STRATEGISCH HRM
INHOUDSOPGAVE
1 HRM als vraagstuk binnen de mens- en sociale wetenschappen? ................................................................... 7
1.1 Inleiding ............................................................................................................................................... 7
1.2 HRM, het vraagstuk sinds de jaren 80 .................................................................................................... 8
Modellen aan de basis ........................................................................................................... 8
Traditioneel personeelsmanagement versus (strategisch) HRM ................................................ 9
‘one best way’ of ‘it depends?’? .............................................................................................10
1.3 Interdisciplinair? HRM, per definitie! ................................................................................................... 11
1.4 Variabelen en de ‘black’ box voor HRM, ons vraagstuk ......................................................................... 12
organisatie ...........................................................................................................................12
organisaties bestaan niet in een vacuüm ................................................................................14
Performantie ........................................................................................................................14
Black box .............................................................................................................................15
1.5 theoretische basismodellen ............................................................................................................... 16
1. Resource-based view (RBV) (Barney) ...............................................................................16
2. AMO-theorie (Appelbaum) .............................................................................................18
3. contextually-based HRM (Paauwe) .................................................................................19
4. psychologisch contract (Rousseau) ................................................................................21
5. competentie- en talentmanagement (Van Beirendonck) ...................................................23
1.6 State of the art: wat leert wetenschappelijk onderzoek? ....................................................................... 23
1.7 Vertaalslag naar het conceptuele model van dit handboek ................................................................... 24
Van strategie naar het vraagstuk personeel en organisatie .......................................................24
Onze strategische uitdaging vertaald naar SHRM ....................................................................25
1.8 Besluit ............................................................................................................................................... 25
2 Strategische personeels planning ............................................................................................................... 26
2.1 Inleiding ............................................................................................................................................. 26
2.2 Strategische HRM-planning ................................................................................................................ 26
2.3 Omgevingsscan: van stabiele naar turbulente omgeving? .................................................................... 28
vandaag is alles vuca ............................................................................................................28
de oplossing: wendbaar zijn ..................................................................................................30
2.4 Strategische keuzes ........................................................................................................................... 30
porter en strategisch management ........................................................................................30
het waardepropositiemodel van tracey en wiersema ...............................................................32
de balanced scorecard, als analysemodel van kaplan en norton ..............................................33
2.5 Van strategische keuzes naar een businessmodel ............................................................................... 34
1
, 2.6 Van businessmodel naar SHRM, de strategische personeelsbehoefte .................................................. 36
de noodzaak aan flexibiliteit? (“to be”) ...................................................................................36
welke personeelscategorieën zijn “morgen” noodzakelijk? (“to be”) .........................................37
de HRM-behoefte inschatten vandaag ...................................................................................38
2.7 Beschikbaarheid menselijk kapitaal vandaag: actuele bestand ............................................................ 39
2.8 Strategisch HRM aan het werk ............................................................................................................ 41
2.9 Besluit ............................................................................................................................................... 42
3 Rekruteren als sterke werkgever ................................................................................................................. 43
3.1 Inleiding ............................................................................................................................................. 43
context waarbinnen we rekruteren, is niet eenvoudig ..............................................................43
van reactief naar proactief en voortdurend rekruteren .............................................................43
3.2 De jobarchitectuur ............................................................................................................................. 44
3.3 Competentieprofiel en competentiematrix .......................................................................................... 45
wat zijn competenties? .........................................................................................................45
competentieprofiel opbouwen ..............................................................................................47
de competentiematrix: sleutel voor de selectie .......................................................................49
3.4 Aantrekkelijke werkgever binnen de war for talent: the persuasion problem .......................................... 50
employer branding: wat is het? ..............................................................................................50
wat leert de wetenschappelijke literatuur? .............................................................................50
een employee value proposition? ..........................................................................................52
3.5 Hoe het potentiële talent bereiken? .................................................................................................... 53
relevante doelgroepen ..........................................................................................................53
mediakanalen ......................................................................................................................55
communicatieboodschap .....................................................................................................56
pre- en posteffecten van een wervingstraject ..........................................................................57
3.6 Besluit ............................................................................................................................................... 57
4 Instroom: selectie en assessment............................................................................................................... 58
4.1 Inleiding ............................................................................................................................................. 58
4.2 En wat als we niet selecteren? ............................................................................................................ 59
4.3 Welke selectietools kunnen gebruikt worden? ..................................................................................... 59
selectietools: wetenschappelijke sign- en sample benadering .................................................60
zelf of inkopen (make or buy)? ...............................................................................................61
4.4 De meest voorkomende selectietechnieken en hun wetenschappelijke fundering ................................. 61
(E-)sollicitatieformulier .........................................................................................................61
biodata ................................................................................................................................61
(E-)psychologische tests .......................................................................................................61
het selectie-interview ...........................................................................................................63
Het assessmentcenter als format ..........................................................................................64
2
, Wetenschappelijke fundering van de selectietechnieken.........................................................67
4.5 Beslissing en onboarding .................................................................................................................... 69
Beslissing ............................................................................................................................69
Onboarding ..........................................................................................................................69
4.6 ROI/ROE: selectie binnen instroom ..................................................................................................... 70
4.7 Besluit ............................................................................................................................................... 70
5 Sturen op performantie .............................................................................................................................. 71
5.1 Inleiding ............................................................................................................................................. 71
5.2 Wat is performantiemanagement? ...................................................................................................... 72
5.3 Hoe werkt individueel performantiemanagement? ............................................................................... 72
5.4 Het formuleren van doelen en werkafspraken ...................................................................................... 74
5.5 De opvolging van het functioneren ...................................................................................................... 75
5.6 Het beoordelen van prestaties en ontwikkeling .................................................................................... 75
Wanneer is een prestatie-evaluatiesysteem performant? ........................................................75
Waarover wordt gecommuniceerd? .......................................................................................76
Wie evalueert? .....................................................................................................................77
Beoordelingsfouten ..............................................................................................................78
5.7 Terugkoppeling of feedback ................................................................................................................ 79
5.8 Het nut van de beoordeling voor andere HRM-interventies ................................................................... 79
5.9 Het kan ook anders ............................................................................................................................ 80
5.10 De ROI/ROE van performantiemanagement......................................................................................... 82
5.11 Besluit ............................................................................................................................................... 82
6 Leren en ontwikkelen ................................................................................................................................. 83
6.1 Inleiding ............................................................................................................................................. 83
6.2 Leren en human resource development of talentontwikkeling .............................................................. 84
Wat is leren? ........................................................................................................................84
Wat is competentie- en talentontwikkeling? ...........................................................................84
6.3 Ontwikkeling en leren vanuit het perspectief van de organisatie ........................................................... 85
talentmanagement op de interne arbeidsmarkt ......................................................................85
strategisch leer- en ontwikkelingsbeleid .................................................................................87
6.4 De lerende organisatie........................................................................................................................ 90
6.5 Management development ................................................................................................................. 90
6.6 Leren of ontwikkelen: standpunt individu ............................................................................................ 91
Leervermogen ......................................................................................................................91
Leerbereidheid .....................................................................................................................92
leerstijlen.............................................................................................................................92
6.7 ROI/ROE: leren en ontwikkeling van talenten ....................................................................................... 93
6.8 Besluit ............................................................................................................................................... 93
7 Doorstroom: loopbaan management .......................................................................................................... 94
7.1 Inleiding ............................................................................................................................................. 94
3
, 7.2 Loopbaanmanagement op organisatieniveau: Organizational Career Management ............................... 95
loopbaanmanagement .........................................................................................................96
De interne arbeidsmarkt .......................................................................................................98
7.3 Loopbanen vanuit het individuele perspectief: individual career management ...................................... 99
andere levenssferen naast de loopbaan .................................................................................99
loopbaanankers ................................................................................................................. 101
het oude loopbaanmodel en de standard employment relationship ....................................... 102
Loopbanen vandaag? ......................................................................................................... 102
nieuwe loopbanen? ............................................................................................................ 103
Wat leert wetenschappelijk onderzoek? ............................................................................... 103
7.4 ROI/ROE talent- en loopbaanmanagement ........................................................................................ 104
7.5 Besluit ............................................................................................................................................. 104
8 Belonen en waarderen.............................................................................................................................. 105
8.1 Inleiding ........................................................................................................................................... 105
8.2 Doelstellingen SHRM-praktijk ‘belonen en waarderen’ ....................................................................... 106
drijfveren voor een strategisch beloningsbeleid .................................................................... 106
hoe een strategisch beloningsbeleid uitbouwen? .................................................................. 107
8.3 Beloningsvormen ............................................................................................................................. 109
functieloon ........................................................................................................................ 109
Variabel, prestatie- of resultaatafhankelijk belonen............................................................... 112
8.4 Belonen en individuele motivatie: hoe kunnen we de relatie omschrijven ............................................ 115
8.5 ROI/ROE: belonen en waarderen ....................................................................................................... 117
8.6 Besluit ............................................................................................................................................. 117
9 Uitstroombeleid ....................................................................................................................................... 118
9.1 Inleiding ........................................................................................................................................... 118
9.2 Wat zijn de kenmerken van een uitstroombeleid? .............................................................................. 119
9.3 Verloop ............................................................................................................................................ 119
Verschillende vormen van verloop ....................................................................................... 119
determinanten van verloopgeneigdheid: drivers voor incidenteel verloop ............................... 120
9.4 Retentie ........................................................................................................................................... 122
9.5 Types van ontslag ............................................................................................................................. 123
gedwongen (individueel) ontslag .......................................................................................... 123
downsizing en collectief ontslag .......................................................................................... 123
9.6 ROI/ROE van uitstroom..................................................................................................................... 126
9.7 Besluit ............................................................................................................................................. 126
10 De arbeidsorganisatie en werkbaarheid..................................................................................................... 127
10.1 Inleiding ........................................................................................................................................... 127
10.2 Wat begrijpen we onder het concept arbeidsorganisatie? ................................................................... 128
Hoe een arbeidsorganisatie vormgeven? .............................................................................. 129
4
INHOUDSOPGAVE
1 HRM als vraagstuk binnen de mens- en sociale wetenschappen? ................................................................... 7
1.1 Inleiding ............................................................................................................................................... 7
1.2 HRM, het vraagstuk sinds de jaren 80 .................................................................................................... 8
Modellen aan de basis ........................................................................................................... 8
Traditioneel personeelsmanagement versus (strategisch) HRM ................................................ 9
‘one best way’ of ‘it depends?’? .............................................................................................10
1.3 Interdisciplinair? HRM, per definitie! ................................................................................................... 11
1.4 Variabelen en de ‘black’ box voor HRM, ons vraagstuk ......................................................................... 12
organisatie ...........................................................................................................................12
organisaties bestaan niet in een vacuüm ................................................................................14
Performantie ........................................................................................................................14
Black box .............................................................................................................................15
1.5 theoretische basismodellen ............................................................................................................... 16
1. Resource-based view (RBV) (Barney) ...............................................................................16
2. AMO-theorie (Appelbaum) .............................................................................................18
3. contextually-based HRM (Paauwe) .................................................................................19
4. psychologisch contract (Rousseau) ................................................................................21
5. competentie- en talentmanagement (Van Beirendonck) ...................................................23
1.6 State of the art: wat leert wetenschappelijk onderzoek? ....................................................................... 23
1.7 Vertaalslag naar het conceptuele model van dit handboek ................................................................... 24
Van strategie naar het vraagstuk personeel en organisatie .......................................................24
Onze strategische uitdaging vertaald naar SHRM ....................................................................25
1.8 Besluit ............................................................................................................................................... 25
2 Strategische personeels planning ............................................................................................................... 26
2.1 Inleiding ............................................................................................................................................. 26
2.2 Strategische HRM-planning ................................................................................................................ 26
2.3 Omgevingsscan: van stabiele naar turbulente omgeving? .................................................................... 28
vandaag is alles vuca ............................................................................................................28
de oplossing: wendbaar zijn ..................................................................................................30
2.4 Strategische keuzes ........................................................................................................................... 30
porter en strategisch management ........................................................................................30
het waardepropositiemodel van tracey en wiersema ...............................................................32
de balanced scorecard, als analysemodel van kaplan en norton ..............................................33
2.5 Van strategische keuzes naar een businessmodel ............................................................................... 34
1
, 2.6 Van businessmodel naar SHRM, de strategische personeelsbehoefte .................................................. 36
de noodzaak aan flexibiliteit? (“to be”) ...................................................................................36
welke personeelscategorieën zijn “morgen” noodzakelijk? (“to be”) .........................................37
de HRM-behoefte inschatten vandaag ...................................................................................38
2.7 Beschikbaarheid menselijk kapitaal vandaag: actuele bestand ............................................................ 39
2.8 Strategisch HRM aan het werk ............................................................................................................ 41
2.9 Besluit ............................................................................................................................................... 42
3 Rekruteren als sterke werkgever ................................................................................................................. 43
3.1 Inleiding ............................................................................................................................................. 43
context waarbinnen we rekruteren, is niet eenvoudig ..............................................................43
van reactief naar proactief en voortdurend rekruteren .............................................................43
3.2 De jobarchitectuur ............................................................................................................................. 44
3.3 Competentieprofiel en competentiematrix .......................................................................................... 45
wat zijn competenties? .........................................................................................................45
competentieprofiel opbouwen ..............................................................................................47
de competentiematrix: sleutel voor de selectie .......................................................................49
3.4 Aantrekkelijke werkgever binnen de war for talent: the persuasion problem .......................................... 50
employer branding: wat is het? ..............................................................................................50
wat leert de wetenschappelijke literatuur? .............................................................................50
een employee value proposition? ..........................................................................................52
3.5 Hoe het potentiële talent bereiken? .................................................................................................... 53
relevante doelgroepen ..........................................................................................................53
mediakanalen ......................................................................................................................55
communicatieboodschap .....................................................................................................56
pre- en posteffecten van een wervingstraject ..........................................................................57
3.6 Besluit ............................................................................................................................................... 57
4 Instroom: selectie en assessment............................................................................................................... 58
4.1 Inleiding ............................................................................................................................................. 58
4.2 En wat als we niet selecteren? ............................................................................................................ 59
4.3 Welke selectietools kunnen gebruikt worden? ..................................................................................... 59
selectietools: wetenschappelijke sign- en sample benadering .................................................60
zelf of inkopen (make or buy)? ...............................................................................................61
4.4 De meest voorkomende selectietechnieken en hun wetenschappelijke fundering ................................. 61
(E-)sollicitatieformulier .........................................................................................................61
biodata ................................................................................................................................61
(E-)psychologische tests .......................................................................................................61
het selectie-interview ...........................................................................................................63
Het assessmentcenter als format ..........................................................................................64
2
, Wetenschappelijke fundering van de selectietechnieken.........................................................67
4.5 Beslissing en onboarding .................................................................................................................... 69
Beslissing ............................................................................................................................69
Onboarding ..........................................................................................................................69
4.6 ROI/ROE: selectie binnen instroom ..................................................................................................... 70
4.7 Besluit ............................................................................................................................................... 70
5 Sturen op performantie .............................................................................................................................. 71
5.1 Inleiding ............................................................................................................................................. 71
5.2 Wat is performantiemanagement? ...................................................................................................... 72
5.3 Hoe werkt individueel performantiemanagement? ............................................................................... 72
5.4 Het formuleren van doelen en werkafspraken ...................................................................................... 74
5.5 De opvolging van het functioneren ...................................................................................................... 75
5.6 Het beoordelen van prestaties en ontwikkeling .................................................................................... 75
Wanneer is een prestatie-evaluatiesysteem performant? ........................................................75
Waarover wordt gecommuniceerd? .......................................................................................76
Wie evalueert? .....................................................................................................................77
Beoordelingsfouten ..............................................................................................................78
5.7 Terugkoppeling of feedback ................................................................................................................ 79
5.8 Het nut van de beoordeling voor andere HRM-interventies ................................................................... 79
5.9 Het kan ook anders ............................................................................................................................ 80
5.10 De ROI/ROE van performantiemanagement......................................................................................... 82
5.11 Besluit ............................................................................................................................................... 82
6 Leren en ontwikkelen ................................................................................................................................. 83
6.1 Inleiding ............................................................................................................................................. 83
6.2 Leren en human resource development of talentontwikkeling .............................................................. 84
Wat is leren? ........................................................................................................................84
Wat is competentie- en talentontwikkeling? ...........................................................................84
6.3 Ontwikkeling en leren vanuit het perspectief van de organisatie ........................................................... 85
talentmanagement op de interne arbeidsmarkt ......................................................................85
strategisch leer- en ontwikkelingsbeleid .................................................................................87
6.4 De lerende organisatie........................................................................................................................ 90
6.5 Management development ................................................................................................................. 90
6.6 Leren of ontwikkelen: standpunt individu ............................................................................................ 91
Leervermogen ......................................................................................................................91
Leerbereidheid .....................................................................................................................92
leerstijlen.............................................................................................................................92
6.7 ROI/ROE: leren en ontwikkeling van talenten ....................................................................................... 93
6.8 Besluit ............................................................................................................................................... 93
7 Doorstroom: loopbaan management .......................................................................................................... 94
7.1 Inleiding ............................................................................................................................................. 94
3
, 7.2 Loopbaanmanagement op organisatieniveau: Organizational Career Management ............................... 95
loopbaanmanagement .........................................................................................................96
De interne arbeidsmarkt .......................................................................................................98
7.3 Loopbanen vanuit het individuele perspectief: individual career management ...................................... 99
andere levenssferen naast de loopbaan .................................................................................99
loopbaanankers ................................................................................................................. 101
het oude loopbaanmodel en de standard employment relationship ....................................... 102
Loopbanen vandaag? ......................................................................................................... 102
nieuwe loopbanen? ............................................................................................................ 103
Wat leert wetenschappelijk onderzoek? ............................................................................... 103
7.4 ROI/ROE talent- en loopbaanmanagement ........................................................................................ 104
7.5 Besluit ............................................................................................................................................. 104
8 Belonen en waarderen.............................................................................................................................. 105
8.1 Inleiding ........................................................................................................................................... 105
8.2 Doelstellingen SHRM-praktijk ‘belonen en waarderen’ ....................................................................... 106
drijfveren voor een strategisch beloningsbeleid .................................................................... 106
hoe een strategisch beloningsbeleid uitbouwen? .................................................................. 107
8.3 Beloningsvormen ............................................................................................................................. 109
functieloon ........................................................................................................................ 109
Variabel, prestatie- of resultaatafhankelijk belonen............................................................... 112
8.4 Belonen en individuele motivatie: hoe kunnen we de relatie omschrijven ............................................ 115
8.5 ROI/ROE: belonen en waarderen ....................................................................................................... 117
8.6 Besluit ............................................................................................................................................. 117
9 Uitstroombeleid ....................................................................................................................................... 118
9.1 Inleiding ........................................................................................................................................... 118
9.2 Wat zijn de kenmerken van een uitstroombeleid? .............................................................................. 119
9.3 Verloop ............................................................................................................................................ 119
Verschillende vormen van verloop ....................................................................................... 119
determinanten van verloopgeneigdheid: drivers voor incidenteel verloop ............................... 120
9.4 Retentie ........................................................................................................................................... 122
9.5 Types van ontslag ............................................................................................................................. 123
gedwongen (individueel) ontslag .......................................................................................... 123
downsizing en collectief ontslag .......................................................................................... 123
9.6 ROI/ROE van uitstroom..................................................................................................................... 126
9.7 Besluit ............................................................................................................................................. 126
10 De arbeidsorganisatie en werkbaarheid..................................................................................................... 127
10.1 Inleiding ........................................................................................................................................... 127
10.2 Wat begrijpen we onder het concept arbeidsorganisatie? ................................................................... 128
Hoe een arbeidsorganisatie vormgeven? .............................................................................. 129
4