SOCIALE PSYCHOLOGIE
Inleiding
WAT IS SOCIALE PSYCHOLOGIE ?
= deelgebied van de psychologie dat zich bezighoudt met sociale invloeden op individueel gedrag en
met gedrag van individuen met, voor, over of tegen elkaar
Overt en covert gedrag a) Fysiek/feitelijk
Overt = observeerbare gedragingen b) Voorgesteld
Covert = niet-observeerbare gedragingen bv.: denkprocessen c) Impliciet/onrechtstreeks
Sociale psychologie wil niet enkel beschrijven, maar oorzaken en gevolgen verklaren
→ bepaalde thema’s worden ook binnen andere disciplines onderzocht; maar sociale psychologie focust
op de sociale aard van oorzaken en gevolgen
Fundamentele en toegepaste sociale psychologie → onderscheid is niet altijd zinvol
Fundamenteel Toegepast
• Algemene principes van sociaal gedrag/sociale • Inzichten gebruiken op problemen op te lossen
invloeden op individueel gedrag en het effect van de oplossing onderzoeken
• Fundamenteel/theoretisch onderzoek • Algemene principes in ‘real life’ toetsen
• Toegepast/praktijkgericht onderzoek
Kurt Lewin: theoreticus en maatschappelijk geëngageerde onderzoeker
• ‘Niets is praktischer dan een goede theorie’
• ‘Geen actie zonder theorie, geen theorie zonder actie’
• Illustreert hoe verbonden fundamenteel en toegepast onderzoek is
Bestemmingen van de sociale psychologie: van perspectief veranderen
A. Negativity bias (negativiteitsdenkfout) = meer oog hebben voor datgene dat fout (negatief)
loopt, dan datgene dat goed loopt (positief)
• Evolutiepsychologische verklaring: overlevingskansen vergroten
• Media: grote impact → meer berichten over negatieve gebeurtenissen
B. Aangeleerde hulpeloosheid = het verschijnsel waarbij een mens of dier geleerd heeft dat hij
geen invloed kan uitoefenen op de gebeurtenissen die hem overkomen
UITGANGSPUNTEN VAN DE SOCIALE PSYCHOLOGIE
A. Gedrag verklaren vanuit situationele gedragsdeterminanten
• (Sociaal) gedrag wordt beïnvloed door de situatie waarin men zich bevindt
• Maar… ook aandacht voor biologische factor, leergeschiendenis, ontwikkelingsfase…
B. Gedrag verklaren vanuit experimenteel onderzoek
• Biedt de mogelijkheid tot causale uitspraken
• Dierenonderzoek
o Onethisch om testen te doen op mensen
o Interessant gedrag bij mensen én dieren voorkomt → gemeenschappelijk mechanisme?
• Studies die bijdragen aan opbouw van theorie, methodologische kritiek, vervolgonderzoek
aangeven, nieuwe onderzoekslijn stimuleren, samenhang met andere theorie… = waardenvol
➔ Niet enkel kunnen beschrijven, uitleggen, bedenken en uitvoeren… ook bewust zijn van de rol van
onderzoek in de opbouw van kennis over sociaal gedrag!
1
,DE RELATIE TUSSEN SOCIALE PSYCHOLOGIE EN MENSENKENNIS
Exacte wetenschappen sociale wetenschappen: specifiek probleem
= bestudeert het gedrag van mensen, maar
Gevolg: resultaten van onderzoek worden ook aan
mensen voorgesteld
• ‘Publiek’ heeft ervaring met het bestudeerde gedrag
• Men heeft een mening over de oorzaken en gevolgen van het gedrag
Resultaten • Onderzoek = banaal en nutteloos
komen overeen • Hindsight bias = terugblikvertekening
met wat men o Als men weet hoe iets afloopt: ‘ik heb dat altijd al geweten’
denkt… o Geen besef dat ook het tegenovergestelde gedrag ‘herkent’ zou worden
o Nieuwe bevindingen lijken oud en banaal
Resultaten • Onderzoek = deugd niet
komen niet • Eigen ervaring → hoger waarheidsgehalte dan iets dat ‘van buitenaf’ komt
overeen met wat • Onderzoek dat immoreel, beschadigend of irrationeel gedrag aan het licht brengt
men denkt… → ‘je moet een slecht mens zijn om dit te onderzoeken’
Niet frauduleus; wel ethisch betwistbaar: onderzoeken met extreme situaties → gedragskeuzes maken
waar men niet trots op is
• Onderzoekers hebben morele verantwoordelijkheid
• T.o.v. deelnemers, wetenschap… én samenleving
• Inzicht in menselijk gedrag ontwikkelen = vertrouwen t.o.v. wetenschappen beschermen
Onderscheid wetenschappelijke psychologie en mensenkennis
≠ wetenschappelijke inzichten zijn ‘waar’; menskennis is ‘onwaar’
= verschil in kennisverwerving en kritische reflectie hierop
DE ROL VAN WAARDEN IN DE SOCIALE PSYCHOLOGIE
Waardenvrij onderzoek is moeilijk/onmogelijk te bereiken
Alternatief: waarden in onderzoek expliciet maken
Maar waarden worden niet altijd expliciet gemaakt omdat…
A. Niet bewust van de invloed van waarden op het onderzoek
B. Vrees dat bekendmaking de indruk wekt dat men bevooroordeeld is
Waarden beïnvloeden…
• Thema’s die bestudeert worden
• Aantrekkingskracht van onderzoekers tot thema’s
• Publicatie in wetenschappelijke tijdschriften
• Financiering Gedrag kan op verschillende manieren een
etiket krijgen → etiket bepaalt waar de focus
• Het gebruik van bepaalde termen
van het onderzoek ligt
• Adviezen die men uit conclusies afleidt bv.: zingen als creatief of storend onderzoeken
• …
Conclusies en aanbevelingen onderscheiden!
Gedrag is vanuit een ander standpunt
misschien niet wenselijk/onwenselijk
Sociale psychologie…
… toont aan welke gevolgen bepaalde al dan niet zelfgekozen levensomstandigheden hebben op
….specifiek omlijnde, meetbare dimensies van gedragingen
… toont welke principes ons gedrag sturen en welke gevolgen sociale gedragingen hebben
2
,Hoofdstuk 1: Methodes van sociaalpsychologisch onderzoek
OBSERVATIE
Bepaald gedrag in bepaalde omstandigheden bv.: werken wachtverzachters?
+ Ecologische validiteit = ‘natuurlijk’ voorkomen van gedrag
- Zeldzame gedragingen → lange wachttijd
- Conclusies over oorzaken/omstandigheden = moeilijk → concreet gedrag verschilt
ZELFBESCHRIJVINGEN
Coverte gedragingen en zeldzame overte gedragingen/omstandigheden
• Beroep doen op handelende persoon → onderzoeker verkrijgt veel info
• Validiteit… 3 voorwaarden
1. Ondervraagde het gedrag/reden waarom kunnen beschrijven
2. Ondervraagde moet de gelegenheid krijgen om gedrag te beschrijven
3. Ondervraagde moet gedrag willen beschrijven
DE BEPERKINGEN VAN ZELFBESCHRIJVINGEN
Retrospectieve vragen → gedrag, context, reden van gedrag… niet goed herinneren/niet bewust zijn
Onvoldoende ruimte geven om eigen gedrag/factoren te beschrijven bv.: beperkte antwoordopties
Oplossing: vragen overslaan, eigen in te vullen antwoordoptie…
Wordt niet altijd gebruik van gemaakt; oorzaak… sociale norm en luiheid
• Als iemand een vraag stelt, probeer je zo goed mogelijk te antwoorden
• Gokken/verzinnen > vraag overslaan of ‘ik weet het niet’
• Antwoord aankruisen > zelf antwoord uitschrijven
Zelfbeschrijvingen → afhankelijk van gevolgen gevolgen = ↑ gedrag
gevolgen = ↓ gedrag
• (On)gunstige reacties op zelfbeschrijving
→ invloed op herhaling van een bepaalde zelfbeschrijving
• Reacties hangen samen met bestaande sociale normen rondom gedrag
• Zelfbeschrijving = makkelijk aan te passen aan wat wenselijk is
o Sterk onderheven aan sociale wenselijkheid (sterker dan ander gedrag)
o Gevolg: zelfbeschrijvingen die afwijken van effectief gedrag bv.: the yellow walkman
Onderzoek eigenbelang en belang van een ander p. 29-32
• Sociale normen: fysiek lijden vermijden > financieel gewin
o A krijgt geld; B krijgt pijnschokken
o A kan gelden doneren om pijn te verzachten of het houden
• ‘Ik doneer al mijn geld om pijn te verlichten’ maar… houden een deel van het geld zelf
• Resultaten: discrepantie tussen wat men zegt te doen en werkelijk doet
Vertrouwelijkheid en anonimiteit benadrukken = oplossing?
Ja, maar… men kan doen alsof men de ‘spelregels’ van vertrouwen/eerlijkheid volgt
• Bezorgd om indruk van anderen over zichzelf
• Bezorgd om indruk over zichzelf (confronterend)
Foutieve denkbeelden over zelfbeschrijvingen = mogelijk!
→ zorgt ervoor dat men zelfbeschrijvingen in de verkeerde zin bijstelt
3
, Onderzoek inschatting donatie p. 33
• Onderzoek:
o ‘Wanneer doneert men meer: situatie beschreven zien of real-life meemaken? ’
o Men denkt dat er meer wordt gedoneerd ‘in het echt’ dan hypothetisch
• Resultaten: discrepantie tussen zelfbeschrijving en ‘echt’ gedrag opheffen → ↑ geld doneren
HET NUT VAN ZELFBESCHRIJVINGEN
Wetenschappelijk belangwekkend → inspiratie:
(1) Ideeën voor opbouw van een theorie
(2) Zelfbeschrijvingen toetsbaar maken en falsificeren
Zelfbeschrijving kan het onderzoeksobject zelf zijn → aanwezigheid van een sociale norm onderzoeken!
• Interessant te weten wat mensen over zichzelf en anderen beweren
• Ook los van het feit of deze beweringen met gedragingen overeenkomen
Gevaar geheugenvertekeningen!
• Recente gebeurtenissen
minder (geheugen)vertekeningen
• Precieze vraagstellingen en antwoordmogelijkheden
Gedrag zonder norm/uitgesproken norm m.b.t. eerlijkheid → meer waarheidsgetrouwe rapportage
• Zelfbeschrijving is nuttig voor bepaalde thema’s
• Zelfbeschrijving is onnuttig bij andere thema’s
Maar… subtiele aanpassing in vraagstelling kan normen meer/minder centraal stellen!
bv.: vragenlijst genieten van kinderen versus ‘event sampling’ of ‘day reconstruction’ (Kahneman)
CORRELATIONEEL ONDERZOEK
≠ methode om gegevens te verzamelen
= methoden om verbanden te bestuderen tussen 2 variabelen
• Negatieve/positieve samenhang
Significant? Statistische test!
• Sterkte (correlatiecoëfficiënt) [-1;1]
Beperking: geen uitspraken over oorzakelijke verbanden; causatie
Onderzoek samenhang tussen doneren en verantwoordelijkheid voor situatie (Kogut) p. 37
• Onderzoek:
o Tekst lezen over financiële problemen en aidspatiënten
o Verantwoordelijkheid van patiënt op een schaal aangeven
o Vraag naar donatie voor patiënten + registratie van donatie
• Resultaten: negatieve correlatie
Problematisch correlatiecoëfficiënt causaal interpreteren!
4
Inleiding
WAT IS SOCIALE PSYCHOLOGIE ?
= deelgebied van de psychologie dat zich bezighoudt met sociale invloeden op individueel gedrag en
met gedrag van individuen met, voor, over of tegen elkaar
Overt en covert gedrag a) Fysiek/feitelijk
Overt = observeerbare gedragingen b) Voorgesteld
Covert = niet-observeerbare gedragingen bv.: denkprocessen c) Impliciet/onrechtstreeks
Sociale psychologie wil niet enkel beschrijven, maar oorzaken en gevolgen verklaren
→ bepaalde thema’s worden ook binnen andere disciplines onderzocht; maar sociale psychologie focust
op de sociale aard van oorzaken en gevolgen
Fundamentele en toegepaste sociale psychologie → onderscheid is niet altijd zinvol
Fundamenteel Toegepast
• Algemene principes van sociaal gedrag/sociale • Inzichten gebruiken op problemen op te lossen
invloeden op individueel gedrag en het effect van de oplossing onderzoeken
• Fundamenteel/theoretisch onderzoek • Algemene principes in ‘real life’ toetsen
• Toegepast/praktijkgericht onderzoek
Kurt Lewin: theoreticus en maatschappelijk geëngageerde onderzoeker
• ‘Niets is praktischer dan een goede theorie’
• ‘Geen actie zonder theorie, geen theorie zonder actie’
• Illustreert hoe verbonden fundamenteel en toegepast onderzoek is
Bestemmingen van de sociale psychologie: van perspectief veranderen
A. Negativity bias (negativiteitsdenkfout) = meer oog hebben voor datgene dat fout (negatief)
loopt, dan datgene dat goed loopt (positief)
• Evolutiepsychologische verklaring: overlevingskansen vergroten
• Media: grote impact → meer berichten over negatieve gebeurtenissen
B. Aangeleerde hulpeloosheid = het verschijnsel waarbij een mens of dier geleerd heeft dat hij
geen invloed kan uitoefenen op de gebeurtenissen die hem overkomen
UITGANGSPUNTEN VAN DE SOCIALE PSYCHOLOGIE
A. Gedrag verklaren vanuit situationele gedragsdeterminanten
• (Sociaal) gedrag wordt beïnvloed door de situatie waarin men zich bevindt
• Maar… ook aandacht voor biologische factor, leergeschiendenis, ontwikkelingsfase…
B. Gedrag verklaren vanuit experimenteel onderzoek
• Biedt de mogelijkheid tot causale uitspraken
• Dierenonderzoek
o Onethisch om testen te doen op mensen
o Interessant gedrag bij mensen én dieren voorkomt → gemeenschappelijk mechanisme?
• Studies die bijdragen aan opbouw van theorie, methodologische kritiek, vervolgonderzoek
aangeven, nieuwe onderzoekslijn stimuleren, samenhang met andere theorie… = waardenvol
➔ Niet enkel kunnen beschrijven, uitleggen, bedenken en uitvoeren… ook bewust zijn van de rol van
onderzoek in de opbouw van kennis over sociaal gedrag!
1
,DE RELATIE TUSSEN SOCIALE PSYCHOLOGIE EN MENSENKENNIS
Exacte wetenschappen sociale wetenschappen: specifiek probleem
= bestudeert het gedrag van mensen, maar
Gevolg: resultaten van onderzoek worden ook aan
mensen voorgesteld
• ‘Publiek’ heeft ervaring met het bestudeerde gedrag
• Men heeft een mening over de oorzaken en gevolgen van het gedrag
Resultaten • Onderzoek = banaal en nutteloos
komen overeen • Hindsight bias = terugblikvertekening
met wat men o Als men weet hoe iets afloopt: ‘ik heb dat altijd al geweten’
denkt… o Geen besef dat ook het tegenovergestelde gedrag ‘herkent’ zou worden
o Nieuwe bevindingen lijken oud en banaal
Resultaten • Onderzoek = deugd niet
komen niet • Eigen ervaring → hoger waarheidsgehalte dan iets dat ‘van buitenaf’ komt
overeen met wat • Onderzoek dat immoreel, beschadigend of irrationeel gedrag aan het licht brengt
men denkt… → ‘je moet een slecht mens zijn om dit te onderzoeken’
Niet frauduleus; wel ethisch betwistbaar: onderzoeken met extreme situaties → gedragskeuzes maken
waar men niet trots op is
• Onderzoekers hebben morele verantwoordelijkheid
• T.o.v. deelnemers, wetenschap… én samenleving
• Inzicht in menselijk gedrag ontwikkelen = vertrouwen t.o.v. wetenschappen beschermen
Onderscheid wetenschappelijke psychologie en mensenkennis
≠ wetenschappelijke inzichten zijn ‘waar’; menskennis is ‘onwaar’
= verschil in kennisverwerving en kritische reflectie hierop
DE ROL VAN WAARDEN IN DE SOCIALE PSYCHOLOGIE
Waardenvrij onderzoek is moeilijk/onmogelijk te bereiken
Alternatief: waarden in onderzoek expliciet maken
Maar waarden worden niet altijd expliciet gemaakt omdat…
A. Niet bewust van de invloed van waarden op het onderzoek
B. Vrees dat bekendmaking de indruk wekt dat men bevooroordeeld is
Waarden beïnvloeden…
• Thema’s die bestudeert worden
• Aantrekkingskracht van onderzoekers tot thema’s
• Publicatie in wetenschappelijke tijdschriften
• Financiering Gedrag kan op verschillende manieren een
etiket krijgen → etiket bepaalt waar de focus
• Het gebruik van bepaalde termen
van het onderzoek ligt
• Adviezen die men uit conclusies afleidt bv.: zingen als creatief of storend onderzoeken
• …
Conclusies en aanbevelingen onderscheiden!
Gedrag is vanuit een ander standpunt
misschien niet wenselijk/onwenselijk
Sociale psychologie…
… toont aan welke gevolgen bepaalde al dan niet zelfgekozen levensomstandigheden hebben op
….specifiek omlijnde, meetbare dimensies van gedragingen
… toont welke principes ons gedrag sturen en welke gevolgen sociale gedragingen hebben
2
,Hoofdstuk 1: Methodes van sociaalpsychologisch onderzoek
OBSERVATIE
Bepaald gedrag in bepaalde omstandigheden bv.: werken wachtverzachters?
+ Ecologische validiteit = ‘natuurlijk’ voorkomen van gedrag
- Zeldzame gedragingen → lange wachttijd
- Conclusies over oorzaken/omstandigheden = moeilijk → concreet gedrag verschilt
ZELFBESCHRIJVINGEN
Coverte gedragingen en zeldzame overte gedragingen/omstandigheden
• Beroep doen op handelende persoon → onderzoeker verkrijgt veel info
• Validiteit… 3 voorwaarden
1. Ondervraagde het gedrag/reden waarom kunnen beschrijven
2. Ondervraagde moet de gelegenheid krijgen om gedrag te beschrijven
3. Ondervraagde moet gedrag willen beschrijven
DE BEPERKINGEN VAN ZELFBESCHRIJVINGEN
Retrospectieve vragen → gedrag, context, reden van gedrag… niet goed herinneren/niet bewust zijn
Onvoldoende ruimte geven om eigen gedrag/factoren te beschrijven bv.: beperkte antwoordopties
Oplossing: vragen overslaan, eigen in te vullen antwoordoptie…
Wordt niet altijd gebruik van gemaakt; oorzaak… sociale norm en luiheid
• Als iemand een vraag stelt, probeer je zo goed mogelijk te antwoorden
• Gokken/verzinnen > vraag overslaan of ‘ik weet het niet’
• Antwoord aankruisen > zelf antwoord uitschrijven
Zelfbeschrijvingen → afhankelijk van gevolgen gevolgen = ↑ gedrag
gevolgen = ↓ gedrag
• (On)gunstige reacties op zelfbeschrijving
→ invloed op herhaling van een bepaalde zelfbeschrijving
• Reacties hangen samen met bestaande sociale normen rondom gedrag
• Zelfbeschrijving = makkelijk aan te passen aan wat wenselijk is
o Sterk onderheven aan sociale wenselijkheid (sterker dan ander gedrag)
o Gevolg: zelfbeschrijvingen die afwijken van effectief gedrag bv.: the yellow walkman
Onderzoek eigenbelang en belang van een ander p. 29-32
• Sociale normen: fysiek lijden vermijden > financieel gewin
o A krijgt geld; B krijgt pijnschokken
o A kan gelden doneren om pijn te verzachten of het houden
• ‘Ik doneer al mijn geld om pijn te verlichten’ maar… houden een deel van het geld zelf
• Resultaten: discrepantie tussen wat men zegt te doen en werkelijk doet
Vertrouwelijkheid en anonimiteit benadrukken = oplossing?
Ja, maar… men kan doen alsof men de ‘spelregels’ van vertrouwen/eerlijkheid volgt
• Bezorgd om indruk van anderen over zichzelf
• Bezorgd om indruk over zichzelf (confronterend)
Foutieve denkbeelden over zelfbeschrijvingen = mogelijk!
→ zorgt ervoor dat men zelfbeschrijvingen in de verkeerde zin bijstelt
3
, Onderzoek inschatting donatie p. 33
• Onderzoek:
o ‘Wanneer doneert men meer: situatie beschreven zien of real-life meemaken? ’
o Men denkt dat er meer wordt gedoneerd ‘in het echt’ dan hypothetisch
• Resultaten: discrepantie tussen zelfbeschrijving en ‘echt’ gedrag opheffen → ↑ geld doneren
HET NUT VAN ZELFBESCHRIJVINGEN
Wetenschappelijk belangwekkend → inspiratie:
(1) Ideeën voor opbouw van een theorie
(2) Zelfbeschrijvingen toetsbaar maken en falsificeren
Zelfbeschrijving kan het onderzoeksobject zelf zijn → aanwezigheid van een sociale norm onderzoeken!
• Interessant te weten wat mensen over zichzelf en anderen beweren
• Ook los van het feit of deze beweringen met gedragingen overeenkomen
Gevaar geheugenvertekeningen!
• Recente gebeurtenissen
minder (geheugen)vertekeningen
• Precieze vraagstellingen en antwoordmogelijkheden
Gedrag zonder norm/uitgesproken norm m.b.t. eerlijkheid → meer waarheidsgetrouwe rapportage
• Zelfbeschrijving is nuttig voor bepaalde thema’s
• Zelfbeschrijving is onnuttig bij andere thema’s
Maar… subtiele aanpassing in vraagstelling kan normen meer/minder centraal stellen!
bv.: vragenlijst genieten van kinderen versus ‘event sampling’ of ‘day reconstruction’ (Kahneman)
CORRELATIONEEL ONDERZOEK
≠ methode om gegevens te verzamelen
= methoden om verbanden te bestuderen tussen 2 variabelen
• Negatieve/positieve samenhang
Significant? Statistische test!
• Sterkte (correlatiecoëfficiënt) [-1;1]
Beperking: geen uitspraken over oorzakelijke verbanden; causatie
Onderzoek samenhang tussen doneren en verantwoordelijkheid voor situatie (Kogut) p. 37
• Onderzoek:
o Tekst lezen over financiële problemen en aidspatiënten
o Verantwoordelijkheid van patiënt op een schaal aangeven
o Vraag naar donatie voor patiënten + registratie van donatie
• Resultaten: negatieve correlatie
Problematisch correlatiecoëfficiënt causaal interpreteren!
4
