschap:
- We zeggen dat psychologie een wetenschap is. Het heeft niet te maken met de inhoud van wat we
bestuderen.
Of kennis wetenschappelijk is heeft enkel te maken met hoe ze tot stand is gekomen, dus met de
methode om kennis te creëren.
De wetenschappelijke methode stelt minimaal drie eisen:
- Controleerbaar zijn van de methode:
De methode waarmee psychologische kennis wordt opgebouwd wordt duidelijk beschreven zodat
andere personen kunnen controleren of de conclusies gerechtvaardigd zijn.
o Daarom is de methodesectie van een wetenschappelijk artikel zo belangrijk. Daarom is peer-
review van wetenschappelijke artikels ook zo belangrijk.
- Herhaalbaar zijn van het onderzoek:
Psychologisch onderzoek kan overgedaan worden, zodat men kan nagaan of dezelfde resultaten
bekomen worden.
o Daarom ook beschrijven we de methode van het onderzoek uitgebreid. Een resultaat dat niet
kan overgedaan worden, heeft geen waarde.
- Testbaar zijn van de hypothese:
De hypothese wordt zo geformuleerd dat men kan bewijzen dat ze onjuist is.
o Falcifieerbaar of testbaar. Een hypothese, m.a.w. een veronderstelling, zoals “therapie x
heeft soms goede resultaten” is in wetenschappelijk opzicht waardeloos. Wanneer, bij wie,
onder welke omstandigheden, wat zijn goede resultaten?
Psychologie is dus zeker geen verzameling van leuk bedachte verhaaltjes!
Eerder van knap bedachte en degelijk en herhaaldelijk geteste ideeën.
2
,De psychologie, een wetenschap, is gekenmerkt door:
- Het gebruik van de rede en logica (waarbij regels vastliggen), niet een persoonlijk aanvoelen
(subjectiviteit).
o Psychologie is gebaseerd op logisch denken, niet een persoonlijk aanvoelen
- De systematische opbouw van kennis tot een groter geheel.
o Kennis wordt systematisch opgebouwd, men bouwt verder op wat al geweten is
- De empirische toetsing van hypothesen:
Beweringen worden getest in de realiteit.
o Iets bedenken is pas het begin, nadien wordt het idee getest/onderzocht
- De nadruk op falsifiëren:
Testen en weerleggen van veronderstellingen i.p.v. gericht op het bewijzen van uitspraken.
o Wetenschap komt tot kennis door te bewijzen dat een uitspraak niet waar is
Bvb niet falsifieerbaar “er bestaat een witte olifant”, wel “alle olifanten zijn grijs”. Als je één
witte olifant vindt weet je dat je stelling niet geldig/waar is, en dus zal moeten verfijnd
worden.
- Het inzicht dat correlatie geen causaliteit is:
Samen voorkomen of in tijd op elkaar volgen is nog geen bewijs van oorzakelijk verband.
o Correlatie tussen twee fenomenen, betekent niet noodzakelijk dat er causaliteit is, een
oorzakelijk verband.
Bvb de afname van ooievaars en het afnemen van het aantal geboortes. Wel de
lichtschakelaar.
- Herhaalbaarheid van het onderzoek en de resultaten:
Nut van peer review
- Extreme claims vereisen extreem bewijs
o Extreme claims over het functioneren van de geest vereisen sterke bewijzen. Een nieuwe
theorie die een hoop kennis als fout markeert moet goed bewezen worden voor ze aanvaard
kan worden.
- Ga voor de meest simpele verklaring met de minste bijkomende aannames
o Occam’s scheermes houdt in dat je een simpele verklaring verkiest boven een ingewikkelde
als ze evenveel verklaren. Je scheert de overtolligheden weg. Keep it simple, if possible.
3
, 1.3 Korte geschiedenis van de psychologie
Korte geschiedenis van de psychologie:
- De psychologie als studie van de menselijke geest en het gedrag is oud.
o Zoals gezegd is de studie van het voelen, denken en gedrag oud. Zowel filosofen ( de eerste
psychologen), religieuzen als de bevolking had en heeft nog steeds nood aan verklaringen,
aan begrip.
- Doorheen de eeuwen hebben mensen steeds verklaringen gezocht voor het gedrag, gevoelens en
denken van henzelf en anderen:
o Wie? De bevolking, filosofen zoals Plato en Aristoteles, en religieuzen zoals Augustinus.
o Verklaringen waren in het verleden gebaseerd op goden, natuurfenomenen en gevalstudies
of de vermeende invloed van hemellichamen zoals planeten.
- Tegelijkertijd is de psychologie als wetenschappelijke studie slechts relatief jong. Denken we aan de
systematische studie :
o Van de gevoelswereld door o.a. Freud (eind 19e E)
• Hij is bekend om zijn theorieën over de gevoelswereld.
• Hij onderzocht onder meer waarom zoveel van zijn vrouwelijke patiënten (allen uit de gegoede
burgerij) over seksueel misbruik spraken en ontwikkelde een theorie over de psychoseksuele
ontwikkeling.
• Belangrijk is dat hij ging luisteren naar de gedachten en gevoelens van zijn patiënten
ipv hun soms bizar gedrag simpel als “gek” of “abnormaal” te bestempelen en er
enkel een etiket/diagnose op te plakken.
o Van de cognitieve ontwikkeling van het kind door o.a. Piaget (vanaf jaren 1920)
• Piaget met zijn adaptatie aan de omgeving door de assimilatie van ervaringen en
accommodatie van schema’s.
o Van het gedrag door o.a. Skinner (vanaf jaren 1930).
- Recenter werden er grote stappen gezet in de cognitieve psychologie.
1.4 De toepassingen van de psychologie
De toepassingen van de psychologie:
- De psychologie heeft een positieve invloed op talrijke gebieden van het leven en de kennis verhoogt
het welzijn:
o Verkeersveiligheid:
vb. waarneming van verkeerssituaties, motiveren tot veilig gedrag
o Preventie en behandeling van psychische en lichamelijke aandoeningen:
Bvb. Begeleiding bij autisme, narcisme en verslavingen:
o Winkelen:
Bvb. winkelervaring optimaliseren
Binnen de psychologie onderscheiden we dan ook uiteenlopende specialisaties.
(uitgebreidere voorbeelden zie dia 10-13
4
