H14 Waarnemen
§14.1 Zintuigcellen
Evenwichtszintuig (87D, 88C)
Zintuigcellen zijn gespecialiseerde cellen die reageren op een specifieke prikkel, de adequate
prikkel. Je 2 evenwichtszintuigen, die reageren op beweging, bevinden zich in het inwendige deel
van je oren. Ze bestaan uit een centraal deel, het vestibulum en drie halfcirkelvormige kanalen die
in drie vlakken loodrecht op elkaar staan langs een x-, y- en z-as. De vestibulum en
halfcirkelvormige kanalen zijn gevuld met een vloeistof; de endolymfe. De maculae zijn twee kleine
zintuigorgaantjes in het vestibulum die een versnelling waarnemen. De haarcellen in een maculae
steken met lange ciliën in een geleilaag met daar bovenop een kalksteenlaagje. De massa van de
kalksteentjes maakt ze gevoelig voor de zwaartekracht. Informatie over de draaibeweging van je
hoofd komt uit de drie halfcirkelvormige kanalen. Elk kanaal heeft aan de basis een knobbel met
daarin haarcellen met lange ciliën, die in een capula steken waardoor ze vrij heen en weer kunnen
bewegen met de endolymfe. Bij elke draaiing van je hoofd bewegen de kanalen mee, maar de
endolymfe niet gelijk. De ciliën buigen en de haarcellen sturen impulsen naar het
evenwichtscentrum in de hersenstam; je neemt waar dat je hoofd draait.
Zintuigcellen
Met receptorcellen kun je info verzamelen. Er zijn vier verschillende soorten receptoren:
- Mechanoreceptoren; zijn gevoelig voor mechanische prikkeling; het buigen van de ciliën.
- Thermoreceptor; zijn gevoelig voor temperatuurveranderingen.
- Chemoreceptoren; zijn gevoelig voor een bepaalde stof in je tong en neus.
- Fotoreceptoren; zijn gevoelig voor licht dat via de ogen binnenkomt.
Receptorcellen hebben over hun membraan een rustpotentiaal. Een adequate prikkel leidt in de cel
tot een verandering van de membraanpotentiaal, door het openen/sluiten van ionpoorten.
Dit gebeurt bij mechanoreceptoren onder invloed van vormverandering van het celmembraan, bij
thermoreceptoren is de oorzaak een warmtegevoelig eiwit. Chemo- en fotoreceptoren hebben een
secundaire boodschapper nodig die een stof bindt aan doelwitmoleculen op de ionpoorten. Bij het
bereiken van de prikkeldrempel vindt depolarisatie plaats. Ca2+-poorten openen, Ca2+-ionen
stromen naar binnen en receptorcellen lozen exciterende neurotransmitters in synaps met een
sensorisch neuron. De impulsfrequentie wordt bepaald door de hoeveelheid neurotransmitters die
vrijkomen. Pijnreceptoren zijn zenuwceluiteinden die reageren op prikkels die schade kan geven.
Constante prikkels
Door een langdurige constante prikkel kan de prikkeldrempel van een receptorcel omhooggaan. Bij
adaptatie reageert de receptorcel dan minder op de adequate prikkel. Oppervlakkige tastzintuigjes
in je huid vertonen eerder adaptatie dan dieperliggende drukzintuigcellen. Pijnzintuigen vertonen
geen gewenning.
Evenwicht bewaren
Bij het bewaren van evenwicht ontvangt het evenwichtscentrum in de hersenstam geregistreerde
info van de maculae. Ook de kleine hersenen koppelen de info naar de diverse spieren, zodat die
kunnen bijsturen. Je zult last hebben van misselijkheid en duizeligheid als de info uit
evenwichtszintuigen en bijv. ogen niet met elkaar kloppen.
, §14.2 Het gehoorzintuig
Geluid filteren (88C)
Herrie negeren gebeurt onbewust doordat de thalamus in de hersenen achtergrondruis niet laat
doordringen tot je auditieve schors. Ook verzwakken de hersenen in het oor bepaalde toonhoogtes
en dragen op die manier bij aan het onderdrukken van achtergrondruis. De lange ciliën van de
mechanoreceptoren, haarcellen in oor, raken beschadigd door te veel lawaai of slijtage.
Wegfilteren van achtergrondgeluiden is dan moeilijker.
Buitenoor (87D)
Oorschelp vangt geluidstrillingen op en geleidt ze via de gehoorgang het oor in. Oorschelp en
gehoorgang vormen het buitenoor. Trillingen bereiken trommelvlies aan het eind van gehoorgang.
Middenoor (87D)
Als de luchtdruk in het buitenoor gelijk is aan die in het middenoor, trilt de trommelvlies goed met
luchttrillingen mee. Het opheffen van drukverschillen tussen buitenoor en middenoor gaat via buis
van Eustachius, die van middenoor tot keelholte loopt. Door te slikken zal over- en onderdruk in
middenoor verdwijnen doordat er even geen lucht doorheen kan. Deel van geluid verplaatst zich
via schedelbeenderen, waardoor je nog steeds kunt horen als je verkouden bent. In het middenoor
zitten 3 gehoorbeentjes verbonden met het trommelvlies: hamer, aambeeld en stijgbeugel. Deze
beentjes nemen trillingen van trommelvlies over en geven ze versterkt door aan het binnenoor.
Binnenoor (87D, 88G)
In het binnenoor bevindt zich het slakkenhuis. Daarbinnen zitten zintuigcellen die reageren op
trillingen. De stijgbeugel geeft trillingen door via het ovale venster, elastisch membraan in wand
van slakkenhuis. Twee grootste kanalen van slakkenhuis loopt van membraan van ovale venster
naar membraan van ronde venster. Deze vensters geven nodige bewegingsruimte waardoor
vloeistof kan bewegen en trillingen zich van ovale venster naar ronde venster kunnen verplaatsen.
Grote kanalen zijn gevuld met perilymfe, waardoor een trilling zich van het ovale venster in de
richting van de top van het slakkenhuis verplaatst. Kleine, middelste kanaal bevat endolymfe, wat
K+-ionen bevat die verantwoordelijk zijn voor depolarisering van haarcellen. Trillingen laten in het
kleine kanaal het basilaire membraan bewegen. Dit geeft trilling door naar de perilymfe in het grote
kanaal, wat de trilling afvoert naar het ronde venster. Het orgaan van Corti is een langgerekte
strook mechanoreceptoren met haarcellen met ciliën, op het basilair membraan. Door trillingen van
het basilair membraan verbuigen ciliën en openen K+-kanalen van haarcellen, wat leidt tot
depolarisatie. Dit leidt tot het openen van Ca2+- kanalen en de afgifte van neurotransmitters door
synaptische blaasjes aan sensorische zenuwcellen. Die versturen impulsen via gehoorzenuw naar
primaire gehoorcentrum, waar de ‘vertaling’ naar geluid plaatsvindt.
Toonhoogte
Vlak bij ovale venster is basilaire membraan dunner en soepeler; elke plaats om membraan is
gevoelig voor andere trillingsfrequenties. Het stukje basilaire membraan dat trilt bij bepaalde
toonhoogte geeft via haarcellen en sensorische zenuwcellen impulsen af aan hersenen. Een trilling
aan het begin van membraan betekent een hogere frequentie en een hogere toon.
Geluidsvolume en gehoorbeschadiging
Waarneming van geluidsvolume hangt samen met de sterkte van geluidsgolven. Bij een grotere
amplitude is beweging van het basilair membraan ook groter. Ciliën buigen sterker; meer impulsen.
§14.1 Zintuigcellen
Evenwichtszintuig (87D, 88C)
Zintuigcellen zijn gespecialiseerde cellen die reageren op een specifieke prikkel, de adequate
prikkel. Je 2 evenwichtszintuigen, die reageren op beweging, bevinden zich in het inwendige deel
van je oren. Ze bestaan uit een centraal deel, het vestibulum en drie halfcirkelvormige kanalen die
in drie vlakken loodrecht op elkaar staan langs een x-, y- en z-as. De vestibulum en
halfcirkelvormige kanalen zijn gevuld met een vloeistof; de endolymfe. De maculae zijn twee kleine
zintuigorgaantjes in het vestibulum die een versnelling waarnemen. De haarcellen in een maculae
steken met lange ciliën in een geleilaag met daar bovenop een kalksteenlaagje. De massa van de
kalksteentjes maakt ze gevoelig voor de zwaartekracht. Informatie over de draaibeweging van je
hoofd komt uit de drie halfcirkelvormige kanalen. Elk kanaal heeft aan de basis een knobbel met
daarin haarcellen met lange ciliën, die in een capula steken waardoor ze vrij heen en weer kunnen
bewegen met de endolymfe. Bij elke draaiing van je hoofd bewegen de kanalen mee, maar de
endolymfe niet gelijk. De ciliën buigen en de haarcellen sturen impulsen naar het
evenwichtscentrum in de hersenstam; je neemt waar dat je hoofd draait.
Zintuigcellen
Met receptorcellen kun je info verzamelen. Er zijn vier verschillende soorten receptoren:
- Mechanoreceptoren; zijn gevoelig voor mechanische prikkeling; het buigen van de ciliën.
- Thermoreceptor; zijn gevoelig voor temperatuurveranderingen.
- Chemoreceptoren; zijn gevoelig voor een bepaalde stof in je tong en neus.
- Fotoreceptoren; zijn gevoelig voor licht dat via de ogen binnenkomt.
Receptorcellen hebben over hun membraan een rustpotentiaal. Een adequate prikkel leidt in de cel
tot een verandering van de membraanpotentiaal, door het openen/sluiten van ionpoorten.
Dit gebeurt bij mechanoreceptoren onder invloed van vormverandering van het celmembraan, bij
thermoreceptoren is de oorzaak een warmtegevoelig eiwit. Chemo- en fotoreceptoren hebben een
secundaire boodschapper nodig die een stof bindt aan doelwitmoleculen op de ionpoorten. Bij het
bereiken van de prikkeldrempel vindt depolarisatie plaats. Ca2+-poorten openen, Ca2+-ionen
stromen naar binnen en receptorcellen lozen exciterende neurotransmitters in synaps met een
sensorisch neuron. De impulsfrequentie wordt bepaald door de hoeveelheid neurotransmitters die
vrijkomen. Pijnreceptoren zijn zenuwceluiteinden die reageren op prikkels die schade kan geven.
Constante prikkels
Door een langdurige constante prikkel kan de prikkeldrempel van een receptorcel omhooggaan. Bij
adaptatie reageert de receptorcel dan minder op de adequate prikkel. Oppervlakkige tastzintuigjes
in je huid vertonen eerder adaptatie dan dieperliggende drukzintuigcellen. Pijnzintuigen vertonen
geen gewenning.
Evenwicht bewaren
Bij het bewaren van evenwicht ontvangt het evenwichtscentrum in de hersenstam geregistreerde
info van de maculae. Ook de kleine hersenen koppelen de info naar de diverse spieren, zodat die
kunnen bijsturen. Je zult last hebben van misselijkheid en duizeligheid als de info uit
evenwichtszintuigen en bijv. ogen niet met elkaar kloppen.
, §14.2 Het gehoorzintuig
Geluid filteren (88C)
Herrie negeren gebeurt onbewust doordat de thalamus in de hersenen achtergrondruis niet laat
doordringen tot je auditieve schors. Ook verzwakken de hersenen in het oor bepaalde toonhoogtes
en dragen op die manier bij aan het onderdrukken van achtergrondruis. De lange ciliën van de
mechanoreceptoren, haarcellen in oor, raken beschadigd door te veel lawaai of slijtage.
Wegfilteren van achtergrondgeluiden is dan moeilijker.
Buitenoor (87D)
Oorschelp vangt geluidstrillingen op en geleidt ze via de gehoorgang het oor in. Oorschelp en
gehoorgang vormen het buitenoor. Trillingen bereiken trommelvlies aan het eind van gehoorgang.
Middenoor (87D)
Als de luchtdruk in het buitenoor gelijk is aan die in het middenoor, trilt de trommelvlies goed met
luchttrillingen mee. Het opheffen van drukverschillen tussen buitenoor en middenoor gaat via buis
van Eustachius, die van middenoor tot keelholte loopt. Door te slikken zal over- en onderdruk in
middenoor verdwijnen doordat er even geen lucht doorheen kan. Deel van geluid verplaatst zich
via schedelbeenderen, waardoor je nog steeds kunt horen als je verkouden bent. In het middenoor
zitten 3 gehoorbeentjes verbonden met het trommelvlies: hamer, aambeeld en stijgbeugel. Deze
beentjes nemen trillingen van trommelvlies over en geven ze versterkt door aan het binnenoor.
Binnenoor (87D, 88G)
In het binnenoor bevindt zich het slakkenhuis. Daarbinnen zitten zintuigcellen die reageren op
trillingen. De stijgbeugel geeft trillingen door via het ovale venster, elastisch membraan in wand
van slakkenhuis. Twee grootste kanalen van slakkenhuis loopt van membraan van ovale venster
naar membraan van ronde venster. Deze vensters geven nodige bewegingsruimte waardoor
vloeistof kan bewegen en trillingen zich van ovale venster naar ronde venster kunnen verplaatsen.
Grote kanalen zijn gevuld met perilymfe, waardoor een trilling zich van het ovale venster in de
richting van de top van het slakkenhuis verplaatst. Kleine, middelste kanaal bevat endolymfe, wat
K+-ionen bevat die verantwoordelijk zijn voor depolarisering van haarcellen. Trillingen laten in het
kleine kanaal het basilaire membraan bewegen. Dit geeft trilling door naar de perilymfe in het grote
kanaal, wat de trilling afvoert naar het ronde venster. Het orgaan van Corti is een langgerekte
strook mechanoreceptoren met haarcellen met ciliën, op het basilair membraan. Door trillingen van
het basilair membraan verbuigen ciliën en openen K+-kanalen van haarcellen, wat leidt tot
depolarisatie. Dit leidt tot het openen van Ca2+- kanalen en de afgifte van neurotransmitters door
synaptische blaasjes aan sensorische zenuwcellen. Die versturen impulsen via gehoorzenuw naar
primaire gehoorcentrum, waar de ‘vertaling’ naar geluid plaatsvindt.
Toonhoogte
Vlak bij ovale venster is basilaire membraan dunner en soepeler; elke plaats om membraan is
gevoelig voor andere trillingsfrequenties. Het stukje basilaire membraan dat trilt bij bepaalde
toonhoogte geeft via haarcellen en sensorische zenuwcellen impulsen af aan hersenen. Een trilling
aan het begin van membraan betekent een hogere frequentie en een hogere toon.
Geluidsvolume en gehoorbeschadiging
Waarneming van geluidsvolume hangt samen met de sterkte van geluidsgolven. Bij een grotere
amplitude is beweging van het basilair membraan ook groter. Ciliën buigen sterker; meer impulsen.
