Samenvatting Inleiding in de criminologie + reader 2025 (punt: 18/20)

INLEIDING IN DE CRIMINOLOGIE
INLEIDEND: WAT IS CRIMINALITEIT EN CRIMINOLOGIE?

WAT IS DE CRIMINOLOGIE? = MATERIËLE VOORWERP

 Enkele definities, maar: “Waarom zo vreemd?”
o Een “bastard science” (Sellin)  geen zuivere wetenschap omdat
criminologie gebruik maakt van verschillende wetenschappen
(psychologie, sociologie)
o Een “rendezvous subject” (Downes)
o Een “strange beast” (Newburn)
 Waarom dan zo vreemd?
o Geen duidelijk materieel en formeel voorwerp, intrinsiek
multidisciplinair
o Volgens Goethals heeft criminologie geen eigen materieel en
formeel voorwerp
o Geen eigen voorwerp: de categorie van criminaliteit verandert
doorheen de tijd
o Geen formeel voorwerp: we hebben methodes, inzichten nodig uit
verschillende sociale, biomedische… wetenschappen. Klemtoon ligt
op verschillende soorten factoren
 Voor Garland (2002), zijn er twee hoofdkenmerken….
o Empirisch gegronde, wetenschappelijke aanpak, die haar
onderscheidt van strafrecht en morele discours
o Focus op criminaliteit (door de staat gedefinieerde criminaliteit)
 … en twee grote projecten, die eerder toevallig zijn samengekomen:
o “Het Lombrosiaanse project”: fundamenteel onderzoek gericht op
de oorzaken van criminaliteit
 Oorzaken niet enkel bij individu zoeken, ook bij samenleving
en omgeving
 Gericht op onderscheiden van criminelen en niet-criminelen
en op het blootleggen van oorzaken van criminaliteit
o “Het gouvernmentele project”: praktische aanpak om
strafrechtssysteem te ondersteunen
 Beheersbaarheid van criminaliteit + gesubsidieerd en
uitgevoerd door staat
 Preventie van criminaliteit efficiënter maken

2 GROTE PROJECTEN BINNEN DE CRIMINOLOGIE
 Het “Lombrosiaanse project”
 Het “gouvernementele project”
 Beide projecten zijn per toeval samengekomen en hebben ervoor gezorgd
dat criminologie een eigen wetenschap is geworden




1

,EEN BEROEMDE DEFINITIE EN EEN EIGEN INVULLING
 Criminologie is “the study of the process of law-making, law-breaking and
law-enforcing” (Sutherland, 1937), MAAR …
o Te breed
 Geen onderscheid tussen strafrecht en andere rechtstakken
o Te smal
 Geen aandacht voor informele/privé maatschappelijke
reacties
 Mijn definitie: de studie van de gedragingen en activiteiten die
gecriminaliseerd zijn of als schadelijk/deviant worden ervaren (incl. hun
actoren en oorzaken), de (de)criminalisering, controle en preventie ervan
en de andere maatschappelijke reacties erop
o Einddoel: schadebeperking in brede zin (voor slachtoffers, daders en
maatschappij

3 HOOFDTHEMA’S
 1. Onderzoek naar criminaliteit/daders, onveiligheid, hun oorzaken en
gevolgen
o Vb. Laub & Sampsons boek (2003), Shared Beginnings, Divergent
Lives: Delinquent Boys to Age 70
 2. Onderzoek naar de processen van (de-)criminalisering
o Vb. Becker’s boek (1963) Outsiders: Studies in the sociology of
deviance
 3. Onderzoek naar het criminaliteitsbeleid en maatschappelijke reacties op
criminaliteit
o Vb. Foucault’s boek (1975). Surveiller et Punir : La naissance de la
prison.

8 ONDERZOEKSLIJNEN BINNEN LINC
 Mensenrechten en justitie in transitie (coördinator: Stephan Parmentier)
 Ernstige en georganiseerde misdaad (coördinator: Letizia Paoli)
 Jeugdcriminologie en jeudgrecht (coördinatoren: Stefaan Pleysier en Johan
Put)
 Herstelrecht en victimologie (coördinator: Anthony Pemberton)
 Bestuurlijke en strafrechtelijke rechtshandhaving in Europees en
vergelijkend perspectief (coördinatoren: Dirk Van Daele en Lore Mergaerts)
 Beleid en management in het criminologische domein (coördinator: Jeroen
Maesschalck)
 Criminologische diagnostiek en gedragsinterventies (coördinatoren: Inge
Jeandarme, Henry Otgaar en Geert Vervaeke)
 Bestraffing en controle (coördinator: Tom Daems)



2

,  Slechts aantal van deze projecten hebben direct betrekking op ‘de
delinquentie’
 Sommige onderzoeken slachtoffer in focus = ze evalueren alternatieve
manieren van rechtdoen aan het slachtoffer ( herstelrecht) of zoeken uit
hoe rechtsapparaat beter rekening kan houden met de noden van
slachtoffers
 Nog andere projecten analyseren wijze waarop politiediensten criminaliteit
registreren en onderzoeken betrouwbaarheid en validiteit van databanken
 Andere bestuderen functioneren OM en afhandeling bepaalde types
delicten voor deze rechtsinstantie

VERSCHILLENDE METHODES, UITGANGSPUNTEN EN AANPAK
 Afhankelijk van de onderzoeksvragen variëren
o De onderzoeksmethoden:
 Kwantiteit of kwalitatief?
o De relatieve ontologische en epistemologische uitgangspunten
 Positivistisch, constructivistisch of realist?
o De onderzoeksaanpak:
 Beschrijvend: eigenschappen van een onderzoekspopulatie
 Verklarend: causale factoren achter een fenomeen
 Evaluerend/toetsend: evaluatie
 Adviserend/voorschrijvend: advies of aanbevelingen

WAT DOEN CRIMINOLOGEN?

 Geen CSI, profielschetsen of politioneel onderzoek
 Waar vinden we criminologen?
o Justitie en politie, Bijzondere jeugdzorg, Universiteit,
Overheidsdiensten, Privésector

CRIMINOLOGIE: “EEN HUIS MET VELE KAMERS”

 Vanuit onderzoek:
o Meerdere onderzoeksthema’s
o Vanuit meerdere disciplines
o Vanuit meerdere paradigma’s (waarden, opvattingen over mens en
maatschappij…),
o Aan de hand van meerdere onderzoeksmethodes
 Vanuit de arbeidsmarkt:
o Meerdere domeinen, meerdere types van functies
 Verschillende deeldomeinen
o Criminografie: statistische en kwalitatieve beschrijving van
criminaliteit
o Etiologische criminologie: oorzaken van criminaliteit en bestuderen
van onveiligheid
o Penologie: toepassing van straffen bestudeert als antwoord op
criminaliteit
o Politiestudies: onderzoeken van functioneren politie

3

, o Victimologie: focus op slachtoffer(schap)

CONCLUSIE

 Criminologie is “the study of the process of law-making, law-breaking and
law-enforcing” (Sutherland, 1937)
o … en nog iets meer: sociale constructie, onveiligheid, deviantie
 Er zijn twee hoofdkenmerken
o Empirisch gegronde, wetenschappelijke aanpak
o Focus op criminaliteit
 Maar “huis met vele kamers”  in elke kamer gebeurd iets specifieks
(Goethals)

HOOFDSTUK 1: CRIMINOLOGIE ALS ‘EEN HUIS MET VELE KAMERS’

HET MATERIËLE VOORWERP VAN DE CRIMINOLOGIE: ‘CRIMINALITEIT’


‘CRIMINALITEIT’ IN WEZEN BETWIST?
 Het concept ‘criminaliteit’ is “in wezen betwist”(Gallie, 1956)
o Normatief
 Criminaliteit is verbonden met morele waarden en normen
o Complex
 Mensen en samenlevingen praten vanuit heel veel
perspectieve over criminaliteit (media, politiek,…), veel
opinies en stellingen rond criminaliteit
 Strafrechtelijke definities van criminaliteit stellen een “anker” (Reiner,
2016)
o MAAR enkel op mechanische wijze
 Simpelweg als een inbreuk op de strafwet(ten)
 Criminaliteit is “een daad OF een nalatigheid, die wordt beschouwd als
een misdrijf dat wordt bestraft via het strafrecht.”  zegt niks over ware
aard van criminaliteit
 Zijn strafrechtelijke definities van criminaliteit voldoende?
o Vaak gebruikt en vaak voldoende maar…
 Vb. auto ongeluk, schaar van arts in patiënt, GAS-boete,
homoseksualiteit, drugs, prostitutie, bedrijfscriminaliteit,
staatscriminaliteit
 Veel van deze laatste 2 zaken zijn bijna nooit strafrechtelijk
vervolgd
 Jezus of rolmodellen zoals Martin Luther King zijn dit wel
o Veel criminologische onderzoeken vertrekken vanuit strafrechtelijke
definitie  beperkingen
 Volgens Goethals: 3 hoofdthema’s in criminologisch onderzoek
o Fenomenen criminaliteit, met inbegrip van fenomenologie, alsook de
samenhang met sociaal-structurele en individu gebonden
kenmerken
o De processen van benoeming van criminaliteit


4

, o Wijze waarop de samenleving op deze criminaliteit reageert via
preventie, repressie, bestraffing en nazorg




BEPERKINGEN VAN STRAFRECHTELIJKE DEFINITIES VAN CRIMINALITEIT
 Gaan niet dieper in op ware aard van criminaliteit
 Dynamisch  veranderen met tijd
o Zaken kunnen uit strafwetboek verdwijnen (overspel)
 Niet steeds duidelijk
o Soms kunnen dezelfde feiten zowel door strafrechtelijke als
burgerrechtelijke procedure gevolgd worden
 Verschillen tussen landen
o Cannabis
 Gedragingen voordelig voor sociale vooruitgang
o Martin Luther King

Ondanks deze (en andere) beperkingen volgen de meeste positivisten zonder
meer strafrechtelijke definities

 Situationele actietheorie (Wikström): ziet criminaliteit als een daad die een
inbreuk vormt om een morele regen die omschreven staat in het recht
o Geen verschil tussen strafrecht en andere rechtsdomeinen

ANDERE PROBLEMEN MET STRAFRECHTELIJKE DEFINITIES
 Burgers of experten weten niet precies wat crimineel is
 Volgens Stuntz (2001) omvat het strafrecht twee verschillende onderdelen
o Een beperkt aantal kernmisdrijven (moorden, diefstallen, fraude)
o Al het overige dat in het strafrecht is opgenomen
 Verschil tussen formele en daadwerkelijke criminalisering (Lacey, 2009)
 Onmogelijkheid om het strafrecht op inhoudelijke wijze te definiëren
o Ashworth (2000): strafrecht = “een verloren zaak vanuit principieel
oogpunt”  geen criteria kunnen gegeneraliseerd worden om
bepaalde gedraging te ….
o Hof van de Rechten van de Mens gebruikt enkel formele en
procedurele bepalingen om het strafrecht van het burgerlijk recht te
onderscheiden


5

,  Sommige gedragingen zijn strikt genomen niet ‘crimineel’, maar zijn toch
erg relevant omwille van de onveiligheidsgevoelens van mensen  vb.
rondhangende jongeren  we noemen dit dan ‘deviant’ gedrag




CONSTRUCTIVISME: DE UITDAGING VAN HET LEGALISME TOT NIHILISME
 Vanaf de jaren ‘60 hebben constructivisten strafrechtelijke definities
uitgedaagd
o Vb. volgens Hulsman (1986) “kent criminaliteit geen ontologische
realiteit”
o Criminaliteit ligt niet aan de basis van het strafrechtelijk beleid,
maar is een product daarvan
 Kritischer gekeken naar legalistische definities
o Als variabel product van historisch constructieproces
 Intussen consensus in sociale wetenschappen dat constructivisme een
kern van waarheid bevat  sociaal maatschappelijke wereld een product
van maatschappelijke constructies
 Constructivistische benadering niet onverenigbaar met legalistische
definities
o Ook Sutherland’s (law making, law breaking and law
enforcement)definitie van criminologie heeft constructivistisch
insteek
 MAAR sommige constructivisten (bv. postmodernisten, weten de waarheid
niet, iedereen heeft zijn persoonlijke waarheid, gevormd door culturele en
sociale achtergrond) vervallen in relativisme en nihilisme  kwestie van
discours, opinie  bekritiseerd en verworpen omdat er ontologische
realiteit is volgens criminologen
 Postmodernisen: het is maar een kwestie van opinies/discours, iemand zal
iets als moreel beschouwen, de andere niet
o Nadruk op discursieve creatie van criminaliteit
o Gaat ervan uit dat geen grote universele waarheid bestaat, maar
enkel kleine persoonlijke waarheden
 Legalistische benadering criminaliteit= te weinig houvast
o Stuntz: het strafrecht niet uitgegroeid tot 1 duidelijk afgebakend
terrein, maar omvat 2 verschillende onderdelen:
 Klein aantal kernmisdrijven

6

,  ‘al de rest’

ZONDER STRAFRECHT GEEN CRIMINALITEIT
 Criminaliteit is grotendeels een juridische categorie
 Gezien de uitvoerige en snelgroeiende ‘corpus’ van het strafrecht, is het
onmogelijk ‘het strafrecht’ op substantieve wijze concreet te definiëren
 Gedragingen en situaties die strikt genomen niet door het strafrecht als
misdrijf worden omschreven toch tot criminologie behoren  term
‘deviant’ (afwijkend) gedrag

ALTERNATIEVE DEFINITIES VAN CRIMINALITEIT
 Sellin (1938): gevolg van conflicterende gedragsregels
o Criminaliteit ontstaat als verschillende groepen binnen
maatschappij, verschillende regels en waarden hebben, 1 groep
krijgt macht op regels als wettig te maken, de andere groep hun
regels wordt beschouwd als crimineel
 Schwendigers (1974): schendingen van mensenrechten
 Hirschi en Gottfedson (1990): “daden van geweld of fraude die worden
ondernomen uit eigenbelang”
 Andere wetenschappers: ‘deviantie’ i.p.v. ‘criminaliteit’  komaf maken
met begrip

HET BEGRIP “CRIMINALITEIT AFSCHAFFEN?

 Vele criminologen vertrekken vanuit strafrechtelijke definities
 Vooral kritische criminologen pleiten voor de afschaffing van het
criminaliteitsbegrip
o Voor Christie is criminaliteit een “geschil tussen aanwijsbare
partijen”
 MAAR: ook sommige positivisten pleiten hiervoor
o vb. Gottfredson ondersteunt “crime-free criminology” =
criminologen moeten zelf hun materieel voorwerp kunnen bepalen
 Zemiologen (vb. Hillyard en Tombs) willen “criminaliteit” vervangen door
“(sociale) schade”
o Greenfield en Paoli (2013; 2022) kiezen middenweg: strafrechtelijke
definities + erkenning centraliteit schade + pleidooi voor
beleidsevaluatie  schade is centrale element, adhv schade kunnen
ze prioriteiten maken en beslissen wat vervolgd moet worden
o Schadebeperking vormt een gemeenschappelijk basisdoel voor
criminaliteitsbeleid en veiligheidsbeleid
o Hun definitie = studie van gedragingen en activiteiten die
gecriminaliseerd zijn en/of aks schadelijk/deviant worden ervaren,
de (de)criminalisering, controle en preventie ervan en de andere
maatschappelijke reacties erop.

CRIMINALITEIT EN DUS CRIMINOLOGIE HEBBEN TE MAKEN MET MORELE WAARDEN
EN NORMEN



7

,  “Criminologie, zowel in de praktijk als in het onderzoek, heeft een
kritisch gehalte. We bevinden ons immers niet in een
onproblematisch domein dat op een waardenvrije manier
benaderd kan worden. We houden ons per definitie bezig met
maatschappelijke waarden en normen, het definiëren en
voortdurend herdefiniëren van wat normoverschrijdend en
schadelijk gedrag of dito gebeurtenissen zijn, het verbeteren van
het functioneren van instellingen en het zoeken naar betere en
meer duurzame antwoorden op schadelijk gedrag.”

KLASSIEKE INDELING VAN WETENSCHAPSDOMEINEN

 Om van wetenschappelijke discipline te praten  2 kenmerken
o Materieel voorwerp = studieobject
 MAAR: Wat is het studieobject van de criminologie?
o Formeel voorwerp = wijze waarop de wetenschap wordt bedreven,
methode en achterliggende theorie
 Kan sterk verschillen tussen criminologen
 Bestaat een specifieke criminologische invalshoek?
 Is criminologie een zelfstandige discipline?




MATERIEEL VOORWERP: DE CRIMINOLOGIE BESTUDEERT:
 De fenomenen criminaliteit en onveiligheid
o De fenomenologie ervan (criminografie (beschrijving geven), en als
het gaat om slachtoffers: victimologie) en;
o de samenhang ervan met sociaal-structurele en individu-gebonden
kenmerken (etiologie, de oorzaken van maatschappelijk fenomeen
zoeken)
 De benoemingsprocessen van criminaliteit
o Hoe komt dat bepaalde feiten een stempel als misdrijf krijgen?
o Decriminalisering
 De wijze waarop de samenleving tegen deze criminaliteit reageert via
preventie, misdaadbestrijding, bestraffing, nazorg en andere private
reacties
o In de VS ook bekend als criminal justice studies
o In Europa zijn de deeldomeinen politiestudies, penologie (studie van
bestrafing) en victimologie

PROBLEMEN BIJ HET MATERIEEL VOORWERP
 Definitie van criminaliteit is problematisch
 Vele criminologen bestuderen niet alleen statelijk gedefinieerde
criminaliteit

8