Bestuurs(proces)recht
Week 1
Er is schade door handelen van de overheid en wat dan?
Onrechtmatige overheidsdaad
Grondslag voor schadevergoeding
• Het vorderen van schadevergoeding van de Staat, de provincie, gemeente, etc is niet
nieuw. Dit werd in het verleden in het civiele recht op basis van artikel 6:162 van het
Burgerlijk Wetboek afgehandeld.
• Toen het bestuursrecht zich steeds meer als een volwaardig, zelfstandig,
nevengeschikt rechtsgebied ontwikkelde, kwam de vraag of er ook een grondslag
voor schadevergoeding bestond in het bestuursrecht.
• En zo ja, onder welke voorwaarden hierover bij de bestuursrechter kon worden
geprocedeerd?
– Jurisprudentie: Van Vlodrop / Van Gog – Nederweert
Van Vlodrop
De schriftelijke beslissing van een bestuursorgaan op een verzoek om vergoeding van de
schade die veroorzaakt zou zijn binnen het kader van de uitoefening door dat orgaan van een
aan het publiekrecht ontleende bevoegdheid is, ook indien dat verzoek niet op een specifieke
wettelijke grondslag is gebaseerd, een publiekrechtelijke rechtshandeling en daarmee dus
een besluit als bedoeld in artikel 1:3 van de Awb. Zelfstandig schadebesluit.
De AbRS acht de algemene dan wel de bijzondere bestuursrechter slechts bevoegd tot
kennisneming van beroepen tegen een zuiver schadebesluit, indien die rechter ook bevoegd is
te oordelen over beroepen tegen de schadeveroorzakende uitoefening van de
publiekrechtelijke bevoegdheid zelf.
Indien derhalve tegen de schadeveroorzakende uitoefening van de publiekrechtelijke
bevoegdheid geen beroep bij de bestuursrechter kan worden ingesteld, dan is er ook geen
beroep mogelijk tegen een besluit naar aanleiding van een verzoek om vergoeding van
schade die daardoor is veroorzaakt.
,Van Gog-Nederweert
B&W van Nederweert doet een bestuursdwangaanschrijving uitgaan aan Van Gog, die naar
het oordeel van het college in strijd met het geldende bestemmingsplan een
reparatiewerkplaats voor auto’s exploiteert in een voormalig agrarische bedrijfsruimte. De
bestuursrechter acht de aanschrijving van bestuursdwang onrechtmatig wegens strijd met
het motiveringsbeginsel en het verbod van willekeur. Naar het oordeel van de Hoge Raad
staat daarmee vast dat de gemeente onrechtmatig heeft gehandeld.
Van een zelfstandig schadebesluit is sprake, indien de schade los van het
schadeveroorzakende besluit wordt vastgesteld. Een door het bestuursorgaan genomen
zelfstandig schadebesluit is onder het huidige recht alleen appellabel bij de bestuursrechter
indien aan drie connexiteitsvereisten is voldaan, namelijk: de materiële connexiteit (de
schade moet zijn ontstaan in het kader van de uitoefening van de publieke taak), de
processuele connexiteit (alleen beroep als ook beroep tegen de schadeoorzaak mogelijk is) en
de belanghebbende-connexiteit.
Regelgeving
Titel 8.4 Awb
• Artikel 8:88 Awb: verzoekschriftprocedure bij de bestuursrechter;
– Zie lid 1 en lid 2 voor de codificatie van de eisen uit Van Vlodrop
• Artikel 8:89 Awb: rechtsmachtverdeling burgerlijke en bestuursrechter
• Artikel 8:90 lid 2 Awb: eerst een verzoek aan het bestuursorgaan doen om
schadevergoeding te verkrijgen
• Artikel 8:92 Awb: eisen inhoud verzoekschrift
• Artikel 8:93 Awb: verjaring, aansluiting bij civiel recht
• Artikel 8:95 Awb: uitspraak van de bestuursrechter
In het wetsvoorstel vervalt de mogelijkheid om beroep in te stellen tegen een zelfstandig
schadebesluit. Ook de mogelijkheid om ingevolge artikel 8:73 Algemene wet bestuursrecht
om schadevergoeding te verzoeken bij gegrondverklaring van het beroep tegen een
schadeveroorzakend besluit, verdwijnt. Daarvoor in de plaats komt een zelfstandige
verzoekschriftprocedure. Het verzoek tot schadevergoeding kan zowel tijdens een
beroepsprocedure als daarbuiten worden gedaan. De bestuursrechter is bevoegd om te
oordelen over schadevergoeding – indien het besluit niet van beroep op de bestuursrechter is
uitgezonderd – naar aanleiding van onrechtmatige besluiten, onrechtmatige niet (tijdige)
besluiten, onrechtmatige handelingen ten opzichte van ambtenaren en onrechtmatige
handelingen ter voorbereiding van een onrechtmatig besluit.
Uitspraak 201604640/1/A2 - Raad van State: gevraagde vergoeding bepalend.
Materiele eisen voor een beroep op schadevergoeding
1. Onrechtmatigheid: is de handeling van de overheid onrechtmatig?
2. Toerekenbaarheid: kan de handeling worden toegerekend aan de overheid?
3. Relativiteit: strekt de geschonden rechtsnorm tot bescherming van het belang van de
benadeelde?
4. Causaliteit: heeft de onrechtmatige handeling de schade veroorzaakt?
5. Schade: is er daadwerkelijk materiële en/of immateriële schade ontstaan?
, Daarnaast ook belangrijk:
• Eigen schuld en schadebeperkingsplicht: moet de schade (geheel/gedeeltelijk) voor
rekening van de benadeelde blijven vanwege eigen handelen of nalaten?
• Verjaring: is de verjaringstermijn voor de vordering wel/niet verlopen?
1. Onrechtmatigheid
Wanneer is een handeling van de overheid onrechtmatig?
• Wat zijn handelingen van de overheid?
– Privaatrechtelijke handelingen
– Rechtspraak
– Wetgeving
– Voorbereidingshandelingen
– Feitelijke handelingen
– Besluiten
3 typen onrechtmatigheid
• Zoals gezegd, komt het leerstuk van de onrechtmatige daad uit het civiele recht, er
wordt dan ook zoveel mogelijk aangesloten bij de invulling van dit begrip bij het
civiele recht.
• 3 typen onrechtmatigheid (art. 6:162 lid 2 BW):
– Inbreuk op een (subjectief) recht
– Inbreuk op een wettelijke plicht
– Inbreuk op het hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijke
verkeer betaamt
De overheid is bij uitstek uitgerust met vergaande bevoegdheden om – ter behartiging van
het algemeen belang – inbreuk te maken op subjectieve rechten van burgers. Het
legaliteitsbeginsel eist dat de overheid in die gevallen over een wettelijke grondslag beschikt.
Daarbij wordt de overheid geacht rechtmatig gebruik te maken van de verleende
bevoegdheid. Is die situatie aan de orde, dan is geen sprake van een onrechtmatige daad. Bij
gebrek aan de dergelijke grondslag of bij een onrechtmatige wijze van uitoefening van de
wettelijke bevoegdheid kan wel sprake zijn van een ongeoorloofde inbreuk op een subjectief
recht.
Daarnaast levert het handelen van de overheid in strijd met een geschreven
(publiekrechtelijke) norm een onrechtmatige daad op. Dat betekent dat elke handeling van
de overheid waarmee een geschreven rechtsnorm wordt overtreden (ook handelen in strijd
met gecodificeerde algemene beginselen van behoorlijk bestuur), een onrechtmatige
handeling is.
Voorbeelden van de zorgvuldigheid die de overheid moet betrachten zijn er te over. Het
betreft doorgaans de zorgplicht van de overheid als wegbeheerder, waterwegbeheerder,
beleidsmaker en toezichthouder.
Vervolg
In dit vak concentreren we ons voornamelijk op de onrechtmatigheid van besluiten.
Uitgangspunt: Besluiten zijn rechtmatig.
o Om voor schadevergoeding ogv onrechtmatige daad in aanmerking te komen
is het dus van belang eerst de onrechtmatigheid van het besluit vast te stellen.
Week 1
Er is schade door handelen van de overheid en wat dan?
Onrechtmatige overheidsdaad
Grondslag voor schadevergoeding
• Het vorderen van schadevergoeding van de Staat, de provincie, gemeente, etc is niet
nieuw. Dit werd in het verleden in het civiele recht op basis van artikel 6:162 van het
Burgerlijk Wetboek afgehandeld.
• Toen het bestuursrecht zich steeds meer als een volwaardig, zelfstandig,
nevengeschikt rechtsgebied ontwikkelde, kwam de vraag of er ook een grondslag
voor schadevergoeding bestond in het bestuursrecht.
• En zo ja, onder welke voorwaarden hierover bij de bestuursrechter kon worden
geprocedeerd?
– Jurisprudentie: Van Vlodrop / Van Gog – Nederweert
Van Vlodrop
De schriftelijke beslissing van een bestuursorgaan op een verzoek om vergoeding van de
schade die veroorzaakt zou zijn binnen het kader van de uitoefening door dat orgaan van een
aan het publiekrecht ontleende bevoegdheid is, ook indien dat verzoek niet op een specifieke
wettelijke grondslag is gebaseerd, een publiekrechtelijke rechtshandeling en daarmee dus
een besluit als bedoeld in artikel 1:3 van de Awb. Zelfstandig schadebesluit.
De AbRS acht de algemene dan wel de bijzondere bestuursrechter slechts bevoegd tot
kennisneming van beroepen tegen een zuiver schadebesluit, indien die rechter ook bevoegd is
te oordelen over beroepen tegen de schadeveroorzakende uitoefening van de
publiekrechtelijke bevoegdheid zelf.
Indien derhalve tegen de schadeveroorzakende uitoefening van de publiekrechtelijke
bevoegdheid geen beroep bij de bestuursrechter kan worden ingesteld, dan is er ook geen
beroep mogelijk tegen een besluit naar aanleiding van een verzoek om vergoeding van
schade die daardoor is veroorzaakt.
,Van Gog-Nederweert
B&W van Nederweert doet een bestuursdwangaanschrijving uitgaan aan Van Gog, die naar
het oordeel van het college in strijd met het geldende bestemmingsplan een
reparatiewerkplaats voor auto’s exploiteert in een voormalig agrarische bedrijfsruimte. De
bestuursrechter acht de aanschrijving van bestuursdwang onrechtmatig wegens strijd met
het motiveringsbeginsel en het verbod van willekeur. Naar het oordeel van de Hoge Raad
staat daarmee vast dat de gemeente onrechtmatig heeft gehandeld.
Van een zelfstandig schadebesluit is sprake, indien de schade los van het
schadeveroorzakende besluit wordt vastgesteld. Een door het bestuursorgaan genomen
zelfstandig schadebesluit is onder het huidige recht alleen appellabel bij de bestuursrechter
indien aan drie connexiteitsvereisten is voldaan, namelijk: de materiële connexiteit (de
schade moet zijn ontstaan in het kader van de uitoefening van de publieke taak), de
processuele connexiteit (alleen beroep als ook beroep tegen de schadeoorzaak mogelijk is) en
de belanghebbende-connexiteit.
Regelgeving
Titel 8.4 Awb
• Artikel 8:88 Awb: verzoekschriftprocedure bij de bestuursrechter;
– Zie lid 1 en lid 2 voor de codificatie van de eisen uit Van Vlodrop
• Artikel 8:89 Awb: rechtsmachtverdeling burgerlijke en bestuursrechter
• Artikel 8:90 lid 2 Awb: eerst een verzoek aan het bestuursorgaan doen om
schadevergoeding te verkrijgen
• Artikel 8:92 Awb: eisen inhoud verzoekschrift
• Artikel 8:93 Awb: verjaring, aansluiting bij civiel recht
• Artikel 8:95 Awb: uitspraak van de bestuursrechter
In het wetsvoorstel vervalt de mogelijkheid om beroep in te stellen tegen een zelfstandig
schadebesluit. Ook de mogelijkheid om ingevolge artikel 8:73 Algemene wet bestuursrecht
om schadevergoeding te verzoeken bij gegrondverklaring van het beroep tegen een
schadeveroorzakend besluit, verdwijnt. Daarvoor in de plaats komt een zelfstandige
verzoekschriftprocedure. Het verzoek tot schadevergoeding kan zowel tijdens een
beroepsprocedure als daarbuiten worden gedaan. De bestuursrechter is bevoegd om te
oordelen over schadevergoeding – indien het besluit niet van beroep op de bestuursrechter is
uitgezonderd – naar aanleiding van onrechtmatige besluiten, onrechtmatige niet (tijdige)
besluiten, onrechtmatige handelingen ten opzichte van ambtenaren en onrechtmatige
handelingen ter voorbereiding van een onrechtmatig besluit.
Uitspraak 201604640/1/A2 - Raad van State: gevraagde vergoeding bepalend.
Materiele eisen voor een beroep op schadevergoeding
1. Onrechtmatigheid: is de handeling van de overheid onrechtmatig?
2. Toerekenbaarheid: kan de handeling worden toegerekend aan de overheid?
3. Relativiteit: strekt de geschonden rechtsnorm tot bescherming van het belang van de
benadeelde?
4. Causaliteit: heeft de onrechtmatige handeling de schade veroorzaakt?
5. Schade: is er daadwerkelijk materiële en/of immateriële schade ontstaan?
, Daarnaast ook belangrijk:
• Eigen schuld en schadebeperkingsplicht: moet de schade (geheel/gedeeltelijk) voor
rekening van de benadeelde blijven vanwege eigen handelen of nalaten?
• Verjaring: is de verjaringstermijn voor de vordering wel/niet verlopen?
1. Onrechtmatigheid
Wanneer is een handeling van de overheid onrechtmatig?
• Wat zijn handelingen van de overheid?
– Privaatrechtelijke handelingen
– Rechtspraak
– Wetgeving
– Voorbereidingshandelingen
– Feitelijke handelingen
– Besluiten
3 typen onrechtmatigheid
• Zoals gezegd, komt het leerstuk van de onrechtmatige daad uit het civiele recht, er
wordt dan ook zoveel mogelijk aangesloten bij de invulling van dit begrip bij het
civiele recht.
• 3 typen onrechtmatigheid (art. 6:162 lid 2 BW):
– Inbreuk op een (subjectief) recht
– Inbreuk op een wettelijke plicht
– Inbreuk op het hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijke
verkeer betaamt
De overheid is bij uitstek uitgerust met vergaande bevoegdheden om – ter behartiging van
het algemeen belang – inbreuk te maken op subjectieve rechten van burgers. Het
legaliteitsbeginsel eist dat de overheid in die gevallen over een wettelijke grondslag beschikt.
Daarbij wordt de overheid geacht rechtmatig gebruik te maken van de verleende
bevoegdheid. Is die situatie aan de orde, dan is geen sprake van een onrechtmatige daad. Bij
gebrek aan de dergelijke grondslag of bij een onrechtmatige wijze van uitoefening van de
wettelijke bevoegdheid kan wel sprake zijn van een ongeoorloofde inbreuk op een subjectief
recht.
Daarnaast levert het handelen van de overheid in strijd met een geschreven
(publiekrechtelijke) norm een onrechtmatige daad op. Dat betekent dat elke handeling van
de overheid waarmee een geschreven rechtsnorm wordt overtreden (ook handelen in strijd
met gecodificeerde algemene beginselen van behoorlijk bestuur), een onrechtmatige
handeling is.
Voorbeelden van de zorgvuldigheid die de overheid moet betrachten zijn er te over. Het
betreft doorgaans de zorgplicht van de overheid als wegbeheerder, waterwegbeheerder,
beleidsmaker en toezichthouder.
Vervolg
In dit vak concentreren we ons voornamelijk op de onrechtmatigheid van besluiten.
Uitgangspunt: Besluiten zijn rechtmatig.
o Om voor schadevergoeding ogv onrechtmatige daad in aanmerking te komen
is het dus van belang eerst de onrechtmatigheid van het besluit vast te stellen.
