Introductiecollege: Ellen Van Stichel – ’24-‘25
Theologie heeft oog voor de meest kwetsbare & besteed hier aandacht aan om zo meer naar de
maatschappij te kijken hoe deze is opgebouwd (verhalen & realiteiten)
Vandaag: geen overkoepelend ‘verhaal’ meer ® pluralistische multiculturele samenleving:
- Individuele vrijheid & ruimte om zelf antwoorden te zoeken & te kiezen hoe je leven eruit ziet
• Politiek zorgt op de dag v. vandaag voor meer discussie
= Een mogelijkheid, maar ook een verantwoordelijkheid: Men mag zelf kiezen hoe & wat
® Legt druk op: geen kader meer hoe je ‘perfect’ leven leidt
Vooronderstelling: ‘zin-vraag’ ¹ iets individueel, maar heeft ook betrekking op onze samenleving
Religie = nog aanwezig, maar niet meer 1 strikte: kijken naar antwoorden v. verschillende religies
- Contrastgemeenschap: sluiten zich af & leven volgens eigen normen & waarden, laat hierbij
de rest doen en gerust
• Meest extreme vb. Emisch: leven zo puur mogelijk om eigen identiteit, waarde &
maatschappij-beeld te beleven
- Participatie aan maatschappelijke discussie:
• Stelt dat we het ook moeten hebben over wat goed leven is, wat een goede
samenleving is, wat vinden we belangrijk… en dit samen met andere religies
• Er moet een inhoudelijke discussie zijn ® vereist een intellectuele solidariteit
John Rawls (= amerikaanse filosoof): “in het publieke debat hebben we geen overeenstemming meer over wat
het ‘goede leven’ is. Dit lijdt vervolgens tot conflict. We scheppen de
contouren waar mensen zelf vorm kunnen geven aan hun visie v/h
goede leven. Iedereen kan zijn eigen leven leiden volgens dit kader.”
- Vb. Abortus & euthenasie: wet laat toe dat mensen hierover kunnen beslissen & verbied dit
niet ® niet 1 visie opleggen wat moreel (niet) goed is
Intellectuele solidariteit ¹ fundamentalisme over hoe & wat (“Het is zo en niet anders”)
= Open staan voor anderen & eigen ideeën inbrengen ® niets opdringen
• Een inhoudelijke discussie is mogelijk en nodig
- Bv. Christenen: Geloven & staan achter het idee dat hun normen & waarden belangrijk
genoeg zijn om in het publieke debat te brengen, maar staan tegelijkertijd
ook open om dit in vraag te stellen & zich te laten bevragen door andere
• Paus Franciscus = 1ste paus die expliciet andere religies betrekt in zijn document
Het verdringen v. religies naar de privé-sfeer = niet nodig om vrijheid te garanderen (« Rawls idee),
zowel niet voor persoonlijke zinvragen als maatschappelijke issues.
- Het uitspreken hierv. = belangrijk: bedoeling men een perspectief te geven, i.p.v. mensen te
laten bekeren, & een antwoord te zoeken op de zin-vraag
- Belang v. nadenken over zingeving & levensbeschouwing in context v/e universiteit
• Overal zit een mensbeeld achter: Hoe ontplooien als individu, hoe is de samenleving…
Tegenwoordig: druk bezig met onze agenda & zitten in een red race die maakt dat we constant
productief moeten zijn professioneel, maar dit idee trekken we verder naar ons
persoonlijk leven (bv. in relaties) & prestaties ® agenda optimaal benutten
Agendahedonisme: Geniet binnen de perken v/d klok, organiseert de genotzucht planmatig &
benadert deze doelmatig
- Plezier moet gepland w. & anders hebben we er geen tijd voor
® Ruimte voor het onverwachte valt weg + vriendschappen & relaties vallen hieronder
, • “Wie is nog mijn energie waard? Wie helpt mij bij mijn zelfontplooiing & hoe neem ik
er afstand van?” ® Vriendschappen w. functioneel voor onze eigen zelfontplooiing
- Polyamoureuze relaties: = verzet tegen het normatief denken, maar ook zeer individualistisch
• “Als de ene het niet geeft heb ik een andere partner nodig…”
Ethiek: Het goede leven voor allen – etnische handeling, personalisme, care ethics (deel 1)
Ethiek » conflict & dilemma: iets helders ® minder ethische vragen, meer struggles bv. rond zin-vraag
Vooronderstelling: men heeft vrijheid over zijn keuzes, kennis & bewustzijn (® bv. om vragen te beantwoorden)
- Vroeger: gedwongen & niet spontaan uit zichzelf
Taal/framing: legt wat bloot t.o.v/d motivatie/veronderstellingen v. mensen
- Bv. Terorrist vs. Vrijheidsstrijder: wanneer wordt er over welke gepraat?
- In de journalistiek is dit in principe neutraal, maar niet altijd mogelijk
Aspecten v/d etnische handeling: vb. Heiniken & promotion girl in Cambodja
- Subjectieve zijde: wie is de persoon die handelt & uit welke motivatie?
• Biermerken (kennis), promotion girls, distributiesector, caféuitbaters, klanten,
regering…
- Objectieve zijde: wat gebeurt er & met welke middelen? (handeling zelf)
• Biermerken werven de girls aan, focus vooral op klantrelatie tijdens & na de werkuren
s Omstandigheden: wanneer, hoe, speelt verleden een rol?
o Girls w. aangerand & hebben (evt. vrijwillig) seksuele betrekkingen met de klanten
o Evt. gepromoot door uitbater: vriendelijk wezen, commissie betaling…
- Gevolgen: voorzien & onvoorzien
• Verloning = probleem: te laag loon ® prostitutie na de werkuren
• Gezondheid: HIV?
® Wie heeft de grootste verantwoordelijkheid?: verschillende perspectieven & afhankelijk v.
culturele aspecten
Conclusie: zeer complex, je kan vele als schuldigen aanwijzen & het heeft vele grote nuances
Grote ethische theorieën binnen de filosofie zijn hierop te plakken:
- Deontologie zou je zetten bij de objectieve handeling zelf: gaat uit v. absolute gedragsregels
die vaak gesteld w. als normen
® Gevolg: - Consequentialisme = ethisch juist handelen w. gekenmerkt door goed resultaat
- Utilisme = Q geluk moet w. gemaximaliseerd & dat daarbij een verlies aan geluk
bij sommigen kan w. gecompenseerd door meer geluk bij anderen
2 Etnische Theorieën uitgelicht:
; volgens Deweer
Personalisme: < Franse filosoof, Charles Renouvier
- Mensbeeld v. individualisme: we zijn allemaal aparte deeltje die los v. elkaar leven & hun
eigen vrijheid nastreven. We botsen enkel op de vrijheid v/e
ander
- Mensbeeld personalisme: vertrekt vanuit relationeel mensbeeld; we zijn met elkaar
verbonden wat maakt dat we verantwoordelijk zijn voor elkaar
• Verantwoordelijk voor iedereen ® “ voor opbouw v/d gemeenschap & samenleving
• Reeds relatie hebben « met wie hebben we nog geen relatie hebben (vb. vuilnisbelt…)
o Wie mag er in de boot? Wie zit er in de boot?
o Stel boot opnieuw maken: machthebbers mogen de realiteit niet meer bepalen
, Þ voorkeursoptie voor de armen: zij moeten subjecten worden v. onze
gemeenschappelijke geschiedenis = epistemologisch privilege
Ontstaan bij facisme/communisme (1930-’50): gemeenschap = centraal & dit welzijn gaat boven het individu
- Communisme: focust op de mens als arbeider
- Facisme: “ “ “ “ als lid van een ras/volk
- Kapitalisme: focust op de mens als wat hij kan opbrengen voor geld (materiële winst)
« Westerse neoliberalisme: gaat over ons zelf ontdekken & ontwikkelen (individualistisch model)
- communisme: focust op de mens als arbeider
- facisme: “ “ “ “ als lid van een ras/volk
- kapitalisme: focust op de mens als wat hij kan opbrengen voor geld (materiële winst)
Personalisme: = alternatief, ‘breed etnisch perspectief’
= mensen zijn personen in gemeenschap & horen samen, maar de gemeenschap staat wel ten
diensten v/h individu & de mens is meer dan arbeider/lid v/e volk/op zoek naar eigenbelang
• De gehele mens in van belang
- 3 Centrale kenmerken:
• Persoon = uniek Þ kan nooit ondergeschikt w. aan de groep (« utilitarisme)
o We offeren sommige op ten goede v/h grotere welzijn v. anderen, dit kan
niet
• Persoon = verbonden: ontplooiing; mens is verbonden op zeer veel verschillende vlakken
o Geluk vinden we in relaties met de gemeenschap, voorgaande & volgende
relaties (vb. familiaal, als land…) & in relatie met de natuurlijke wereld
• Persoon = spiritueel: = christelijke inspiratie, maar hoeft niet
o We moeten grotere idealen hebben dan lauter onszelf & ons tot een groter
geheel beschouwen (mate v. transcendentie = belangrijk!)
Implicaties:
- Vrijheidsbegrip:
• In liberalisme ® – vrijheid: = tot aan de grenzen v. andere mensen hun vrijheid
• In personalisme ® + vrijheid: = we zijn vrij v. dwang, onderdrukking & sociale
context
o Maar met een verantwoordelijkheid naar elkaar toe
- Betekenis v/e gemeenschap: we hebben deze nodig om ons te ontplooien & onszelf te
vinden
• Algemeen welzijn = welzijn v/e gemeenschap (im-/materieel)
; mede-auteur v/d Universele verklaring voor v/d mens
Franse personalisme: Jacques Maritain= grondlegger v. personalisme als filosofische strekking & Emmanuel Mounier
- Notie v. ‘integraal humanisme’: streven naar ontplooiing v. elke mens & gehele mensen
In de Leuvense theologische ethiek:
- Albert Dondeyne voor Christelijk humanisme: “Mens = relationeel wezen Þ verantwoordelijkheid voor elkaar”
- Louis Janssens = grondlegger v. ethische weerslag: bekijkt alle aspecten & maakt een
afweging o.b.v. proportionaliteit
• “Als we het personalisme ernstig nemen, moeten we anders kijken naar ethiek. We
moeten naar de volledige handeling kijken & zo ook naar omstandigheden & context”
• “Wat de menselijke persoon integraal & adequaat beschouwt & bevordert is moreel goed”
• 8 kenmerken: subject; lichamelijk= noden & behoeften; Materiële wereld= om te leven; sociaal
(persoonlijk & institutioneel); fundamenteel gelijk= iedereen heeft gelijke menswaardigheid;
origineel= we hebben elk andere dingen nodig; uniek; transcendentie = we zijn met meer
bezig dan met het zichtbare
o Hoe we ambigue morele beslissingen gaan nemen
Theologie heeft oog voor de meest kwetsbare & besteed hier aandacht aan om zo meer naar de
maatschappij te kijken hoe deze is opgebouwd (verhalen & realiteiten)
Vandaag: geen overkoepelend ‘verhaal’ meer ® pluralistische multiculturele samenleving:
- Individuele vrijheid & ruimte om zelf antwoorden te zoeken & te kiezen hoe je leven eruit ziet
• Politiek zorgt op de dag v. vandaag voor meer discussie
= Een mogelijkheid, maar ook een verantwoordelijkheid: Men mag zelf kiezen hoe & wat
® Legt druk op: geen kader meer hoe je ‘perfect’ leven leidt
Vooronderstelling: ‘zin-vraag’ ¹ iets individueel, maar heeft ook betrekking op onze samenleving
Religie = nog aanwezig, maar niet meer 1 strikte: kijken naar antwoorden v. verschillende religies
- Contrastgemeenschap: sluiten zich af & leven volgens eigen normen & waarden, laat hierbij
de rest doen en gerust
• Meest extreme vb. Emisch: leven zo puur mogelijk om eigen identiteit, waarde &
maatschappij-beeld te beleven
- Participatie aan maatschappelijke discussie:
• Stelt dat we het ook moeten hebben over wat goed leven is, wat een goede
samenleving is, wat vinden we belangrijk… en dit samen met andere religies
• Er moet een inhoudelijke discussie zijn ® vereist een intellectuele solidariteit
John Rawls (= amerikaanse filosoof): “in het publieke debat hebben we geen overeenstemming meer over wat
het ‘goede leven’ is. Dit lijdt vervolgens tot conflict. We scheppen de
contouren waar mensen zelf vorm kunnen geven aan hun visie v/h
goede leven. Iedereen kan zijn eigen leven leiden volgens dit kader.”
- Vb. Abortus & euthenasie: wet laat toe dat mensen hierover kunnen beslissen & verbied dit
niet ® niet 1 visie opleggen wat moreel (niet) goed is
Intellectuele solidariteit ¹ fundamentalisme over hoe & wat (“Het is zo en niet anders”)
= Open staan voor anderen & eigen ideeën inbrengen ® niets opdringen
• Een inhoudelijke discussie is mogelijk en nodig
- Bv. Christenen: Geloven & staan achter het idee dat hun normen & waarden belangrijk
genoeg zijn om in het publieke debat te brengen, maar staan tegelijkertijd
ook open om dit in vraag te stellen & zich te laten bevragen door andere
• Paus Franciscus = 1ste paus die expliciet andere religies betrekt in zijn document
Het verdringen v. religies naar de privé-sfeer = niet nodig om vrijheid te garanderen (« Rawls idee),
zowel niet voor persoonlijke zinvragen als maatschappelijke issues.
- Het uitspreken hierv. = belangrijk: bedoeling men een perspectief te geven, i.p.v. mensen te
laten bekeren, & een antwoord te zoeken op de zin-vraag
- Belang v. nadenken over zingeving & levensbeschouwing in context v/e universiteit
• Overal zit een mensbeeld achter: Hoe ontplooien als individu, hoe is de samenleving…
Tegenwoordig: druk bezig met onze agenda & zitten in een red race die maakt dat we constant
productief moeten zijn professioneel, maar dit idee trekken we verder naar ons
persoonlijk leven (bv. in relaties) & prestaties ® agenda optimaal benutten
Agendahedonisme: Geniet binnen de perken v/d klok, organiseert de genotzucht planmatig &
benadert deze doelmatig
- Plezier moet gepland w. & anders hebben we er geen tijd voor
® Ruimte voor het onverwachte valt weg + vriendschappen & relaties vallen hieronder
, • “Wie is nog mijn energie waard? Wie helpt mij bij mijn zelfontplooiing & hoe neem ik
er afstand van?” ® Vriendschappen w. functioneel voor onze eigen zelfontplooiing
- Polyamoureuze relaties: = verzet tegen het normatief denken, maar ook zeer individualistisch
• “Als de ene het niet geeft heb ik een andere partner nodig…”
Ethiek: Het goede leven voor allen – etnische handeling, personalisme, care ethics (deel 1)
Ethiek » conflict & dilemma: iets helders ® minder ethische vragen, meer struggles bv. rond zin-vraag
Vooronderstelling: men heeft vrijheid over zijn keuzes, kennis & bewustzijn (® bv. om vragen te beantwoorden)
- Vroeger: gedwongen & niet spontaan uit zichzelf
Taal/framing: legt wat bloot t.o.v/d motivatie/veronderstellingen v. mensen
- Bv. Terorrist vs. Vrijheidsstrijder: wanneer wordt er over welke gepraat?
- In de journalistiek is dit in principe neutraal, maar niet altijd mogelijk
Aspecten v/d etnische handeling: vb. Heiniken & promotion girl in Cambodja
- Subjectieve zijde: wie is de persoon die handelt & uit welke motivatie?
• Biermerken (kennis), promotion girls, distributiesector, caféuitbaters, klanten,
regering…
- Objectieve zijde: wat gebeurt er & met welke middelen? (handeling zelf)
• Biermerken werven de girls aan, focus vooral op klantrelatie tijdens & na de werkuren
s Omstandigheden: wanneer, hoe, speelt verleden een rol?
o Girls w. aangerand & hebben (evt. vrijwillig) seksuele betrekkingen met de klanten
o Evt. gepromoot door uitbater: vriendelijk wezen, commissie betaling…
- Gevolgen: voorzien & onvoorzien
• Verloning = probleem: te laag loon ® prostitutie na de werkuren
• Gezondheid: HIV?
® Wie heeft de grootste verantwoordelijkheid?: verschillende perspectieven & afhankelijk v.
culturele aspecten
Conclusie: zeer complex, je kan vele als schuldigen aanwijzen & het heeft vele grote nuances
Grote ethische theorieën binnen de filosofie zijn hierop te plakken:
- Deontologie zou je zetten bij de objectieve handeling zelf: gaat uit v. absolute gedragsregels
die vaak gesteld w. als normen
® Gevolg: - Consequentialisme = ethisch juist handelen w. gekenmerkt door goed resultaat
- Utilisme = Q geluk moet w. gemaximaliseerd & dat daarbij een verlies aan geluk
bij sommigen kan w. gecompenseerd door meer geluk bij anderen
2 Etnische Theorieën uitgelicht:
; volgens Deweer
Personalisme: < Franse filosoof, Charles Renouvier
- Mensbeeld v. individualisme: we zijn allemaal aparte deeltje die los v. elkaar leven & hun
eigen vrijheid nastreven. We botsen enkel op de vrijheid v/e
ander
- Mensbeeld personalisme: vertrekt vanuit relationeel mensbeeld; we zijn met elkaar
verbonden wat maakt dat we verantwoordelijk zijn voor elkaar
• Verantwoordelijk voor iedereen ® “ voor opbouw v/d gemeenschap & samenleving
• Reeds relatie hebben « met wie hebben we nog geen relatie hebben (vb. vuilnisbelt…)
o Wie mag er in de boot? Wie zit er in de boot?
o Stel boot opnieuw maken: machthebbers mogen de realiteit niet meer bepalen
, Þ voorkeursoptie voor de armen: zij moeten subjecten worden v. onze
gemeenschappelijke geschiedenis = epistemologisch privilege
Ontstaan bij facisme/communisme (1930-’50): gemeenschap = centraal & dit welzijn gaat boven het individu
- Communisme: focust op de mens als arbeider
- Facisme: “ “ “ “ als lid van een ras/volk
- Kapitalisme: focust op de mens als wat hij kan opbrengen voor geld (materiële winst)
« Westerse neoliberalisme: gaat over ons zelf ontdekken & ontwikkelen (individualistisch model)
- communisme: focust op de mens als arbeider
- facisme: “ “ “ “ als lid van een ras/volk
- kapitalisme: focust op de mens als wat hij kan opbrengen voor geld (materiële winst)
Personalisme: = alternatief, ‘breed etnisch perspectief’
= mensen zijn personen in gemeenschap & horen samen, maar de gemeenschap staat wel ten
diensten v/h individu & de mens is meer dan arbeider/lid v/e volk/op zoek naar eigenbelang
• De gehele mens in van belang
- 3 Centrale kenmerken:
• Persoon = uniek Þ kan nooit ondergeschikt w. aan de groep (« utilitarisme)
o We offeren sommige op ten goede v/h grotere welzijn v. anderen, dit kan
niet
• Persoon = verbonden: ontplooiing; mens is verbonden op zeer veel verschillende vlakken
o Geluk vinden we in relaties met de gemeenschap, voorgaande & volgende
relaties (vb. familiaal, als land…) & in relatie met de natuurlijke wereld
• Persoon = spiritueel: = christelijke inspiratie, maar hoeft niet
o We moeten grotere idealen hebben dan lauter onszelf & ons tot een groter
geheel beschouwen (mate v. transcendentie = belangrijk!)
Implicaties:
- Vrijheidsbegrip:
• In liberalisme ® – vrijheid: = tot aan de grenzen v. andere mensen hun vrijheid
• In personalisme ® + vrijheid: = we zijn vrij v. dwang, onderdrukking & sociale
context
o Maar met een verantwoordelijkheid naar elkaar toe
- Betekenis v/e gemeenschap: we hebben deze nodig om ons te ontplooien & onszelf te
vinden
• Algemeen welzijn = welzijn v/e gemeenschap (im-/materieel)
; mede-auteur v/d Universele verklaring voor v/d mens
Franse personalisme: Jacques Maritain= grondlegger v. personalisme als filosofische strekking & Emmanuel Mounier
- Notie v. ‘integraal humanisme’: streven naar ontplooiing v. elke mens & gehele mensen
In de Leuvense theologische ethiek:
- Albert Dondeyne voor Christelijk humanisme: “Mens = relationeel wezen Þ verantwoordelijkheid voor elkaar”
- Louis Janssens = grondlegger v. ethische weerslag: bekijkt alle aspecten & maakt een
afweging o.b.v. proportionaliteit
• “Als we het personalisme ernstig nemen, moeten we anders kijken naar ethiek. We
moeten naar de volledige handeling kijken & zo ook naar omstandigheden & context”
• “Wat de menselijke persoon integraal & adequaat beschouwt & bevordert is moreel goed”
• 8 kenmerken: subject; lichamelijk= noden & behoeften; Materiële wereld= om te leven; sociaal
(persoonlijk & institutioneel); fundamenteel gelijk= iedereen heeft gelijke menswaardigheid;
origineel= we hebben elk andere dingen nodig; uniek; transcendentie = we zijn met meer
bezig dan met het zichtbare
o Hoe we ambigue morele beslissingen gaan nemen
