RELIGIE, ZINGEVING EN
LEVENSBESHOUWING
Samenvatting
2024 – 2025
, 1. Hoofdstuk 1: Inleiding en probleemstelling
- Vandaag wordt geweld gekoppeld aan religie. Hoe moeten we dit begrijpen?
1.1 Waarom RZL in de opleiding?
Redenen die het belang van een vak als religie, zingeving en levensbeschouwing ondersteunt:
1) Niets is actueler dan religie
2) Gericht op het werken met mensen, moet een grote intresse voor de mens hebben
3) De impact van godsdienst kan soms meespelen in het maatschappelijk of individueel disfunctioneren
van een individu
4) In het latere beroep is reflecteren een basiscompetentie. Een open geest is een creatieve geest.
5) Wanneer we het begrip religie even opentrekken dan kan daar een verlangen naar een transcendentie
(iets hoger, iets wat het waarneembare overstijgt) in worden gezien. Deze trancendentie heeft de mens
houvast. Vatbaar voor iets sacraals/transcendents. Mens zoekt aansluiting met een groter geheel (vb.
natuur).
1.2 Probleemstelling
- Alles is in functie van een probleemstelling
De probleemstelling = Verhouding tussen religie en geweld
- Is geweld eigen aan religie?
- Is religie vanuit zichzelf gewelddadig?
- Heeft Monotheïsme iets met geweld te maken?
- In de moderniteit waar God opzij wordt gezet zou het kunnen dat er geen geweld meer is?
Figuur 1: Aanslagen op Figuur 2: Vijf jaar later is
Franse blad Charlie een docent filosofie aan
Hebdo, er was in naam het uitleggen wat die
van de Islaam gemoord. aanslagen al dan niet met
De ganse islaam werd met vrije meningsuiting te
de vinger gewezen. Er maken heeft. Hij is
waren hierbij twee sporen: onthoofd op straat.
Een vingerwijzing naar
bepaalde religie en de
grote discussie over de
vrijheid van meningsuiting
Figuur 3: Senegalees
protest tegen de
cartoons van Charlie
Hebdo. (jan 2015)
Figuur 4: Protest na de onthoofding van Samuel Paty. Alle
leiders van verschillende religies mee op straat om te
protesteren. (okt 2020)
Figuur 7: Cartoon na
aanslag op de redactie
van Charloe Hebdo.
Schilderij over Franse
revolutie.
Figuur 5: Iedereen begon zich te Figuur 6: Cartonisten
identificeren. Op social media reageerden op de cartonisten
veranderde men zijn profielfoto. die gedood waren. Vrijheid van
meningsuiting.
, Figuur 9: Ook christelijk geweld. Andres Breivik noemde zichzelf een
tempelier. Deze middeleeuwse ridders moesten het Christelijke
Figuur 8: Aanslagen in Pakistan (religieus geweld avondland beschermen tegen de Moslims. Hij noemde zichzelf christen
op vandaag). In de actualitiet gaat er het
maar is dat vooral in de cultuur-historische zin. Hij doodde 91 mensen in
voortdurend over. Altijd in nieuwsberichten heeft
Noorwegen. Hij wilde de westerse wereld terug ‘zuiver’ maken.
het met geweld te maken.
Figuur 10: Asjoera (islamitisch Figuur 11: Het kruis is het
herdenkingsfeest). Bloed lijkt symbool van het
gewelddadig op het eerste Christendom. Het is een
zicht. Ze willen hiermee de marteltuig die romeinen
martelaarsdood herdenken. gebruikten om misdadigers te
straffen. Lijdende Christus.
Figuur 12: Filippijnen herdenken goede Figuur 13: Trump supporters bij een demonstratie.
vrijdag. Groep christenen die zichzelf Extreem rechtste stromingen willen vaak terug naar iets
kastijden. Ze vereenzelfdigen zich met de wat oorsprongelijk juist zou zijn. Trump aanvangers willen
figuur Jezus en gaan er heel ver in. Amerika terug zoals het was
Figuur 14: Streetart Brussel (2017). Afbeelding wil Figuur 15: Het offer van
tegenovergestelde zeggen. Niet aanzetten tot Isaak (1603).
geweld maar stoppen met geweld en
mensenoffers. Je moet weten waar het over gaat.
, - Kernvraag van de godsdienst/religie = niet de vraag naar een subjectieve beleving van de mens, niet om
een manier waarop de mens zin geeft aan een uit zichzelf zinledige wereld. Het gaat over het feit dat de
mens gericht is op iets heiligs/religieus → zo is/was God een mogelijk antwoord op de vraag van de
mens naar zichzelf
- Leidt secularisatie dan automatisch tot immortaliteit?
- Als God dood is (wanneer God niet bestaat), is dan alles geoorloofd? (Dostojewski)
1.3 De legende van de Grootinquisiteur, F. Dostojewski
- We gaan terug naar de 19e eeuw → Waarom → Eind 19e eeuw na de verlichting komt het monotheïsme
onder kritiek te staan
- Nu begint de twijfel en begint men vragen te stellen
- Een beroemd voorbeeld van het wankelende geloof in God dat de kernvraag van de religie blootlegt = De
legende van de Grootinquisiteur uit De gebroeders Karamazow van Fjodor Dostojewski
- Een tekst die de twijfel verwoord en de kern van het monotheïsme laat zien
- Beroemde uitspraak = Als God niet zou bestaan is alles dan geoorloofd? Weten we nog wat goed is om
te doen?
o Vooraf = het christendom heeft bepaald wat altijd het goede is om te doen
De ethiek en moraal van het Christendom:
1) De 10 geboden
2) Naastenliefde = mensen beminnen zoals je uzelf bemind
3) Vijandsliefde
De gebroeders Karamazow: probleem van Iwan:
- Hoe kun je nu van iemand houden die afzichtelijk ellendig is, onmogelijk naaste liefde te hebben
- Hoe kan je van de mensheid en van de mensen in het algemaan gaan houden, er heerst zovee elende
onder hen, en de oorzaak daarvan is steevast eveneens bij de mensen te zoeken.
- Om dit te staven somt hij enkele waargebeurde afschuwlijkheden op zoals krantenknipsels
- Vooral getroffen door de gruweldaden die men op de kinderen pleegt, waarom vergrijpt de menselijke
wreedheid zich aan onschuldige kinderen, die hebben toch niets gedaan dat gewroken zou worden?
- Is het naastenliefde gebod mogelijk voor de mens? Als God niet zou bestaan, hoe kan de mens dan
weten wat te doen om goed te doen?
Verhaal: De legende van de grootinquisiteur:
- Is een gedicht in proza, dat Iwan Karamazow voorlegt aan zijn broer Aljosja (die op het punt staat
monnik te worden)
- Het verhaal is een sluitstuk in een lang gesprek dat beiden hebben over morele en religieuze kwesties,
Iwan drukt er de twijfeld en moeilijkheden uit die hij voelt tegenaanzien van de christelijke ethiek.
- Is jezus wel degelijk de verlosser gewees? Hij kwam ons toch verlossen van elende?
- Jezus wandeld door de stad en ze herkennen hem, op een bepaald moment ziet de grootinquisideur ziet
het gebeuren, hij zegt verdorie hij is teruggekomen
- Hij pakt jezus op en smijt hem in de gevangenis
- Kans gehad om mens te redden maar hebt dit gewijgerd
- Verwijst naar een passage, toen had je beter gedaan wat de duivel vroeg
- Je hebt gezegd dat de mens vrij moet zijn, vrijheid was wat Jezus met de mens voorhad, vrij van
materiaal/bezit/eer, dat hij zich helemaal vrij en open kan richten tot god
- Je had de mensen brood moeten geven maar je geeft hen vrijheid (hemelsbrood gegeven)
- Grootinquisideurs zijn pas de bevrijders van de mens, ons volgen ze, de mensen zijn bang voor vrijheid,
mensen smeken om slaaf te zijn
- Wij zeggen dat we het doen in naam van God
- Afgod = alles wat in de plaats van god komt (brood, eer, politieke macht, kerkleider)
- Jezus staat recht en kust de grootinquisideur, is van slag, doet de deur open en zegt ga weg en komt
nooit meer terug
- Tot zover het verhaal waarmee Iwan de onmogelijkheid van het christendom als antwoord op het lijden
van de mensheid wou suggereren.
- Aljosja zegt jouw gedicht is een loflied op Jezus, en abslouut geen godslastering zoals je had gewild =
ontmaskering van elke afgodendienst
LEVENSBESHOUWING
Samenvatting
2024 – 2025
, 1. Hoofdstuk 1: Inleiding en probleemstelling
- Vandaag wordt geweld gekoppeld aan religie. Hoe moeten we dit begrijpen?
1.1 Waarom RZL in de opleiding?
Redenen die het belang van een vak als religie, zingeving en levensbeschouwing ondersteunt:
1) Niets is actueler dan religie
2) Gericht op het werken met mensen, moet een grote intresse voor de mens hebben
3) De impact van godsdienst kan soms meespelen in het maatschappelijk of individueel disfunctioneren
van een individu
4) In het latere beroep is reflecteren een basiscompetentie. Een open geest is een creatieve geest.
5) Wanneer we het begrip religie even opentrekken dan kan daar een verlangen naar een transcendentie
(iets hoger, iets wat het waarneembare overstijgt) in worden gezien. Deze trancendentie heeft de mens
houvast. Vatbaar voor iets sacraals/transcendents. Mens zoekt aansluiting met een groter geheel (vb.
natuur).
1.2 Probleemstelling
- Alles is in functie van een probleemstelling
De probleemstelling = Verhouding tussen religie en geweld
- Is geweld eigen aan religie?
- Is religie vanuit zichzelf gewelddadig?
- Heeft Monotheïsme iets met geweld te maken?
- In de moderniteit waar God opzij wordt gezet zou het kunnen dat er geen geweld meer is?
Figuur 1: Aanslagen op Figuur 2: Vijf jaar later is
Franse blad Charlie een docent filosofie aan
Hebdo, er was in naam het uitleggen wat die
van de Islaam gemoord. aanslagen al dan niet met
De ganse islaam werd met vrije meningsuiting te
de vinger gewezen. Er maken heeft. Hij is
waren hierbij twee sporen: onthoofd op straat.
Een vingerwijzing naar
bepaalde religie en de
grote discussie over de
vrijheid van meningsuiting
Figuur 3: Senegalees
protest tegen de
cartoons van Charlie
Hebdo. (jan 2015)
Figuur 4: Protest na de onthoofding van Samuel Paty. Alle
leiders van verschillende religies mee op straat om te
protesteren. (okt 2020)
Figuur 7: Cartoon na
aanslag op de redactie
van Charloe Hebdo.
Schilderij over Franse
revolutie.
Figuur 5: Iedereen begon zich te Figuur 6: Cartonisten
identificeren. Op social media reageerden op de cartonisten
veranderde men zijn profielfoto. die gedood waren. Vrijheid van
meningsuiting.
, Figuur 9: Ook christelijk geweld. Andres Breivik noemde zichzelf een
tempelier. Deze middeleeuwse ridders moesten het Christelijke
Figuur 8: Aanslagen in Pakistan (religieus geweld avondland beschermen tegen de Moslims. Hij noemde zichzelf christen
op vandaag). In de actualitiet gaat er het
maar is dat vooral in de cultuur-historische zin. Hij doodde 91 mensen in
voortdurend over. Altijd in nieuwsberichten heeft
Noorwegen. Hij wilde de westerse wereld terug ‘zuiver’ maken.
het met geweld te maken.
Figuur 10: Asjoera (islamitisch Figuur 11: Het kruis is het
herdenkingsfeest). Bloed lijkt symbool van het
gewelddadig op het eerste Christendom. Het is een
zicht. Ze willen hiermee de marteltuig die romeinen
martelaarsdood herdenken. gebruikten om misdadigers te
straffen. Lijdende Christus.
Figuur 12: Filippijnen herdenken goede Figuur 13: Trump supporters bij een demonstratie.
vrijdag. Groep christenen die zichzelf Extreem rechtste stromingen willen vaak terug naar iets
kastijden. Ze vereenzelfdigen zich met de wat oorsprongelijk juist zou zijn. Trump aanvangers willen
figuur Jezus en gaan er heel ver in. Amerika terug zoals het was
Figuur 14: Streetart Brussel (2017). Afbeelding wil Figuur 15: Het offer van
tegenovergestelde zeggen. Niet aanzetten tot Isaak (1603).
geweld maar stoppen met geweld en
mensenoffers. Je moet weten waar het over gaat.
, - Kernvraag van de godsdienst/religie = niet de vraag naar een subjectieve beleving van de mens, niet om
een manier waarop de mens zin geeft aan een uit zichzelf zinledige wereld. Het gaat over het feit dat de
mens gericht is op iets heiligs/religieus → zo is/was God een mogelijk antwoord op de vraag van de
mens naar zichzelf
- Leidt secularisatie dan automatisch tot immortaliteit?
- Als God dood is (wanneer God niet bestaat), is dan alles geoorloofd? (Dostojewski)
1.3 De legende van de Grootinquisiteur, F. Dostojewski
- We gaan terug naar de 19e eeuw → Waarom → Eind 19e eeuw na de verlichting komt het monotheïsme
onder kritiek te staan
- Nu begint de twijfel en begint men vragen te stellen
- Een beroemd voorbeeld van het wankelende geloof in God dat de kernvraag van de religie blootlegt = De
legende van de Grootinquisiteur uit De gebroeders Karamazow van Fjodor Dostojewski
- Een tekst die de twijfel verwoord en de kern van het monotheïsme laat zien
- Beroemde uitspraak = Als God niet zou bestaan is alles dan geoorloofd? Weten we nog wat goed is om
te doen?
o Vooraf = het christendom heeft bepaald wat altijd het goede is om te doen
De ethiek en moraal van het Christendom:
1) De 10 geboden
2) Naastenliefde = mensen beminnen zoals je uzelf bemind
3) Vijandsliefde
De gebroeders Karamazow: probleem van Iwan:
- Hoe kun je nu van iemand houden die afzichtelijk ellendig is, onmogelijk naaste liefde te hebben
- Hoe kan je van de mensheid en van de mensen in het algemaan gaan houden, er heerst zovee elende
onder hen, en de oorzaak daarvan is steevast eveneens bij de mensen te zoeken.
- Om dit te staven somt hij enkele waargebeurde afschuwlijkheden op zoals krantenknipsels
- Vooral getroffen door de gruweldaden die men op de kinderen pleegt, waarom vergrijpt de menselijke
wreedheid zich aan onschuldige kinderen, die hebben toch niets gedaan dat gewroken zou worden?
- Is het naastenliefde gebod mogelijk voor de mens? Als God niet zou bestaan, hoe kan de mens dan
weten wat te doen om goed te doen?
Verhaal: De legende van de grootinquisiteur:
- Is een gedicht in proza, dat Iwan Karamazow voorlegt aan zijn broer Aljosja (die op het punt staat
monnik te worden)
- Het verhaal is een sluitstuk in een lang gesprek dat beiden hebben over morele en religieuze kwesties,
Iwan drukt er de twijfeld en moeilijkheden uit die hij voelt tegenaanzien van de christelijke ethiek.
- Is jezus wel degelijk de verlosser gewees? Hij kwam ons toch verlossen van elende?
- Jezus wandeld door de stad en ze herkennen hem, op een bepaald moment ziet de grootinquisideur ziet
het gebeuren, hij zegt verdorie hij is teruggekomen
- Hij pakt jezus op en smijt hem in de gevangenis
- Kans gehad om mens te redden maar hebt dit gewijgerd
- Verwijst naar een passage, toen had je beter gedaan wat de duivel vroeg
- Je hebt gezegd dat de mens vrij moet zijn, vrijheid was wat Jezus met de mens voorhad, vrij van
materiaal/bezit/eer, dat hij zich helemaal vrij en open kan richten tot god
- Je had de mensen brood moeten geven maar je geeft hen vrijheid (hemelsbrood gegeven)
- Grootinquisideurs zijn pas de bevrijders van de mens, ons volgen ze, de mensen zijn bang voor vrijheid,
mensen smeken om slaaf te zijn
- Wij zeggen dat we het doen in naam van God
- Afgod = alles wat in de plaats van god komt (brood, eer, politieke macht, kerkleider)
- Jezus staat recht en kust de grootinquisideur, is van slag, doet de deur open en zegt ga weg en komt
nooit meer terug
- Tot zover het verhaal waarmee Iwan de onmogelijkheid van het christendom als antwoord op het lijden
van de mensheid wou suggereren.
- Aljosja zegt jouw gedicht is een loflied op Jezus, en abslouut geen godslastering zoals je had gewild =
ontmaskering van elke afgodendienst
