A1: Bespreking Inleiding Recht/Staatsrecht
Hoofdstuk 1: Het Recht
Kenmerken van rechtsregels zijn:
1) worden gemaakt door de overheid;
2) zijn algemeen geldend;
3) worden door de rechter gehandhaafd.
Er zijn vier wetsbronnen:
1) De wet.
2) Jurisprudentie.
3) Internationaal recht (zoals Verdragen).
4) De gewoonte, alhoewel dit maar in zeer beperkte gevallen als recht wordt gezien/gebruikt.
Hoofdstuk 2: Indelingen van het recht
Publiekrecht
1) Staatsrecht. Het staatsrecht regelt de organisatie van en de verhoudingen tussen de verschillende
overheidsorganen en bepaalt de positie van de burger om de staat. Het staatsrecht geeft een
organisatieplaatje van de overheid. Het regelt de verhoudingen tussen de verschillende organen van
de overheid. Voorbeelden van staatsrecht zijn de Grondwet, de Politiewet 2012 en de Gemeentewet.
2) Strafrecht.
3) Bestuursrecht. Het bestuursrecht beschrijft de bestuurlijke taak van de overheid. Hierin vinden we
de regels waaraan de overheid zich moet houden als zij het land bestuurt. Ook horen hierbij de
beginselen die ervoor moeten zorgen dat de overheid eerlijke en zorgvuldige besluiten neemt. Dit
zijn algemene regels die je niet altijd in de wet terugvindt. Voorbeelden zijn de Vreemdelingenwet
2000 en de Wegenverkeerswet 1994.
Burgerlijk recht
In het burgerlijk recht (privaat recht/civiel recht) worden de rechtsrelaties tussen burgers onderling
geregeld.
Het materieel recht beschrijft normen voor mensen en instellingen. Het formeel recht wordt pas van
belang als de inhoudelijke normen uit het materieel recht ter discussie staan. Het formeel recht geeft
namelijk antwoord op de vraag welke procedures er dan gelden. Juridisch gezegd beschrijft het
formeel recht hoe het materieel recht moet worden gehandhaafd. Materieel recht (zoals Strafrecht)
geeft de inhoudelijke normen en formeel recht de procedureregels, zoals Strafvordering. LET OP, dit is
dus iets anders dan wetten in formele zin en wetten in materiele zin.
Hoofdstuk 3: Nederland een democratie
De kenmerken van een democratie zijn:
1) Gekozen volksvertegenwoordiging. Onze democratie wordt een indirecte democratie genoemd,
omdat de inspraak van burgers via de gekozen volksvertegenwoordiging loopt.
2) Respect voor de grondrechten. De overheid moet rekening houden met de Grondrechten van haar
burgers.
3) Scheiding van overheidstaken. Dit heet ook wel trias politica. We hebben een scheiding van de
wetgevende taak, uitvoerende taak en rechtsprekende taak. In Nederland is echter geen zuivere trias
politica. De regering (uitvoerende macht) heeft ook een gedeelte wetgevende macht namelijk.
,Hoofdstuk 4: De volksvertegenwoordiging
Stemmen op de volksvertegenwoordiging heet actief kiesrecht of stemrecht. Jezelf kandidaat stellen
heet passief kiesrecht.
In grote lijnen heeft de Tweede Kamer twee taken: (1) controleren van de regering en (2) samen met
de regering wetten maken. De Tweede Kamer, meestal in combinatie met de Eerste Kamer, wordt ook
wel het parlement genoemd. De Eerste Kamer heeft 75 leden en wordt voor jaar gekozen. De leden
van de Provinciale Staten kiezen de leden van de Eerste Kamer. De Provinciale Staten is de
volksvertegenwoordiging in de provincie. De burgers kiezen de leden van de Provinciale Staten, die
dan dus weer de leden van de Eerste Kamer kiezen. Dit heet getrapte verkiezingen. De Eerste Kamer
wordt ook wel de senaat genoemd. De Eerste en Tweede Kamer samen heten de Staten-Generaal.
De Eerste en Tweede Kamer hebben de volgende rechten:
- Vragenrecht.
- Recht van interpellatie. De Kamers hebben het recht om een minister of een staatssecretaris voor
een debat naar de Kamer te halen om uitgebreid met hem over zijn beleid te spreken.
- Budgetrecht.
- Enquêterecht.
De Tweede Kamer heeft daarnaast nog de volgende twee rechten:
- Recht van amendement. De Tweede Kamer mag veranderingen aanbrengen in een wetsvoorstel dat
de regering heeft ingediend.
- Recht van initiatief.
Hoofdstuk 5: De regering
Als een kamerlid minister wordt, kan hij niet langer lid zijn van de Kamer. De Kamer heeft als taak de
regering te controleren en het zou niet goed zijn als de minister zichzelf zou controleren. Het kamerlid
vertrekt dus uit de kamer en voor hem komt een nieuw kamerlid van dezelfde partij in de plaats.
De regering bestaat uit de koning en de ministers. Omdat het aandachtsterrein van een minister vaak
erg uitgebreid is, heeft bijna ieder ministerie ook een staatssecretaris. Een staatssecretaris is politiek
verantwoordelijk voor een bepaald onderdeel van het beleid van een minister. In de ministerraad
vergaderen alle ministers samen over de hoofdlijnen van het overheidsbeleid. De staatssecretarissen
horen niet bij de ministerraad. Wel worden zij uitgenodigd voor de ministerraad als hun
beleidsterrein aan de orde is. De minister-president is de voorzitter van de ministerraad.
Omdat de positie van onze koning is vastgesteld in de Grondwet, wordt onze monarchie een
constitutionele monarchie genoemd. Constitutie is een ander woord voor Grondwet. Het kabinet
wordt gevormd door de ministers en staatssecretarissen.
De regering heeft globaal gezien twee taken: (1) een bestuurstaak en een (2) wetgevende taak. Leden
van de regering (behalve de Koning) zijn verantwoording schuldig aan de Kamer. Die
verantwoordingsplicht is zeer belangrijk in een democratie. Een motie kan door de Kamer worden
ingediend. Dit is een uitspraak van de Eerste of Tweede Kamer waarin meestal een verzoek aan de
regering wordt gedaan. Wanneer de Kamer de minister laat weten dat een Kamermeerderheid niet
langer meer vertrouwen heeft in zijn beleid, dan spreken we van een motie van wantrouwen.
Hiermee kan een Kamer het vertrouwen opzeggen in een minister, staatssecretaris of zelf een volledig
kabinet. Deze vertrouwensregel is een belangrijk ongeschreven regel. Vanwege de sterke positie van
de Kamer wordt onze democratie ook wel een parlementaire democratie genoemd. Bij elkaar
spreken we dus van een constitutionele monarchie met een parlementair stelsel.
, Verdeling van de machten.
Nationaal niveau:
Wetgevende macht: de regering (= koning en ministers) en het parlement (=Staten-Generaal i.e.
Eerste en Tweede Kamer).
Uitvoerende macht: de regering (= koning en ministers).
Rechterlijke macht: rechters en het OM.
Provinciaal niveau:
Wetgevende macht: Provinciale Staten.
Uitvoerende macht/ bestuur van de provincie: Gedeputeerde Staten (i.e. gedeputeerden en de
Commissaris van de Koning). Commissaris van de Koning is tevens voorzitter van de Provinciale
Staten.
Gemeentelijke niveau:
Wetgevende macht: Gemeenteraad.
Uitvoerende macht/ bestuur van de gemeente: College van Burgemeesters en Wethouders.
Hoofdstuk 6: Wetgeving
Een wet in formele zin is ieder besluit dat afkomstig is van de regering en de Eerste en Tweede
kamer samen en dat tot stand is gekomen volgens de procedures uit de Grondwet. Alleen wetten
afkomstig van de ‘hoogste’ wetgever, de wetgever in formele zin, die tot stand zijn gekomen volgens
een bepaalde procedure, worden wetten in formele zin genoemd.
Een wet in materiele zin is iedere overheidsregel met een algemene werking. Bijna iedere wet in
formele zin is ook een wet in materiele zin. Andersom hoeft dat zeker niet zo te zijn. Het wetboek van
Strafrecht is een wet in materiele zin, want het is een verzameling overheidsregels met een algemene
werking. Ditzelfde geldt ook voor plaatselijke verordeningen of een provinciale verordening.
Voorbeelden van wetten in formele zin zijn het Wetboek van Strafrecht en het Burgerlijk Wetboek,
het Wetboek van Strafvordering, de Opiumwet en de Wegenverkeersrecht 1994.
LET OP, dit is dus iets anders dan formeel en materieel recht!
Soorten wetten in materiele zin:
1) Algemene maatregel van bestuur (AMvB). Dit is een overheidsregel met algemene werking die is
gemaakt door de regering (maar dus niet door de Eerste en Tweede Kamer en daarmee is het dus
GEEN wet in formele zin).
2) Ministeriele regeling. Dit is een besluit met een algemene werking die afkomstig is van een
minister.
3) Provinciale en gemeentelijke verordening. Ook het algemeen bestuur van de provincie: de
Provinciale Staten, het algemeen bestuur van de gemeente: de gemeenteraad, hebben de
bevoegdheid om wetten in materiele zin te maken. Dit gebeurt in de vorm van provinciale of
gemeentelijke verordeningen.
4) Waterschaps-verordening.
De rangorde van regelgeving van hoog (belangrijk) naar laag:
1. Internationaal verdrag
2. Grondwet
3. Wet in formele zin
4. AMvB
5. Ministeriele regeling
Hoofdstuk 1: Het Recht
Kenmerken van rechtsregels zijn:
1) worden gemaakt door de overheid;
2) zijn algemeen geldend;
3) worden door de rechter gehandhaafd.
Er zijn vier wetsbronnen:
1) De wet.
2) Jurisprudentie.
3) Internationaal recht (zoals Verdragen).
4) De gewoonte, alhoewel dit maar in zeer beperkte gevallen als recht wordt gezien/gebruikt.
Hoofdstuk 2: Indelingen van het recht
Publiekrecht
1) Staatsrecht. Het staatsrecht regelt de organisatie van en de verhoudingen tussen de verschillende
overheidsorganen en bepaalt de positie van de burger om de staat. Het staatsrecht geeft een
organisatieplaatje van de overheid. Het regelt de verhoudingen tussen de verschillende organen van
de overheid. Voorbeelden van staatsrecht zijn de Grondwet, de Politiewet 2012 en de Gemeentewet.
2) Strafrecht.
3) Bestuursrecht. Het bestuursrecht beschrijft de bestuurlijke taak van de overheid. Hierin vinden we
de regels waaraan de overheid zich moet houden als zij het land bestuurt. Ook horen hierbij de
beginselen die ervoor moeten zorgen dat de overheid eerlijke en zorgvuldige besluiten neemt. Dit
zijn algemene regels die je niet altijd in de wet terugvindt. Voorbeelden zijn de Vreemdelingenwet
2000 en de Wegenverkeerswet 1994.
Burgerlijk recht
In het burgerlijk recht (privaat recht/civiel recht) worden de rechtsrelaties tussen burgers onderling
geregeld.
Het materieel recht beschrijft normen voor mensen en instellingen. Het formeel recht wordt pas van
belang als de inhoudelijke normen uit het materieel recht ter discussie staan. Het formeel recht geeft
namelijk antwoord op de vraag welke procedures er dan gelden. Juridisch gezegd beschrijft het
formeel recht hoe het materieel recht moet worden gehandhaafd. Materieel recht (zoals Strafrecht)
geeft de inhoudelijke normen en formeel recht de procedureregels, zoals Strafvordering. LET OP, dit is
dus iets anders dan wetten in formele zin en wetten in materiele zin.
Hoofdstuk 3: Nederland een democratie
De kenmerken van een democratie zijn:
1) Gekozen volksvertegenwoordiging. Onze democratie wordt een indirecte democratie genoemd,
omdat de inspraak van burgers via de gekozen volksvertegenwoordiging loopt.
2) Respect voor de grondrechten. De overheid moet rekening houden met de Grondrechten van haar
burgers.
3) Scheiding van overheidstaken. Dit heet ook wel trias politica. We hebben een scheiding van de
wetgevende taak, uitvoerende taak en rechtsprekende taak. In Nederland is echter geen zuivere trias
politica. De regering (uitvoerende macht) heeft ook een gedeelte wetgevende macht namelijk.
,Hoofdstuk 4: De volksvertegenwoordiging
Stemmen op de volksvertegenwoordiging heet actief kiesrecht of stemrecht. Jezelf kandidaat stellen
heet passief kiesrecht.
In grote lijnen heeft de Tweede Kamer twee taken: (1) controleren van de regering en (2) samen met
de regering wetten maken. De Tweede Kamer, meestal in combinatie met de Eerste Kamer, wordt ook
wel het parlement genoemd. De Eerste Kamer heeft 75 leden en wordt voor jaar gekozen. De leden
van de Provinciale Staten kiezen de leden van de Eerste Kamer. De Provinciale Staten is de
volksvertegenwoordiging in de provincie. De burgers kiezen de leden van de Provinciale Staten, die
dan dus weer de leden van de Eerste Kamer kiezen. Dit heet getrapte verkiezingen. De Eerste Kamer
wordt ook wel de senaat genoemd. De Eerste en Tweede Kamer samen heten de Staten-Generaal.
De Eerste en Tweede Kamer hebben de volgende rechten:
- Vragenrecht.
- Recht van interpellatie. De Kamers hebben het recht om een minister of een staatssecretaris voor
een debat naar de Kamer te halen om uitgebreid met hem over zijn beleid te spreken.
- Budgetrecht.
- Enquêterecht.
De Tweede Kamer heeft daarnaast nog de volgende twee rechten:
- Recht van amendement. De Tweede Kamer mag veranderingen aanbrengen in een wetsvoorstel dat
de regering heeft ingediend.
- Recht van initiatief.
Hoofdstuk 5: De regering
Als een kamerlid minister wordt, kan hij niet langer lid zijn van de Kamer. De Kamer heeft als taak de
regering te controleren en het zou niet goed zijn als de minister zichzelf zou controleren. Het kamerlid
vertrekt dus uit de kamer en voor hem komt een nieuw kamerlid van dezelfde partij in de plaats.
De regering bestaat uit de koning en de ministers. Omdat het aandachtsterrein van een minister vaak
erg uitgebreid is, heeft bijna ieder ministerie ook een staatssecretaris. Een staatssecretaris is politiek
verantwoordelijk voor een bepaald onderdeel van het beleid van een minister. In de ministerraad
vergaderen alle ministers samen over de hoofdlijnen van het overheidsbeleid. De staatssecretarissen
horen niet bij de ministerraad. Wel worden zij uitgenodigd voor de ministerraad als hun
beleidsterrein aan de orde is. De minister-president is de voorzitter van de ministerraad.
Omdat de positie van onze koning is vastgesteld in de Grondwet, wordt onze monarchie een
constitutionele monarchie genoemd. Constitutie is een ander woord voor Grondwet. Het kabinet
wordt gevormd door de ministers en staatssecretarissen.
De regering heeft globaal gezien twee taken: (1) een bestuurstaak en een (2) wetgevende taak. Leden
van de regering (behalve de Koning) zijn verantwoording schuldig aan de Kamer. Die
verantwoordingsplicht is zeer belangrijk in een democratie. Een motie kan door de Kamer worden
ingediend. Dit is een uitspraak van de Eerste of Tweede Kamer waarin meestal een verzoek aan de
regering wordt gedaan. Wanneer de Kamer de minister laat weten dat een Kamermeerderheid niet
langer meer vertrouwen heeft in zijn beleid, dan spreken we van een motie van wantrouwen.
Hiermee kan een Kamer het vertrouwen opzeggen in een minister, staatssecretaris of zelf een volledig
kabinet. Deze vertrouwensregel is een belangrijk ongeschreven regel. Vanwege de sterke positie van
de Kamer wordt onze democratie ook wel een parlementaire democratie genoemd. Bij elkaar
spreken we dus van een constitutionele monarchie met een parlementair stelsel.
, Verdeling van de machten.
Nationaal niveau:
Wetgevende macht: de regering (= koning en ministers) en het parlement (=Staten-Generaal i.e.
Eerste en Tweede Kamer).
Uitvoerende macht: de regering (= koning en ministers).
Rechterlijke macht: rechters en het OM.
Provinciaal niveau:
Wetgevende macht: Provinciale Staten.
Uitvoerende macht/ bestuur van de provincie: Gedeputeerde Staten (i.e. gedeputeerden en de
Commissaris van de Koning). Commissaris van de Koning is tevens voorzitter van de Provinciale
Staten.
Gemeentelijke niveau:
Wetgevende macht: Gemeenteraad.
Uitvoerende macht/ bestuur van de gemeente: College van Burgemeesters en Wethouders.
Hoofdstuk 6: Wetgeving
Een wet in formele zin is ieder besluit dat afkomstig is van de regering en de Eerste en Tweede
kamer samen en dat tot stand is gekomen volgens de procedures uit de Grondwet. Alleen wetten
afkomstig van de ‘hoogste’ wetgever, de wetgever in formele zin, die tot stand zijn gekomen volgens
een bepaalde procedure, worden wetten in formele zin genoemd.
Een wet in materiele zin is iedere overheidsregel met een algemene werking. Bijna iedere wet in
formele zin is ook een wet in materiele zin. Andersom hoeft dat zeker niet zo te zijn. Het wetboek van
Strafrecht is een wet in materiele zin, want het is een verzameling overheidsregels met een algemene
werking. Ditzelfde geldt ook voor plaatselijke verordeningen of een provinciale verordening.
Voorbeelden van wetten in formele zin zijn het Wetboek van Strafrecht en het Burgerlijk Wetboek,
het Wetboek van Strafvordering, de Opiumwet en de Wegenverkeersrecht 1994.
LET OP, dit is dus iets anders dan formeel en materieel recht!
Soorten wetten in materiele zin:
1) Algemene maatregel van bestuur (AMvB). Dit is een overheidsregel met algemene werking die is
gemaakt door de regering (maar dus niet door de Eerste en Tweede Kamer en daarmee is het dus
GEEN wet in formele zin).
2) Ministeriele regeling. Dit is een besluit met een algemene werking die afkomstig is van een
minister.
3) Provinciale en gemeentelijke verordening. Ook het algemeen bestuur van de provincie: de
Provinciale Staten, het algemeen bestuur van de gemeente: de gemeenteraad, hebben de
bevoegdheid om wetten in materiele zin te maken. Dit gebeurt in de vorm van provinciale of
gemeentelijke verordeningen.
4) Waterschaps-verordening.
De rangorde van regelgeving van hoog (belangrijk) naar laag:
1. Internationaal verdrag
2. Grondwet
3. Wet in formele zin
4. AMvB
5. Ministeriele regeling
