Sociaal Werk Hannelore Cuyvers
ZINGEVING EN VEERKRACHT
Overzicht lessen deel 1 (Mira)
- Module 1: Het belang van zingevende competentie en religieuze geletterdheid voor de
praktijk van het sociaal werk (les 1)
- Module 2: Het bos en de bomen: concepten en definities (les 2-3)
- Module 3: Zingeving bekeken vanuit verschillende invalshoeken (les 4-6)
- Module 4: Religieuze geletterdheid (les 7–10)
- Gastcollege: Jonas Slaats (17/10/2024)
Doelstellingen
Sensitiviteit en kritisch denken ontwikkelen over de manier waarop levensbeschouwing van
betekenis is
- Voor jezelf als professional (levensbeschouwelijke identiteitsverkenning)
- De praktijk van het SW (beroepsethisch denken en handelen)
- En de cliënt (verdieping van de levensbeschouwelijke geletterdheid en zingevende
competenties)
Dit vak wil bijdragen tot de ontwikkeling van
- Zingevende competentie
- Religieuze geletterdheid
- (Professionele) veerkracht om een duurzame loopbaan te kunnen realiseren
Over dit vak
Hoofd
Denken, inzichten, ratio, beredeneren, inzichten, weten, begrijpen
Hart
Voelen, inleven, geraakt worden, emotie, motivatie, innerlijke drijfveren,
empathie
Handen
Doen, vaardigheden, tools, praktische, uitvoeren, in de praktijk toepassen
Module 1: Het belang van zingevende competentie en
religieuze geletterdheid voor de praktijk van het sociaal
werk
LES 1
1. Inleiding
2. Waarom zingevende competentie en religieuze geletterdheid?
3. Hoe competent is het sociaal werk in het hier en nu?
4. Religieuze geletterdheid en zingevende competentie in het sociaal werk
5. Het model van positieve gezondheid: de verbinding tussen zingeving en veerkracht
1. Inleiding
Citaten afkomstig uit een onderzoeksverslag; Levensbeschouwing in Social Work, een factor van
belang
1
,Sociaal Werk Hannelore Cuyvers
In mijn werk ben ik huiverig om het over levensbeschouwing te hebben. Ik spreek alle jongeren aan op dezelfde
waarden en regels die in ons land gelden: respectvol, open met elkaar omgaan. Jongeren raken soms in verwarring als
ze me zien praten met allerlei subgroepen. Ze zijn niet gewend dat je je bemoeit met of interesseert voor
andersdenkenden. Wel confronteer ik ze met hun geloof als ze bijvoorbeeld veel drinken en ik weet dat hun geloof dat
niet toestaat. (Jongerenwerker, 39 jaar)
In mijn werk vind ik het belangrijk om iedereen met een open mind te benaderen. Ik zie ieder mens als individu, niet
als lid of vertegenwoordiger van een groep, cultuur. Zelf wil ik juist niet te veel stilstaan bij iemands
levensbeschouwelijke achtergrond, dat kan belemmerend werken in het contact. Ik wil gewoon de persoon leren
kennen. (Jongerenwerker, 23 jaar)
In mijn werk ben ik heel bewust bezig met cultuur en religie. Zo gebruiken we bij de geestelijke gezondheidszorg nu
een culturele intake. Daarin stellen we veel vragen over religie en de relatie met de klachten. Ik ga met de client mee
en stap over de grens in het landschap van zijn levensbeschouwing. Zonder oordeel, ik luister en kijk alleen. Zo verdien
je hun vertrouwen. Je begrijpt hoe hun klachten ontstaan en welke middelen er in dat landschap zijn om die klachten
aan te pakken. (Maatschappelijk werker, 52 jaar)
2. Waarom zingevende competentie en religieuze geletterdheid
De aarzeling:
- Moeten we het wel over deze thema’s hebben in het sociaal werk?
- Privékwestie?
- Seculiere samenleving?
Seculiere samenleving
- Religie als individuele keuze maar nooit helemaal verdwenen
- Samenleving niet meer georganiseerd op verzuilde manier
- Toegenomen diversiteit
Gevolgen
- Verwarring
- Beeldvorming over religie wordt steeds negatiever
- Er ontstaat een blinde vlek wat zingeving, religie, levensbeschouwing betreft
Gevolgen voor het sociaal werk
Wij werken met heel de mens (holistisch mensbeeld) en dus ook met de spirituele/religieuze
dimensie
Die dimensies zijn verwerven in hulpvragen
Religie in de wereld
2
,Sociaal Werk Hannelore Cuyvers
Religie in België
8 erkende levensbeschouwingen
- Rooms-Katholieke (vanaf begin Belgische staat)
- Orthodoxe (1985)
- Israëlitische (1808)
- Anglikaanse (1835)
- Protestants-Evangelische (1876, gewijzigd in 2000)
- Islamitische (1974)
- Vrijzinnig humanisme (2002)
- Boeddhisme (2023)
Maatschappelijke tendensen die raken aan zingeving
- Snel veranderende samenleving
- Toenemende individualisering
- Denken in termen van maakbaarheid
- Samenlevingen worden complexer (sw’ers moeten kunnen ‘doormodderen’ – Van Ewijk:
2014)
- Steeds meer mensen worstelen met existentiële vragen
Zingeving en religie in het sociaal werk
- Goed professioneel handelen in superdiversiteit & het belang van religieuze geletterdheid
- Meer cliënten stellen zingevende vragen
- Meer sociaal werkers stellen vragen bij zinvol werk
“Minder dan één jaar. Na minder dan één jaar in het werkveld voel ik een tegenstelling. Een spanning tussen de
aangeleerde verwachtingen, kennis en competenties van mijn opleiding, en de onverbloemde realiteit van de
kwetsbare mens.
De realiteit van machteloosheid. De realiteit van bureaucratie. De realiteit van onmogelijke verwachtingen in onze
maatschappij. De realiteit van een eindeloze zoektocht naar een beter leven.”
Zingevingsvragen
- Hoe omgaan met gevoelens van machteloosheid en morele stress?
- Hoe de pijn van cliënten benaderen en omgaan met lijden?
- Hoe zorg je voor jezelf?
- Hoe communiceer je in team over geraaktheid en kwetsbaarheid?
- Hoe verbind je de eigen persoonlijke identiteit met je professionele identiteit?
- Hoe laat je kwetsbare cliënten los?
3. Hoe competent is het sociaal werk in het hier en nu?
Handelingsverlegenheid
- 65% van sociaal werkers (internationaal) geven aan dat ze geen onderwijs kregen over hoe
religie en spirituele overtuigingen/praktijken te integreren in de sociaal werk opdracht.
- 25% van hen gaf aan dat ze de vaardigheden niet bezitten om cliënten te helpen in
religieuze of zingevende vraagstukken
3
, Sociaal Werk Hannelore Cuyvers
Exploraties onderzoek in Nederland
(Hoe gaan SW’ers om met de levensbeschouwelijke en religieuze dimensies in het algemeen
welzijnswerk?)
- Geen algemeen beleid
- Sprake van een zwijgcultuur
- Discretionaire ruimte is groot
Typologie van sociaal werkers
- Terughoudende sociaal werkers
- Sensibele sociaal werkers
- Gelovige sociaal werkers
Typologie van sociaal werkers
Terughoudende sociaal werkers
ð Vinden dat je je persoonlijke overtuiging thuis hoort te laten.
ð Dat je terughoudend moet zijn ten aanzien van de levensbeschouwing van de cliënt.
ð Elke cliënt gelijk behandeld moet worden. Wanneer je informeert naar de
levensbeschouwelijke identiteit suggereer je dat je een verschil maakt.
ð Vinden dat dit de aandacht afleidt van de eigenlijke hulpvraag.
ð Vinden dat alleen als de cliënt ermee gediend is, je de levensbeschouwelijke aspecten erbij
kan halen.
Sensibele sociaal werkers
ð Vinden dat je levensbeschouwing op zijn minst onbewust invloed heeft op je professionele
handelen: levensbeschouwelijke neutraliteit bestaat niet.
ð Zeggen: om inclusief te werken, dien je sensibel af te stemmen op verschillen, waaronder
levensbeschouwelijke diversiteit.
ð Vinden dat het geen kwestie is of je er aandacht aan besteedt, maar hoe?
ð Spreken over een groeiende vraag naar begeleiding bij existentiële vragen en bij morele
dilemma’s
ð Integreren religieuze hulpbronnen als dat nodig is.
Gelovige sociaal werkers
ð Voelen zich niet vrij om hun geloof te uiten
ð Passen zich aan, aan de norm van de niet-gelovige meerderheid
ð Maken hun geloof zoveel mogelijk onzichtbaar
ð Missen het gesprek hierover
ð Lijden onder – onbewuste – allergische reacties van collega’s ten aanzien van religie
ð Ervaren minder sociale veiligheid op de werkvloer
Wat zijn belemmeringen op weg naar meer zingevende competentie en religieuze geletterdheid?
Het mantra ‘hulpverleners moeten objectief en neutraal zijn’
“Hoever kun je en moet je in de begeleiding rond zingeving gaan? Wat is ‘nog’ professioneel?
Wanneer verwijzen naar een kerk? In hoeverre kan ik neutraal zijn en moet ik dat zijn?”
Nood aan visie
4
ZINGEVING EN VEERKRACHT
Overzicht lessen deel 1 (Mira)
- Module 1: Het belang van zingevende competentie en religieuze geletterdheid voor de
praktijk van het sociaal werk (les 1)
- Module 2: Het bos en de bomen: concepten en definities (les 2-3)
- Module 3: Zingeving bekeken vanuit verschillende invalshoeken (les 4-6)
- Module 4: Religieuze geletterdheid (les 7–10)
- Gastcollege: Jonas Slaats (17/10/2024)
Doelstellingen
Sensitiviteit en kritisch denken ontwikkelen over de manier waarop levensbeschouwing van
betekenis is
- Voor jezelf als professional (levensbeschouwelijke identiteitsverkenning)
- De praktijk van het SW (beroepsethisch denken en handelen)
- En de cliënt (verdieping van de levensbeschouwelijke geletterdheid en zingevende
competenties)
Dit vak wil bijdragen tot de ontwikkeling van
- Zingevende competentie
- Religieuze geletterdheid
- (Professionele) veerkracht om een duurzame loopbaan te kunnen realiseren
Over dit vak
Hoofd
Denken, inzichten, ratio, beredeneren, inzichten, weten, begrijpen
Hart
Voelen, inleven, geraakt worden, emotie, motivatie, innerlijke drijfveren,
empathie
Handen
Doen, vaardigheden, tools, praktische, uitvoeren, in de praktijk toepassen
Module 1: Het belang van zingevende competentie en
religieuze geletterdheid voor de praktijk van het sociaal
werk
LES 1
1. Inleiding
2. Waarom zingevende competentie en religieuze geletterdheid?
3. Hoe competent is het sociaal werk in het hier en nu?
4. Religieuze geletterdheid en zingevende competentie in het sociaal werk
5. Het model van positieve gezondheid: de verbinding tussen zingeving en veerkracht
1. Inleiding
Citaten afkomstig uit een onderzoeksverslag; Levensbeschouwing in Social Work, een factor van
belang
1
,Sociaal Werk Hannelore Cuyvers
In mijn werk ben ik huiverig om het over levensbeschouwing te hebben. Ik spreek alle jongeren aan op dezelfde
waarden en regels die in ons land gelden: respectvol, open met elkaar omgaan. Jongeren raken soms in verwarring als
ze me zien praten met allerlei subgroepen. Ze zijn niet gewend dat je je bemoeit met of interesseert voor
andersdenkenden. Wel confronteer ik ze met hun geloof als ze bijvoorbeeld veel drinken en ik weet dat hun geloof dat
niet toestaat. (Jongerenwerker, 39 jaar)
In mijn werk vind ik het belangrijk om iedereen met een open mind te benaderen. Ik zie ieder mens als individu, niet
als lid of vertegenwoordiger van een groep, cultuur. Zelf wil ik juist niet te veel stilstaan bij iemands
levensbeschouwelijke achtergrond, dat kan belemmerend werken in het contact. Ik wil gewoon de persoon leren
kennen. (Jongerenwerker, 23 jaar)
In mijn werk ben ik heel bewust bezig met cultuur en religie. Zo gebruiken we bij de geestelijke gezondheidszorg nu
een culturele intake. Daarin stellen we veel vragen over religie en de relatie met de klachten. Ik ga met de client mee
en stap over de grens in het landschap van zijn levensbeschouwing. Zonder oordeel, ik luister en kijk alleen. Zo verdien
je hun vertrouwen. Je begrijpt hoe hun klachten ontstaan en welke middelen er in dat landschap zijn om die klachten
aan te pakken. (Maatschappelijk werker, 52 jaar)
2. Waarom zingevende competentie en religieuze geletterdheid
De aarzeling:
- Moeten we het wel over deze thema’s hebben in het sociaal werk?
- Privékwestie?
- Seculiere samenleving?
Seculiere samenleving
- Religie als individuele keuze maar nooit helemaal verdwenen
- Samenleving niet meer georganiseerd op verzuilde manier
- Toegenomen diversiteit
Gevolgen
- Verwarring
- Beeldvorming over religie wordt steeds negatiever
- Er ontstaat een blinde vlek wat zingeving, religie, levensbeschouwing betreft
Gevolgen voor het sociaal werk
Wij werken met heel de mens (holistisch mensbeeld) en dus ook met de spirituele/religieuze
dimensie
Die dimensies zijn verwerven in hulpvragen
Religie in de wereld
2
,Sociaal Werk Hannelore Cuyvers
Religie in België
8 erkende levensbeschouwingen
- Rooms-Katholieke (vanaf begin Belgische staat)
- Orthodoxe (1985)
- Israëlitische (1808)
- Anglikaanse (1835)
- Protestants-Evangelische (1876, gewijzigd in 2000)
- Islamitische (1974)
- Vrijzinnig humanisme (2002)
- Boeddhisme (2023)
Maatschappelijke tendensen die raken aan zingeving
- Snel veranderende samenleving
- Toenemende individualisering
- Denken in termen van maakbaarheid
- Samenlevingen worden complexer (sw’ers moeten kunnen ‘doormodderen’ – Van Ewijk:
2014)
- Steeds meer mensen worstelen met existentiële vragen
Zingeving en religie in het sociaal werk
- Goed professioneel handelen in superdiversiteit & het belang van religieuze geletterdheid
- Meer cliënten stellen zingevende vragen
- Meer sociaal werkers stellen vragen bij zinvol werk
“Minder dan één jaar. Na minder dan één jaar in het werkveld voel ik een tegenstelling. Een spanning tussen de
aangeleerde verwachtingen, kennis en competenties van mijn opleiding, en de onverbloemde realiteit van de
kwetsbare mens.
De realiteit van machteloosheid. De realiteit van bureaucratie. De realiteit van onmogelijke verwachtingen in onze
maatschappij. De realiteit van een eindeloze zoektocht naar een beter leven.”
Zingevingsvragen
- Hoe omgaan met gevoelens van machteloosheid en morele stress?
- Hoe de pijn van cliënten benaderen en omgaan met lijden?
- Hoe zorg je voor jezelf?
- Hoe communiceer je in team over geraaktheid en kwetsbaarheid?
- Hoe verbind je de eigen persoonlijke identiteit met je professionele identiteit?
- Hoe laat je kwetsbare cliënten los?
3. Hoe competent is het sociaal werk in het hier en nu?
Handelingsverlegenheid
- 65% van sociaal werkers (internationaal) geven aan dat ze geen onderwijs kregen over hoe
religie en spirituele overtuigingen/praktijken te integreren in de sociaal werk opdracht.
- 25% van hen gaf aan dat ze de vaardigheden niet bezitten om cliënten te helpen in
religieuze of zingevende vraagstukken
3
, Sociaal Werk Hannelore Cuyvers
Exploraties onderzoek in Nederland
(Hoe gaan SW’ers om met de levensbeschouwelijke en religieuze dimensies in het algemeen
welzijnswerk?)
- Geen algemeen beleid
- Sprake van een zwijgcultuur
- Discretionaire ruimte is groot
Typologie van sociaal werkers
- Terughoudende sociaal werkers
- Sensibele sociaal werkers
- Gelovige sociaal werkers
Typologie van sociaal werkers
Terughoudende sociaal werkers
ð Vinden dat je je persoonlijke overtuiging thuis hoort te laten.
ð Dat je terughoudend moet zijn ten aanzien van de levensbeschouwing van de cliënt.
ð Elke cliënt gelijk behandeld moet worden. Wanneer je informeert naar de
levensbeschouwelijke identiteit suggereer je dat je een verschil maakt.
ð Vinden dat dit de aandacht afleidt van de eigenlijke hulpvraag.
ð Vinden dat alleen als de cliënt ermee gediend is, je de levensbeschouwelijke aspecten erbij
kan halen.
Sensibele sociaal werkers
ð Vinden dat je levensbeschouwing op zijn minst onbewust invloed heeft op je professionele
handelen: levensbeschouwelijke neutraliteit bestaat niet.
ð Zeggen: om inclusief te werken, dien je sensibel af te stemmen op verschillen, waaronder
levensbeschouwelijke diversiteit.
ð Vinden dat het geen kwestie is of je er aandacht aan besteedt, maar hoe?
ð Spreken over een groeiende vraag naar begeleiding bij existentiële vragen en bij morele
dilemma’s
ð Integreren religieuze hulpbronnen als dat nodig is.
Gelovige sociaal werkers
ð Voelen zich niet vrij om hun geloof te uiten
ð Passen zich aan, aan de norm van de niet-gelovige meerderheid
ð Maken hun geloof zoveel mogelijk onzichtbaar
ð Missen het gesprek hierover
ð Lijden onder – onbewuste – allergische reacties van collega’s ten aanzien van religie
ð Ervaren minder sociale veiligheid op de werkvloer
Wat zijn belemmeringen op weg naar meer zingevende competentie en religieuze geletterdheid?
Het mantra ‘hulpverleners moeten objectief en neutraal zijn’
“Hoever kun je en moet je in de begeleiding rond zingeving gaan? Wat is ‘nog’ professioneel?
Wanneer verwijzen naar een kerk? In hoeverre kan ik neutraal zijn en moet ik dat zijn?”
Nood aan visie
4
