samenvatting- Sociaal werk en sociale rechtvaardigheid

SOCIAAL WERK EN SOCIALE RECHTVAARDIGHEID
Les 1: Sociale rechtvaardigheid als sociaal- politiek en handelingskader voor het sociaal
werk

1. INLEIDING: SOCIALE RECHTVAARDIGHEID ALS ‘ESSENTIALLY
CONTESTED CONCEPT’
Contested: er zijn verschillende opvattingen, niet iedereen is het met elkaar eens, kan
elkaar tegenspreken

SOCIALE RECHTVAARDIGHEID

Rechtvaardigheid: krijgen waar men recht op heeft

Sociale rechtvaardigheid: zorgen dat iedereen binnen een sociale structuur
rechtvaardig behandeld wordt

OF: iedereen krijgt waar men recht op heeft, zodat die kan deelnemen aan de
samenleving

Verschillende componenten?

Gericht op (ongewenste) ongelijkheden in onze samenleving= onrechtvaardig

 Naar een voorlopige definitie:
 Rechtvaardigheid: krijgen waar men recht op heeft, zodat volwaardig kan
deelgenomen worden aan de samenleving.
 Het sociale: we streven naar rechtvaardigheid voor éénieder in de samenleving.

Sociale rechtvaardigheid gaat dus over de verdeling van rechten en plichten, middelen en
kansen in onze samenleving om te komen tot (meer) sociale gelijkheid.

RECHTVAARDIGHEID= GELIJKHEID?

 Rechtvaardigheid kan intuïtief ingevuld worden als ‘iedereen gelijk voor de wet’
o ‘eerlijke verdeling’: iedereen hetzelfde
o Gelijke kansen

Toch ongelijkheden in samenleving?




SOCIALE RECHTVAARDIGHEID IS SOCIAAL-POLITIEK

Rol van de overheid: welke rol moet een overheid spelen binnen rechtvaardigheid?

 Specifieke aandacht voor de meest kwetsbaren of is een overheid er net voor alle
burgers?
 Tegenover welke rechten staan plichten, wat verwacht een overheid van haar
burgers?
 Kan het niet nemen van verantwoordelijkheid in de samenleving gesanctioneerd
worden?


1

,  Welke verhouding innemen tegenover burgerinitiatieven en acties uit het
middenveld?

Rol van sociaal werkers?

Sociaal werkers: vormen buffer tussen burger en samenleving

 Zorgen dat burgers aan en tot hun recht komen
 Zorgen voor sociaal rechtvaardige verdeling door beleid (zorgen voor sociaal
beleid)

SOCIALE RECHTVAARDIGHEID

‘Mensen ongelijk behandelen voor meer gelijkheid’

Essentially contested concept: eens over de waarde van het concept, maar onenigheid
over de invulling

 Politiek filosofisch begrip: gaat over ‘verticale relatie’ (overheid – burger).
Verschil met solidariteit: tussen burgers – horizontaal (cf. ‘koude’ en ‘warme’
solidariteit).
 Ongelijkheid in samenleving: sociale rechtvaardigheid is een proces/ideaal
(streven naar sociale rechtvaardigheid)
 Sociale rechtvaardigheid kan gemeten worden via verschillende factoren >
verschillende invullingen
o De verdeling van rijkdom
o De verdeling van kansen tot persoonlijke ontwikkeling en ontplooiing
o De verdeling van sociale voordelen
o De verdeling van mogelijkheden tot participatie in de samenleving

2. SOCIALE RECHTVAARDIGHEID ALS SOCIAAL-POLITIEK KADER VOOR
HET SOCIAAL WERK: DE ONTWIKKELING VAN ‘GUNST’ NAAR
‘RECHT’

SOCIAAL WERK: EVOLUTIE VAN GUNST NAAR RECHT

We zien in de geschiedenis van het SW een verschuiving van gunst naar recht, op
verschillende vlakken

GUNST RECHT
 Tekortkomingen  Krachten- mogelijkheden
WOII
 Sociale controle  Emancipatie
 (overheids)paternalisme  Gebruikersparticipatie
 Private sfeer  Publieke sfeer
 Selectiviteit  universaliteit



2.1 VAN TEKORTKOMINGEN NAAR MOGELIJKHEDEN

18de- 19de eeuw:

 Medisch model: deficit-benadering
≈ sociaal werk: ‘sociale tekortkomingen’ = de onaangepastheid van een individu



2

, of een groep van mensen aan de burgerlijke waarden en normen in onze
samenleving
o Vertrekt vanuit een probleem en gaat dat oplossen
 Beschavingsoffensief: ‘classes laborieuses et classes dangereuses’
o Antwoord op sociale kwestie (sociale vraagstuk rond leef- en
werkomstandigheden van arbeidersklasse)

 Rol sociaal werk: beschaving bijbrengen (juiste waarden en normen aanleren)

bv. via de eerste kinderwetten

o Wet op het Verbod op Kinderarbeid (1889)
o Wet op de Kinderbescherming (1912)
o Wet op de Leerplicht (1914)
 Eerste vormen van SW niet zozeer uit menslievendheid maar vooral om
arbeidersklasse te laten conformeren aan bestaande waarden en normen (=
beschavingsoffensief)




Na WOII

 Ondersteunende benadering
 Startpunt = mogelijkheden van mensen
Vb.: eigen kracht, herstelgericht werken, ervaringsdeskundigen in de
hulpverlening, zelforganisaties bij armoedebestrijding
 Naast individuele ook structurele focus: hoe maatschappelijke structuren
aanpassen zodat vb mensen met een beperking toch kunnen deel nemen?

(het is niet omdat we nu vanuit mogelijkheden vertrekken dat de oude gedachtegang
volledig is verdwenen)

 Social casework: ook aandacht voor maatschappelijke factoren en
handelingsmethoden van SW versterkt
o Krachten van clienten mobiliseren, ook samenleving moet zich aanpassen
 Valkuilen van ‘eigen kracht’:
o Verdoezeling van besparingen?
o Vaak zijn mensen die een hulpvraag op SW doen al hun krachten al
uitgeput
 Aandacht voor tekortkomingen verdwenen?
o Vb nudging bij mensen in armoede (vb extra brief sturen om rekening te
betalen)
o Vb vooroordelen en stereotyperingen

VAN SOCIALE CONTROLE NAAR EMANCIPATIE

18de- 19de eeuw:

 Doel sociaal werk: sociale controle
Bv. heropvoedingsmaatregelen in de jeugdzorg, programma’s van sociale hygiëne
of arbeidsmarktbegeleiding: ze dienen tot sociale cohesie of reintegratie in de
samenleving

3

,  ‘sociale controle-logica’ = instrumentalisering van het sociaal werk (inzetten
voor de realisatie van doelen die gelegen zijn buiten haar eigen praktijk).

Na WOII:

 Jaren 60: maatschappelijke contestatiebeweging
 Van verticale naar horizontale ondersteuningsrelaties: focus op onderhandeling
 Doel sociaal werk: emancipatie = kritische analyse van machtsrelaties die
beletten dat mensen (of groepen) tot hun recht komen en deze machtsrelaties
ombuigen in een groter respect voor de menselijke waardigheid.
o Versterken van individuen en gemeenschappen en ruimte geven aan hun
groei en autonomie


GEËMANCIPEERD SOCIAAL WERK?
 Sociale controle en emancipatie: 2 kenmerken van het sociaal werk doorheen de
geschiedenis.
 Sociaal werk begeeft zich op spanningsveld tussen beiden

= dubbelkarakter van het sociaal werk: sociaal werk is tegelijk controlerend
en emanciperend

 Cf. voorbeeld sociale huisvesting:
o Recht op wonen: burgers voorzien in hun materiële basisbehoeften
(emancipatie)
o Verantwoordelijkheid om Nederlandse taal te leren als middel tot sociale
integratie (sociale controle)
o Voorwaarden aan mensenrecht!

(sociale controle is weer heel hard terug aan het komen)

VAN (OVERHEIDS)PATERNALISME NAAR GEBRUIKERSPARTICIPATIE

18de- 19de eeuw:

 Sociaal werker als expert en vertegenwoordiger van een superieure moraal
 Cliënten als ‘objecten’ van zorg’: alleen richtlijnen opvolgen, geen inspraak
 Aanbodsgerichte logica: cliënt past zich aan aan de structuren van het sociaal
werk (wij weten wat goed voor u is= paternalisme)

Na WOII:

 sterke democratiegolf en emancipatiestreven
 Recht op zelfbeschikking
 Democratische welzijnsbenadering:
o Mede-actorschap van cliënten
o Dialogische relatie tussen sociaal werker en cliënt
o Participatieve opvatting
 Ontwikkeling naar vraaggerichte praktijken in het sociaal werk


KLANT IS KONING?
 Vraaggericht werken respectvoller?
o Afwezigheid zorgvraag betekent niet afwezigheid zorgbehoefte


4