Gezondheidsbevordering (9/11/2023)
Indeling preventie naargelang type maatregel
1) Gezondheidsbescherming: geen directe tussenkomst van burger
- Bv. zwemwaters controleren
2) Ziektepreventie: maatregelen om specifieke ziekten te voorkomen
- Bv. vaccinaties
3) Gezondheidsbevordering: richt zich op fysieke en sociale omgeving en op levensstijl van mensen
- Bv. anti-rook-campagnes
Indeling preventie naargelang ziekteproces
1) Primaire preventie
- Causale factoren van ziekte in beeld brengen
o Bv. Foto’s sigarettenpakken, nutri-score
- Doelgroep: gezonde mensen totale populatie of specifieke groepen
o Bv. alcoholverbod -16j
2) Secundaire preventie
- Ziektes in vroegtijdig stadium opsporen
o Bv. kankerscreening
- Doelgroep:
o Totale populatie: universele screening
bv. hielprik alle pasgeborenen, borstkankerscreening voor alle vrouwen tussen 50-68
o Risicogroepen: case finding
bv. vrouwen met bv. erfelijke belasting, veel gevallen van borstkanker in de familie
3) Tertiaire preventie
- Preventie van complicaties bij ziekte, verslechtering van gezondheidstoestand tegengaan
- Mensen die chronische aandoening hebben, zorgen dat ze geen complicaties hebben
o Bv. bij diabetespatiënten, kans op hart- en vaatziekten verkleinen
- = ook zorgpreventie genoemd
- Doelgroep: zieke mensen
4) Quaternaire preventie
- Vermijden van overmedicalisering
- Zorgen dat geen onnodige behandelingen gedaan worden
o Vermijden van onnodige check-ups/onderzoeken, gebruik van antibiotica beperken
- Door rekening te houden met wetenschappelijke evidentie en ethische verantwoording
5) Primordiale en pro-actieve preventie
- Basisvoorwaarden om aan gezondheid te werken moeten in stand gehouden worden
- Economische, culturele en sociale voorwaarden
o Bv. stabiele economische situatie, geen uitsluiting van bevolkingsgroepen, bestrijding
kansarmoede, goede scholen, …
o Bv. Groepen met lage SES (vb oorlogslachtoffers) geen mogelijkheid tot gezondheidszorg
- Doelgroep: ganse populatie of specifieke groepen
- ! upstream strategieën (metafoor ‘bodies in the river’)
- Beeld van een grote rivier met een hoge waterval, aan de bodem
van de waterval zijn vele mensen aan het verdrinken
- Mensen aan de kade proberen mensen individueel te helpen
- 1 persoon liep tegen de stroom in om uit te zoeken waarom zoveel
mensen aan het verdrinken waren.
, Probleem aan de basis oplossen iedereen van basisbehoeften voorzien
Overzicht
- Quaternaire preventie kan de andere vormen overkoepelen
o Bv. zorgen dat mensen niet onnodig gescreend/gevaccineerd worden
Indeling preventie in geestelijke gezondheidszorg
- ook gebruikt in alcohol- en drugpreventie
- Universele preventie: gericht op totale bevolking vooraleer er problemen zijn
o Bv. anti-pestcampagne op school
- Selectieve preventie: gericht op risicogroepen
o Bv. gericht op so van pesten omdat ze grotere kans hebben om mentale problemen te
ontwikkelen
- Geïndiceerde preventie: gericht op personen bij wie er reeds problemen zijn, maar nog niet in die
mate dat ze reeds diagnose van ziekte gekregen hebben
o Bv. jongeren met angsten maar nog geen diagnose van probleem
- Zorggerelateerde preventie: gericht op voorkomen van complicaties bij bestaande ziekte
o Vgl tertiare preventie
o Bv. jongeren met anorexia zorgen dat ze geen bijkomende mentale problemen ontwikkelen
WHO Definitie gezondheidsbevordering
“Het proces waardoor mensen of groepen van mensen in staat gesteld worden om meer controle te verwerven
over de determinanten van hun gezondheid, en zo hun gezondheid te verbeteren. “
(Ottawa Charter, 1986)
Gezondheid = niet enkel de afwezigheid van ziekte, maar een toestand van volledig fysiek, sociaal en
psychisch welbevinden
Health field concept (Lalonde)
4 belangrijke determinanten van
gezondheidszorg
- Biologische factoren zijn niet te
beïnvloeden
- Organisatie van gezondheidszorg ook deel
van omgevingsfactoren
Indeling preventie naargelang type maatregel
1) Gezondheidsbescherming: geen directe tussenkomst van burger
- Bv. zwemwaters controleren
2) Ziektepreventie: maatregelen om specifieke ziekten te voorkomen
- Bv. vaccinaties
3) Gezondheidsbevordering: richt zich op fysieke en sociale omgeving en op levensstijl van mensen
- Bv. anti-rook-campagnes
Indeling preventie naargelang ziekteproces
1) Primaire preventie
- Causale factoren van ziekte in beeld brengen
o Bv. Foto’s sigarettenpakken, nutri-score
- Doelgroep: gezonde mensen totale populatie of specifieke groepen
o Bv. alcoholverbod -16j
2) Secundaire preventie
- Ziektes in vroegtijdig stadium opsporen
o Bv. kankerscreening
- Doelgroep:
o Totale populatie: universele screening
bv. hielprik alle pasgeborenen, borstkankerscreening voor alle vrouwen tussen 50-68
o Risicogroepen: case finding
bv. vrouwen met bv. erfelijke belasting, veel gevallen van borstkanker in de familie
3) Tertiaire preventie
- Preventie van complicaties bij ziekte, verslechtering van gezondheidstoestand tegengaan
- Mensen die chronische aandoening hebben, zorgen dat ze geen complicaties hebben
o Bv. bij diabetespatiënten, kans op hart- en vaatziekten verkleinen
- = ook zorgpreventie genoemd
- Doelgroep: zieke mensen
4) Quaternaire preventie
- Vermijden van overmedicalisering
- Zorgen dat geen onnodige behandelingen gedaan worden
o Vermijden van onnodige check-ups/onderzoeken, gebruik van antibiotica beperken
- Door rekening te houden met wetenschappelijke evidentie en ethische verantwoording
5) Primordiale en pro-actieve preventie
- Basisvoorwaarden om aan gezondheid te werken moeten in stand gehouden worden
- Economische, culturele en sociale voorwaarden
o Bv. stabiele economische situatie, geen uitsluiting van bevolkingsgroepen, bestrijding
kansarmoede, goede scholen, …
o Bv. Groepen met lage SES (vb oorlogslachtoffers) geen mogelijkheid tot gezondheidszorg
- Doelgroep: ganse populatie of specifieke groepen
- ! upstream strategieën (metafoor ‘bodies in the river’)
- Beeld van een grote rivier met een hoge waterval, aan de bodem
van de waterval zijn vele mensen aan het verdrinken
- Mensen aan de kade proberen mensen individueel te helpen
- 1 persoon liep tegen de stroom in om uit te zoeken waarom zoveel
mensen aan het verdrinken waren.
, Probleem aan de basis oplossen iedereen van basisbehoeften voorzien
Overzicht
- Quaternaire preventie kan de andere vormen overkoepelen
o Bv. zorgen dat mensen niet onnodig gescreend/gevaccineerd worden
Indeling preventie in geestelijke gezondheidszorg
- ook gebruikt in alcohol- en drugpreventie
- Universele preventie: gericht op totale bevolking vooraleer er problemen zijn
o Bv. anti-pestcampagne op school
- Selectieve preventie: gericht op risicogroepen
o Bv. gericht op so van pesten omdat ze grotere kans hebben om mentale problemen te
ontwikkelen
- Geïndiceerde preventie: gericht op personen bij wie er reeds problemen zijn, maar nog niet in die
mate dat ze reeds diagnose van ziekte gekregen hebben
o Bv. jongeren met angsten maar nog geen diagnose van probleem
- Zorggerelateerde preventie: gericht op voorkomen van complicaties bij bestaande ziekte
o Vgl tertiare preventie
o Bv. jongeren met anorexia zorgen dat ze geen bijkomende mentale problemen ontwikkelen
WHO Definitie gezondheidsbevordering
“Het proces waardoor mensen of groepen van mensen in staat gesteld worden om meer controle te verwerven
over de determinanten van hun gezondheid, en zo hun gezondheid te verbeteren. “
(Ottawa Charter, 1986)
Gezondheid = niet enkel de afwezigheid van ziekte, maar een toestand van volledig fysiek, sociaal en
psychisch welbevinden
Health field concept (Lalonde)
4 belangrijke determinanten van
gezondheidszorg
- Biologische factoren zijn niet te
beïnvloeden
- Organisatie van gezondheidszorg ook deel
van omgevingsfactoren
