Sociologie van gezondheid en welzijn
Ziektemodellen
Biomedisch model
Het biomedische model: Algemeen
Biomedisch model is dominant model in maatschappij
Biomedisch model algemene principes:
a) Alle ziektegevoelens en symptomen zijn het gevolg van een onderliggende abnormaliteit in het
lichaam
b) Een abnormaliteit in het lichaam is de fundamentele oorzaak van een ziekte. → ziekte is er alleen
als er iets anders aanwezig is in je lichaam (= fysische afwijking)
• Andere factoren kunnen de gevolgen van de ziekte beïnvloeden, maar kunnen niet de oorzaak
en het ontwikkelen van de ziekte beïnvloeden.
• Vb: schizofrenie kan je alleen hebben als je een biologische afwijking hebt
c) Gezondheid = de afwezigheid van een ziekte
d) Hoe een persoon de ziekte ervaart, heeft in essentie geen invloed op die lichamelijke verstoringen.
Assumpties van het biomedische model
Positivisme:
• Empirische observatie is nodig om oorzaak van ziekte te zoeken: naar dokter gaan die je
onderzoekt en op basis van lichamelijke observaties zeggen wat er is
➢ De ware (objectieve) oorzaak van ziekte en de persoonlijke (subjectieve) ervaring van de
ziekte (ziek zijn) zijn distinct
➢ Beiden kunnen uit elkaar gehaald worden.
➢ Veel belang aan klinische observaties, post-mortem onderzoek,…
Specifieke etiologie van biomedisch model:
• elke ziekte heeft een specifieke oorzaak
➢ Virus, bacterie, fout in de genen
• 19de E: microbiologie <3 bacteriën → bijna altijd de oorzaak van ziektes
• 1950+: moleculaire biologie, gentechnologie
• Van zodra er een genetische basis is voor ziektes → serieuzer genomen
➢ Als er geen biologische basis is, wordt het vaak niet serieus genomen en bestaat het niet
Reductionisme:
• Oorzaak ziekte = afwijking van lichamelijke (biochemische en neurofysiologische) processen
• Veel nadruk op fysiologie en chemie
Exclusivisme:
• Gedrag dan niet te verklaren is door lichamelijke (biochemische en neurofysiologische)
processen mogen niet als een ziekte aanschouwt worden
Lichaam-geest dualisme:
• alle ziektes (incl. mentale stoornissen) resulteren van lichamelijke dysfuncties
• Indien geen fysiek bewijs, dan bestaat de ziekte niet. → Vb. Chronisch vermoeidheidssyndroom
,Kritiek op biomedisch model
Kritieken op het biomedisch model:
• Biomedische model negeert de psychische oorzaken van een ziekte
➢ Bv. PTSD
• Biomedische model negeert de ecologische oorzaken van een ziekte
➢ Bv. Luchtvervuiling
• Wat met de persoonlijk ervaring van ziek zijn?
• Kunnen we de dokter-patiënt relatie zomaar negeren? → dokters kunnen andere diagnoses
stellen of op een andere manier omgaan met patiënten.
• Sommige ‘symptomen’ zijn geen indicatoren van een ziekte (lichamelijke afwijkingen), maar
eerder een reactie van het afweersysteem van het lichaam dat in actie schiet.
➢ Bv. Misselijkheid bij eerste maanden zwangerschap → ontwikkeling foetus
➢ Bv. Tekort aan ijzer bij zwangere vrouwen → bescherming van de lever tegen bacteriën
Sociologisch model
Het sociologische model: Terminologie
Kernbegrippen waartussen we onderscheid maken:
• Disease (een ziekte) = een afwijking in het lichaam dat ongemak, dysfunctie, stress of zelfs de
dood veroorzaakt. (cfr biomedisch model)
➢ vb. Appendicite
• Syndroom = een verzameling van symptomen die samen voorkomen, zonder dat er een
achterliggende ziekte geïdentificeerd is. → bijna altijd een genetische basis
➢ Vb. Syndroom van Down
• Illness (zich ziek voelen) = een toestand van slechte gezondheid, zoals ervaren door de persoon
(ongeacht of deze persoon ook effectief een ziekte heeft).
• Sickness (ziek zijn) = de sociale classificatie van iemand als “ziek”, wat kan plaatsvinden zonder
dat er een effectieve ziekte aanwezig moet zijn.
➢ Sociale constructen in sociologie → wanneer behandelen we iets als een sickness?
➢ Bv. Workaholic, manische fase.
Het sociologisch perspectief focust vooral op « sickness », maar
hangt fel samen met de andere elementen
Het sociologisch model focust voornamelijk op
de sociale oorzaken voor een ziekte. De
behandeling en of elke groep gelijk behandeld
wordt en gelijke toegang heeft tot hulp en of er
stigma ontstaat van zodra er een diagnose
gesteld wordt. Tot slot kijkt het ook naar de
sociale constructie dat gaat over wanneer we
iets als een ziekte zien?
,Medische sociologie 2 tradities: Sociology of/in Medicine
Sociology in Medicine
• Sociologische studie die bijdraagt aan de verbetering van gezondheid en gezondheidszorg.
• Onderzoeksvragen die vooral relevant zijn voor zorgverstrekkers.
Sociology of Medicine
• Sociologische studie van gezondheid, ziekte en gezondheidszorg, met als doel een beter inzicht
te krijgen in het functioneren van de maatschappij
➢ Heel kritisch kijken of de gezondheidszorg de maatschappij niet zieker maakt?
➢ Sociologische problemen en onderzoeksvragen staan centraal
Ziekenrol (Parsons, 1951)
De ziekenrol van Parsons:
• Eerste sociologische theorie die ziekte als sociologisch
concept benaderde.
• Had/heeft enorme impact of Sociology of Medicine
Parsons ziet de maatschappij als sociaal systeem: In de
maatschappij zijn er subsystemen die elks hun eigen rol hadden en
zolang ze zich aan deze rol hielden bleef de maatschappij werken.
(Cfr lichaam & organen)
Sociale rol → taak
“Sick role”/ ziekenrol:
• = vorm van deviantie
• = “going against societal expectations”
Een zieke persoon gedraagt zich niet zoals de norm hem/haar voorschrijft
Dit kan niet zomaar, volgens Parson is het een externe Expert die bepaalt of de zieke
persoon effectief ziek is
• Een proces dat zijn/haar ziekte legitimeert → Bewijs dat de persoon effectief
ziek is → Geneeskunde heeft dus een belangrijke controlefunctie.
, Twee rechten, twee plichten
Bij “deviant gedrag zijn er 2 rechten en 2 plichten:
• Rechten (patiënt):
➢ geen schuld dragen voor zijn/haar eigen ziekte (aanhanger van biomedisch model)
➢ van zijn/haar normale verplichtingen kwijtgescholden worden → mate dat je dit doet hangt
samen met ernst van ziekte
• Plichten (patiënt)
➢ Zo snel mogelijk terug genezen, je mag niet ziek blijven
➢ De gepaste behandeling zoeken voor zijn/haar ziekte
Rechten en plichten beperkt door
• Duur van de ziekte (tijdelijk)
• Ernst van de ziekte
• De mate waarin de conditie het dagdagelijkse leven verstoort
Volgens Parsons is ziekte een vorm van deviantie
• Je kan je normale rollen niet optimaal vervullen (werk, gezin, etc)
• Je deviant gedrag is geen bewuste keuze (itt criminaliteit)
• De ziekenrol is een manier om dit deviant gedrag te controleren
• Ziekte is dus een staat van transitie om terug te keren naar de normale rollen
Ziekenrol heeft controlefunctie
1. De zieke persoon kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor zijn/haar conditie → Dus iemand
anders moet voor de zieke zorgen
2. Vrijstelling van de verantwoordelijkheden van de normale sociale rollen, maar dit moet
gelegitimeerd worden door een persoon met autoriteit, bv. Dokter
3. Ziekte is een ongewenste toestand, dus de zieke moet zo snel mogelijk terug genezen. → Dit is een
essentiële conditie om legitimatie te krijgen als zieke persoon.
4. De zieke moet professionele hulp zoeken en moet meewerken met het genezingsproces.
Ziekenrol heeft twee sociale controlefuncties:
• Sociale isolatie: punt 2 en 3
• Afhankelijkheid van anderen die niet ziek zijn: punt 1 en 4.
Ziektemodellen
Biomedisch model
Het biomedische model: Algemeen
Biomedisch model is dominant model in maatschappij
Biomedisch model algemene principes:
a) Alle ziektegevoelens en symptomen zijn het gevolg van een onderliggende abnormaliteit in het
lichaam
b) Een abnormaliteit in het lichaam is de fundamentele oorzaak van een ziekte. → ziekte is er alleen
als er iets anders aanwezig is in je lichaam (= fysische afwijking)
• Andere factoren kunnen de gevolgen van de ziekte beïnvloeden, maar kunnen niet de oorzaak
en het ontwikkelen van de ziekte beïnvloeden.
• Vb: schizofrenie kan je alleen hebben als je een biologische afwijking hebt
c) Gezondheid = de afwezigheid van een ziekte
d) Hoe een persoon de ziekte ervaart, heeft in essentie geen invloed op die lichamelijke verstoringen.
Assumpties van het biomedische model
Positivisme:
• Empirische observatie is nodig om oorzaak van ziekte te zoeken: naar dokter gaan die je
onderzoekt en op basis van lichamelijke observaties zeggen wat er is
➢ De ware (objectieve) oorzaak van ziekte en de persoonlijke (subjectieve) ervaring van de
ziekte (ziek zijn) zijn distinct
➢ Beiden kunnen uit elkaar gehaald worden.
➢ Veel belang aan klinische observaties, post-mortem onderzoek,…
Specifieke etiologie van biomedisch model:
• elke ziekte heeft een specifieke oorzaak
➢ Virus, bacterie, fout in de genen
• 19de E: microbiologie <3 bacteriën → bijna altijd de oorzaak van ziektes
• 1950+: moleculaire biologie, gentechnologie
• Van zodra er een genetische basis is voor ziektes → serieuzer genomen
➢ Als er geen biologische basis is, wordt het vaak niet serieus genomen en bestaat het niet
Reductionisme:
• Oorzaak ziekte = afwijking van lichamelijke (biochemische en neurofysiologische) processen
• Veel nadruk op fysiologie en chemie
Exclusivisme:
• Gedrag dan niet te verklaren is door lichamelijke (biochemische en neurofysiologische)
processen mogen niet als een ziekte aanschouwt worden
Lichaam-geest dualisme:
• alle ziektes (incl. mentale stoornissen) resulteren van lichamelijke dysfuncties
• Indien geen fysiek bewijs, dan bestaat de ziekte niet. → Vb. Chronisch vermoeidheidssyndroom
,Kritiek op biomedisch model
Kritieken op het biomedisch model:
• Biomedische model negeert de psychische oorzaken van een ziekte
➢ Bv. PTSD
• Biomedische model negeert de ecologische oorzaken van een ziekte
➢ Bv. Luchtvervuiling
• Wat met de persoonlijk ervaring van ziek zijn?
• Kunnen we de dokter-patiënt relatie zomaar negeren? → dokters kunnen andere diagnoses
stellen of op een andere manier omgaan met patiënten.
• Sommige ‘symptomen’ zijn geen indicatoren van een ziekte (lichamelijke afwijkingen), maar
eerder een reactie van het afweersysteem van het lichaam dat in actie schiet.
➢ Bv. Misselijkheid bij eerste maanden zwangerschap → ontwikkeling foetus
➢ Bv. Tekort aan ijzer bij zwangere vrouwen → bescherming van de lever tegen bacteriën
Sociologisch model
Het sociologische model: Terminologie
Kernbegrippen waartussen we onderscheid maken:
• Disease (een ziekte) = een afwijking in het lichaam dat ongemak, dysfunctie, stress of zelfs de
dood veroorzaakt. (cfr biomedisch model)
➢ vb. Appendicite
• Syndroom = een verzameling van symptomen die samen voorkomen, zonder dat er een
achterliggende ziekte geïdentificeerd is. → bijna altijd een genetische basis
➢ Vb. Syndroom van Down
• Illness (zich ziek voelen) = een toestand van slechte gezondheid, zoals ervaren door de persoon
(ongeacht of deze persoon ook effectief een ziekte heeft).
• Sickness (ziek zijn) = de sociale classificatie van iemand als “ziek”, wat kan plaatsvinden zonder
dat er een effectieve ziekte aanwezig moet zijn.
➢ Sociale constructen in sociologie → wanneer behandelen we iets als een sickness?
➢ Bv. Workaholic, manische fase.
Het sociologisch perspectief focust vooral op « sickness », maar
hangt fel samen met de andere elementen
Het sociologisch model focust voornamelijk op
de sociale oorzaken voor een ziekte. De
behandeling en of elke groep gelijk behandeld
wordt en gelijke toegang heeft tot hulp en of er
stigma ontstaat van zodra er een diagnose
gesteld wordt. Tot slot kijkt het ook naar de
sociale constructie dat gaat over wanneer we
iets als een ziekte zien?
,Medische sociologie 2 tradities: Sociology of/in Medicine
Sociology in Medicine
• Sociologische studie die bijdraagt aan de verbetering van gezondheid en gezondheidszorg.
• Onderzoeksvragen die vooral relevant zijn voor zorgverstrekkers.
Sociology of Medicine
• Sociologische studie van gezondheid, ziekte en gezondheidszorg, met als doel een beter inzicht
te krijgen in het functioneren van de maatschappij
➢ Heel kritisch kijken of de gezondheidszorg de maatschappij niet zieker maakt?
➢ Sociologische problemen en onderzoeksvragen staan centraal
Ziekenrol (Parsons, 1951)
De ziekenrol van Parsons:
• Eerste sociologische theorie die ziekte als sociologisch
concept benaderde.
• Had/heeft enorme impact of Sociology of Medicine
Parsons ziet de maatschappij als sociaal systeem: In de
maatschappij zijn er subsystemen die elks hun eigen rol hadden en
zolang ze zich aan deze rol hielden bleef de maatschappij werken.
(Cfr lichaam & organen)
Sociale rol → taak
“Sick role”/ ziekenrol:
• = vorm van deviantie
• = “going against societal expectations”
Een zieke persoon gedraagt zich niet zoals de norm hem/haar voorschrijft
Dit kan niet zomaar, volgens Parson is het een externe Expert die bepaalt of de zieke
persoon effectief ziek is
• Een proces dat zijn/haar ziekte legitimeert → Bewijs dat de persoon effectief
ziek is → Geneeskunde heeft dus een belangrijke controlefunctie.
, Twee rechten, twee plichten
Bij “deviant gedrag zijn er 2 rechten en 2 plichten:
• Rechten (patiënt):
➢ geen schuld dragen voor zijn/haar eigen ziekte (aanhanger van biomedisch model)
➢ van zijn/haar normale verplichtingen kwijtgescholden worden → mate dat je dit doet hangt
samen met ernst van ziekte
• Plichten (patiënt)
➢ Zo snel mogelijk terug genezen, je mag niet ziek blijven
➢ De gepaste behandeling zoeken voor zijn/haar ziekte
Rechten en plichten beperkt door
• Duur van de ziekte (tijdelijk)
• Ernst van de ziekte
• De mate waarin de conditie het dagdagelijkse leven verstoort
Volgens Parsons is ziekte een vorm van deviantie
• Je kan je normale rollen niet optimaal vervullen (werk, gezin, etc)
• Je deviant gedrag is geen bewuste keuze (itt criminaliteit)
• De ziekenrol is een manier om dit deviant gedrag te controleren
• Ziekte is dus een staat van transitie om terug te keren naar de normale rollen
Ziekenrol heeft controlefunctie
1. De zieke persoon kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor zijn/haar conditie → Dus iemand
anders moet voor de zieke zorgen
2. Vrijstelling van de verantwoordelijkheden van de normale sociale rollen, maar dit moet
gelegitimeerd worden door een persoon met autoriteit, bv. Dokter
3. Ziekte is een ongewenste toestand, dus de zieke moet zo snel mogelijk terug genezen. → Dit is een
essentiële conditie om legitimatie te krijgen als zieke persoon.
4. De zieke moet professionele hulp zoeken en moet meewerken met het genezingsproces.
Ziekenrol heeft twee sociale controlefuncties:
• Sociale isolatie: punt 2 en 3
• Afhankelijkheid van anderen die niet ziek zijn: punt 1 en 4.
