GESCHIEDENIS
PABO
1
, Prehistorie > 3000 v. Chr
Tijdvak 1: De tijd van Jagers en
boeren
(5 vragen in de toets)
B.1.1 De aspirant-student kan uitleggen waarom jagers-verzamelaars nomaden waren:
Door allerlei voorwerpen en overblijfselen (zoals
botten, werktuigen en vuursteen). Weten we dat er Kenmerkend aspect: levenswijze van jagers-verzamelaars
jagers en verzamelaars waren. Ze leefden van de 1. Leven/afhankelijk van de natuur
jacht en van het verzamelen van voedsel, daardoor 2. Nomadisch bestaan
afhankelijk van de natuur. Ze volgden het wild, 3. Dierenhuid voor bekleding etc.
4. Toendraklimaat
waardoor ze een nomadisch bestaan leefden. Het
5. Jacht op mammoeten/rendieren en kunst
leven van de Europeanen werd bepaald door de (grotschilderijen).
ijstijd, op de toendra’s werd jacht gemaakt op 6. Nederland: rendierjagers!
mammoeten etc.
Þ In ons land trokken van 12000 tot 8000 v.C. rendierjagers door het land. Vanaf 8000
v.C. werd het warmer in ons land, waardoor de jagers naar het noorden trokken.
Sporen van kampen zijn terug te vinden.
B1.2 De aspirant-student kan veranderingen toelichten die het gevolg waren van de
agrarische revolutie: Midden-Oosten ontstond Kenmerkend aspect: ontstaan landbouw.
eerste landbouw. De overgang van jagers en Canonvenster: Hunebedden!
verzamelaars naar akkerbouw en veeteelt deed zich
1. Landbouw Midden-Oosten
voor 7000 v.C. mensen gingen zich vestigen, en 2. Verspreiding landbouw en veeteelt Europa.
zetten de natuur naar hun hand. Het verspreidde 3. Boeren natuur naar hand
zich over Europa. 4. Meer bezit
5. Geloof in hiernamaals, grafgriften
Þ In de lage landen de eerste 6. Ontstaan schrift, kleitabletten, einde
bandkeramiekers (naam door aardewerk) prehistorie.
7. Nederland: bandkeramiekers en
5300-4900 v.C. bij de lössgronden.
trechtbekercultuur
Þ Boven de rivieren hunebedbouwers 3400-
2850 v.C. De trechterbekercultuur, door aardewerk. Hunebedden bij Drents plateau.
2
, 1.1 Jagers en verzamelaars
Migraties uit Afrika
Nog steeds worden er ontdekking gedaan over de oorsprong van de mens.
4,4 miljoen jaar geleden de eerste mensensoort. Ruim 1,7 miljoen jaar
geleden trok de home-erectus naar Azië en Europa. In Europa werden het
neanderthalers, zeer aangepast aan het koude klimaat destijds.
150.000 jaar geleden in Afrika een nieuwe soort de: Homo sapiens. Deze
hebben zich verspreid over alle delen, behalve Antarctica.
40.000 jaar geleden ook in Europa, ze konden zich sneller aanpassen, dan
de neanderthalers.
Homo sapiens waren de sterkste dus zijn overgebleven.
De nomadische samenleving van jagers-verzamelaars
Oudste vorm van bestaan is deze soort. Tot de twintigste eeuw nog mensen in Zuid-Amerika
die leefden als deze soort. Die mensen leidden een nomadisch bestaan. In Zuid-Amerika
hoefde ze geen rekening te houden met klimaat, dat moest bij de vroegere wel, omdat die
rendieren en mammoeten rondtrokken.
Rendierjagers
13.000 jaar geleden verdween de extreme kou op de aarde. Het klimaat in West-Europa
werd warmer. Er heerste een toendraklimaat, hier leefden de rendierjagers. Ze verbleven in
de zomertijd (ongeveer 10 graden) naar lage landen om de dieren te onderscheppen. De
grotere dieren waren toen al weg in die gebieden.
Ze maakten vuur en bakte het vlees, zodat het beter verteerbaar werd. Ze maakte
gereedschappen van vuursteen, maar ook botten en hout. Zoals kleine mesjes en
schrapers. Ze joegen met speren en pijl en boog. Ze trokken in kleine groepen rond en
hadden weinig bezittingen.
Jagers en vissers
Door verdere stijging van temperatuur veranderde de toendra in een bosrijkgebied.
Rendieren trokken naar het noorden, Er ontstonden ook visrijke meren/rivieren en beekjes.
De jagers in de lage landen hoefden rond 7000 v.C. niet ver te trekken.
Þ In de lente werd er gevist.
Þ In de herfst werden er noten etc. verzameld.
Þ Door het hele jaar heen gejaagd met boomstamkano’s en visfuiken.
1.2 De overgang van jagen en verzamelen naar landbouw
Vruchtbare halve maan:
Þ De eerste boeren 10.000 en 9.000 v.C. in Midden-Oosten. De ‘vruchtbare halve maan’. huidig
Þ Landbouw verspreidde aan aangrenzende gebieden en uiteindelijk ook West-Europa. Ø Turkije
Ø Irak
Ø Libanon
De agrarische revolutie Ø Israël
In het Midden-Oosten waren graanvelden, boeren gingen in de halve maan Ø Syrië
akkers met graan inzaaien. Waardoor er agrarische samenlevingen
ontstonden. (9.000 v.C.) Dit had veel gevolgen, waardoor dit een revolutie
heet, zoals:
1. Boeren natuur naar de hand zetten.
2. Bevolkingstoename, beschikbaarheid voedsel
3. Specialiseren in nieuwe technieken.
4. Er ontstond hiërarchie
3
Verspreiding landbouw
, Ontstaan kuddes
Kuddes vee ontstonden doordat wilde dieren werden weggehouden bij de akkers. De oudere
dieren werden gedood en jongeren werden tam gemaakt door de mens. De boeren bleven
bij de kuddes wonen, waardoor de bevolkingsdichtheid groeide. Sommige konden ander
werk gaan doen, bijvoorbeeld wol spinnen of potten bakken. Later werd er gebruik gemaakt
van metalen zoals koper en dieren werden gebruikt als lastdier voor goederen.
Het ploegen en bemesten was een belangrijke vinding om de grond vruchtbaar te houden!
Nadelen L
X Meer tijd besteden aan het verkrijgen van voedsel, dan andere soort.
X Leidden tot erosie van de bodem.
X Afvalhopen zorgden voor een bron van ziekten. Bovendien konden dierenziekten
werden overgedragen, zoals griepvirus en de pest.
De eerste boeren in Europa
Bandkeramiekers
Rond 5.300 v.C. was de landbouwgrond zover uitgebreid, dat de eerste boeren in Wes-
Europa bereikten. Ze vestigden in Zuid-Limburg (Löss gronden). De bandkeramiekcultuur
door de opvallende versiering in de vorm van banden om potten. Deze werden
teruggevonden in graven.
Trechtbekers
Tussen 3.500 en 2.700 v.C. leefden deze soort boeren. Ze kregen deze naam door de
trechtervormige potten, die samen met sieraden en wapens in hunebedden werden
meegegeven aan overledenen.
De hunebedden zijn de meeste opvallende prehistorische dingen in Nederland. Ze komen in
heel Noordwest-Europa voor. (Drenthe) Het waren grote zwerfstenen, die door de laatste
ijstijd van Scandinavië naar Nederland waren geschoven.
Steen, brons en ijzer
De eerste boeren maakten net zoals de jagers en verzamelaars veel gebruik van wapens en
gereedschap. (De Steentijd, en vooral vuursteen). Ze maakten er bijlen en messen van die
erg scherp waren. Rond 4.000 werd het door middel van mijnbouw opgegraven in het
krijtland van Zuid-Limburg. (Vuursteenmijnen).
Steeds vaker werden er nieuwe metalen ontdekt en daar maakten ze dan wapens enz. van.
Ook maakten ze een mengsel van koper en tin wat zorgde voor: brons.
Þ In 2.100 v.C. in Europa de eerste bronzen voorwerpen.
Þ Vanaf 700 v.C. gebruikgemaakt van ijzer, ijzererts was meer te vinden. Het smelten
van ijzer had wel weer nieuwe technologische inzichten nodig.
1.3 Religieuze uitingen
We weten niet wat mensen destijds dachten, omdat er geen schriftelijke bronnen zijn.
Wel denken we dat mensen in iets geloofden door de kunstwerken.
In Spanje en Zuid-Frankrijk zijn 35.000 jaar geleden grottekeningen gevonden. De
jagers hoopten misschien hun goden hiermee gunstig te stemmen of een rol bij
sjamaanrituelen. Ook zijn er beeldjes teruggevonden en grafgriften aan overledenen.
Het zou iets kunnen zeggen over een geloof in het hiernamaals.
4
PABO
1
, Prehistorie > 3000 v. Chr
Tijdvak 1: De tijd van Jagers en
boeren
(5 vragen in de toets)
B.1.1 De aspirant-student kan uitleggen waarom jagers-verzamelaars nomaden waren:
Door allerlei voorwerpen en overblijfselen (zoals
botten, werktuigen en vuursteen). Weten we dat er Kenmerkend aspect: levenswijze van jagers-verzamelaars
jagers en verzamelaars waren. Ze leefden van de 1. Leven/afhankelijk van de natuur
jacht en van het verzamelen van voedsel, daardoor 2. Nomadisch bestaan
afhankelijk van de natuur. Ze volgden het wild, 3. Dierenhuid voor bekleding etc.
4. Toendraklimaat
waardoor ze een nomadisch bestaan leefden. Het
5. Jacht op mammoeten/rendieren en kunst
leven van de Europeanen werd bepaald door de (grotschilderijen).
ijstijd, op de toendra’s werd jacht gemaakt op 6. Nederland: rendierjagers!
mammoeten etc.
Þ In ons land trokken van 12000 tot 8000 v.C. rendierjagers door het land. Vanaf 8000
v.C. werd het warmer in ons land, waardoor de jagers naar het noorden trokken.
Sporen van kampen zijn terug te vinden.
B1.2 De aspirant-student kan veranderingen toelichten die het gevolg waren van de
agrarische revolutie: Midden-Oosten ontstond Kenmerkend aspect: ontstaan landbouw.
eerste landbouw. De overgang van jagers en Canonvenster: Hunebedden!
verzamelaars naar akkerbouw en veeteelt deed zich
1. Landbouw Midden-Oosten
voor 7000 v.C. mensen gingen zich vestigen, en 2. Verspreiding landbouw en veeteelt Europa.
zetten de natuur naar hun hand. Het verspreidde 3. Boeren natuur naar hand
zich over Europa. 4. Meer bezit
5. Geloof in hiernamaals, grafgriften
Þ In de lage landen de eerste 6. Ontstaan schrift, kleitabletten, einde
bandkeramiekers (naam door aardewerk) prehistorie.
7. Nederland: bandkeramiekers en
5300-4900 v.C. bij de lössgronden.
trechtbekercultuur
Þ Boven de rivieren hunebedbouwers 3400-
2850 v.C. De trechterbekercultuur, door aardewerk. Hunebedden bij Drents plateau.
2
, 1.1 Jagers en verzamelaars
Migraties uit Afrika
Nog steeds worden er ontdekking gedaan over de oorsprong van de mens.
4,4 miljoen jaar geleden de eerste mensensoort. Ruim 1,7 miljoen jaar
geleden trok de home-erectus naar Azië en Europa. In Europa werden het
neanderthalers, zeer aangepast aan het koude klimaat destijds.
150.000 jaar geleden in Afrika een nieuwe soort de: Homo sapiens. Deze
hebben zich verspreid over alle delen, behalve Antarctica.
40.000 jaar geleden ook in Europa, ze konden zich sneller aanpassen, dan
de neanderthalers.
Homo sapiens waren de sterkste dus zijn overgebleven.
De nomadische samenleving van jagers-verzamelaars
Oudste vorm van bestaan is deze soort. Tot de twintigste eeuw nog mensen in Zuid-Amerika
die leefden als deze soort. Die mensen leidden een nomadisch bestaan. In Zuid-Amerika
hoefde ze geen rekening te houden met klimaat, dat moest bij de vroegere wel, omdat die
rendieren en mammoeten rondtrokken.
Rendierjagers
13.000 jaar geleden verdween de extreme kou op de aarde. Het klimaat in West-Europa
werd warmer. Er heerste een toendraklimaat, hier leefden de rendierjagers. Ze verbleven in
de zomertijd (ongeveer 10 graden) naar lage landen om de dieren te onderscheppen. De
grotere dieren waren toen al weg in die gebieden.
Ze maakten vuur en bakte het vlees, zodat het beter verteerbaar werd. Ze maakte
gereedschappen van vuursteen, maar ook botten en hout. Zoals kleine mesjes en
schrapers. Ze joegen met speren en pijl en boog. Ze trokken in kleine groepen rond en
hadden weinig bezittingen.
Jagers en vissers
Door verdere stijging van temperatuur veranderde de toendra in een bosrijkgebied.
Rendieren trokken naar het noorden, Er ontstonden ook visrijke meren/rivieren en beekjes.
De jagers in de lage landen hoefden rond 7000 v.C. niet ver te trekken.
Þ In de lente werd er gevist.
Þ In de herfst werden er noten etc. verzameld.
Þ Door het hele jaar heen gejaagd met boomstamkano’s en visfuiken.
1.2 De overgang van jagen en verzamelen naar landbouw
Vruchtbare halve maan:
Þ De eerste boeren 10.000 en 9.000 v.C. in Midden-Oosten. De ‘vruchtbare halve maan’. huidig
Þ Landbouw verspreidde aan aangrenzende gebieden en uiteindelijk ook West-Europa. Ø Turkije
Ø Irak
Ø Libanon
De agrarische revolutie Ø Israël
In het Midden-Oosten waren graanvelden, boeren gingen in de halve maan Ø Syrië
akkers met graan inzaaien. Waardoor er agrarische samenlevingen
ontstonden. (9.000 v.C.) Dit had veel gevolgen, waardoor dit een revolutie
heet, zoals:
1. Boeren natuur naar de hand zetten.
2. Bevolkingstoename, beschikbaarheid voedsel
3. Specialiseren in nieuwe technieken.
4. Er ontstond hiërarchie
3
Verspreiding landbouw
, Ontstaan kuddes
Kuddes vee ontstonden doordat wilde dieren werden weggehouden bij de akkers. De oudere
dieren werden gedood en jongeren werden tam gemaakt door de mens. De boeren bleven
bij de kuddes wonen, waardoor de bevolkingsdichtheid groeide. Sommige konden ander
werk gaan doen, bijvoorbeeld wol spinnen of potten bakken. Later werd er gebruik gemaakt
van metalen zoals koper en dieren werden gebruikt als lastdier voor goederen.
Het ploegen en bemesten was een belangrijke vinding om de grond vruchtbaar te houden!
Nadelen L
X Meer tijd besteden aan het verkrijgen van voedsel, dan andere soort.
X Leidden tot erosie van de bodem.
X Afvalhopen zorgden voor een bron van ziekten. Bovendien konden dierenziekten
werden overgedragen, zoals griepvirus en de pest.
De eerste boeren in Europa
Bandkeramiekers
Rond 5.300 v.C. was de landbouwgrond zover uitgebreid, dat de eerste boeren in Wes-
Europa bereikten. Ze vestigden in Zuid-Limburg (Löss gronden). De bandkeramiekcultuur
door de opvallende versiering in de vorm van banden om potten. Deze werden
teruggevonden in graven.
Trechtbekers
Tussen 3.500 en 2.700 v.C. leefden deze soort boeren. Ze kregen deze naam door de
trechtervormige potten, die samen met sieraden en wapens in hunebedden werden
meegegeven aan overledenen.
De hunebedden zijn de meeste opvallende prehistorische dingen in Nederland. Ze komen in
heel Noordwest-Europa voor. (Drenthe) Het waren grote zwerfstenen, die door de laatste
ijstijd van Scandinavië naar Nederland waren geschoven.
Steen, brons en ijzer
De eerste boeren maakten net zoals de jagers en verzamelaars veel gebruik van wapens en
gereedschap. (De Steentijd, en vooral vuursteen). Ze maakten er bijlen en messen van die
erg scherp waren. Rond 4.000 werd het door middel van mijnbouw opgegraven in het
krijtland van Zuid-Limburg. (Vuursteenmijnen).
Steeds vaker werden er nieuwe metalen ontdekt en daar maakten ze dan wapens enz. van.
Ook maakten ze een mengsel van koper en tin wat zorgde voor: brons.
Þ In 2.100 v.C. in Europa de eerste bronzen voorwerpen.
Þ Vanaf 700 v.C. gebruikgemaakt van ijzer, ijzererts was meer te vinden. Het smelten
van ijzer had wel weer nieuwe technologische inzichten nodig.
1.3 Religieuze uitingen
We weten niet wat mensen destijds dachten, omdat er geen schriftelijke bronnen zijn.
Wel denken we dat mensen in iets geloofden door de kunstwerken.
In Spanje en Zuid-Frankrijk zijn 35.000 jaar geleden grottekeningen gevonden. De
jagers hoopten misschien hun goden hiermee gunstig te stemmen of een rol bij
sjamaanrituelen. Ook zijn er beeldjes teruggevonden en grafgriften aan overledenen.
Het zou iets kunnen zeggen over een geloof in het hiernamaals.
4
