Samenvatting hoofdstuk 4 – Mondiale rechtvaardigheid
Het is toch niet mijn verantwoordelijkheid?
Bestaat er een plicht om mensen te helpen die in extreme armoede leven?
Volgens Singer: “Wie kan helpen, moet helpen.”
Bijvoorbeeld door voedsel, water, medicijnen of tenten te geven.
De combinatie van het voorbeeld van het kind in de vijver en de eerste stelling van Singer – dat lijden
en dood als gevolg van een tekort aan primaire basisvoorzieningen slecht zijn – maakt echter wel
dat de nadruk in eerste instantie op noodhulp komt te liggen.
Noodhulp > directe, urgente en extreme nood staan centraal.
Ook ontwikkelingshulp: hulp dat niet lenigt aan onmiddellijke nood, maar > wil structurele
en langdurige armoede aanpakken. Gaat om het aanbrengen of het versterken van instituties
die armoede moeten tegengaan.
Veel sterker dan noodhulp laat ontwikkelingshulp zien dat armoede een complex probleem
is. Het bestrijden van armoede vraagt inzicht in de specifieke problemen van arme landen en
van armen in het algemeen, want ook in rijke landen komt vaak armoede voor.
Centraal staat de sociaaleconomische en politieke ontwikkeling van arme landen, onder
andere door het verbeteren van de watervoorziening, het vernieuwen van het wegennet of
het ondersteunen van initiatieven tot democratisering.
Hoe heeft armoede kunnen ontstaan? In het dagelijks leven hebben mensen hier niet altijd oog
voor. Extreme armoede ziet men vaak als het gevolg van ongelukkige omstandigheden.
Hongersnood of overstromingen > vaak een voorgeschiedenis:
o slecht beleid, gebrekkige investeringen, corruptie of conflicten.
De politieke beslissing om verouderde dijken niet te vernieuwen – zoals in New Orleans in 2005 –
werkt overstromingen in de hand. Het ontbreken van een beleid om bebouwing in vulkaangebied te
voorkomen, is het noodlot tarten.
Als je deze factoren beschouwt, zijn de gevolgen van natuurrampen vaak minder ‘natuurlijk’
of toevallig dan we denken.
Bepaalde politieke en economische structuren kunnen armoede in de hand werken,
versterken of zelfs veroorzaken.
Armoede is een economisch en politiek geconstitueerd fenomeen.
“Er heeft geen grote hongersnood ooit voorgedaan in een goed functionerende democratie met
periodieke verkiezingen,oppositiepartijen, vrijheid van meningsuiting en een relatief vrije media.”
De relatie tussen twee belangrijke vragen: Wie is verantwoordelijk en wie moet helpen? We moeten
ons afvragen of dit wel of niet met elkaar samenhangt. Is het antwoord op de eerste vraag altijd
bepalend voor het antwoord op de tweede? Zolang we een dakloze zielig vinden, voelen we ons
misschien verplicht om hem te helpen. Dat verandert wellicht als blijkt dat hij bewust al zijn geld
vergokt heeft en daarmee zelf verantwoordelijk is voor zijn situatie.
Ligt de verantwoordelijk voor armoede niet bij de regeringen? Om daar iets aan te doen? Of ligt het
niet aan het regime van een land? Vaak, maar niet altijd, redeneren we als volgt: wie
verantwoordelijk is, moet helpen.
We gaan bij het uitdiepen van deze vragen beginnen met een recent voorbeeld en we bespreken drie
mogelijke reacties daarop: van Peter Singer, van libertaristen en van Thomas Pogge. Het betreft een
voorbeeld van de situatie in de Hoorn van Afrika (2011).
Grote groepen mensen waren toen het slachtoffer van een zeer ernstige voedselcrisis.
Tienduizenden mensen kwamen om van honger als gevolg van mislukte oogsten, droogte en
, militaire conflicten. In 2012 bleef de ellende voortduren. De vraag is nu welke rol de idee van
verantwoordelijkheid speelde.
Verantwoordelijkheid
Verantwoordelijk zijn betekent allereerst ergens op aangesproken kunnen worden. Een vriend die
zijn afspraken niet nakomt, roepen we ter verantwoording. Uiteraard zijn de omstandigheden
waaronder mensen handelen, relevant.
Wanneer iemand onder dwang iets verkeerds doet, is hij minder of misschien wel helemaal
niet verantwoordelijk.
Resultaatverantwoordelijkheid (outcome responsibility) is de verantwoordelijkheid die mensen
dragen voor de negatieve of positieve resultaten van hun eigen handelen.
Zij zijn ook verantwoordelijk voor de schade die ze aan anderen verrichten of voor de goede
resultaten die ze behalen.
Herstellende verantwoordelijkheid (remedial responsibility) is de verantwoordelijkheid als gevolg
van een negatieve stand van zaken die rechtgezet of hersteld moet worden. Het gaat om de
verantwoordelijkheid die we hebben om anderen bij te staan wanneer ze in nood verkeren of
gewoon hulp nodig hebben.
“Ik kom een noodsituatie tegen die ik niet heb veroorzaakt, maar waaraan ik toch iets moet doen.”
Britse filosoof David Miller maakt het onderscheid als volgt duidelijk:
“Stel dat een lerares na een korte ochtendpauze terugkeert naar haar klas en daar een ongelooflijke
puinhoop aantreft. De tafels liggen op hun kant en overal op de vloer ligt troep. Zeer verontwaardigd
roept de lerares: “Wie is hiervoor verantwoordelijk?” Interessant genoeg is haar vraag vrij ambigu.
Bedoelt ze: “Wie heeft deze troep veroorzaakt?” of “Wiens verantwoordelijkheid is het om de troep
op te ruimen?”
In het eerste geval gaat het om resultaatsverantwoordelijkheid: Wie is er verantwoordelijk voor
deze troep? In het tweede geval gaat het om herstellende verantwoordelijkheid: Wie is er
verantwoordelijk voor het weer in orde brengen van het klaslokaal?
Meestal vormt resultaatsverantwoordelijkheid de basis voor herstellende
verantwoordelijkheid. Wie de troep maakt, moet opruimen.
Dit is helaas niet altijd het geval. Ook al in de conciërge niet verantwoordelijk, hij zou de
troep toch schoonmaken. Hij moet ervoor zorgen dat de school er netjes uitziet.
Voorbeelden van verantwoordelijkheid voor herstel zonder verantwoordelijkheid voor het resultaat
zijn er te over. Denk aan een moeder die ziet dat haar kleine peuter per ongeluk een fles in een
winkel kapot laat vallen. Zij zal de rommel opruimen en misschien voor de fles moeten betalen.
Ze is alleen maar resultaatverantwoordelijk als ze nalatig is geweest, maar moeders zijn vaak
niet nalatig en toch gaat er wel eens iets fout.
Soms zijn beide soorten verantwoordelijkheden niet met elkaar verbonden.
Op basis van andere criteria wordt de verantwoordelijkheid ‘vastgesteld’.
Het eerste voorbeeld kwam voor rekening van de conciërge, omdat het zijn baan is.
Bij wereldarmoede is het niet wezenlijk anders dan het voorbeeld in het klaslokaal. Ook
hier kunnen herstellende verantwoordelijkheid en resultaatsverantwoordelijkheid
samenvallen, maar ze kunnen ook uit elkaar lopen.
Extreme natuurramp die niemand zag aankomen > niemand was verantwoordelijk voor het ontstaan
ervan. Toch zal er geholpen moeten worden. Daarom ligt in dat geval de herstellende
verantwoordelijkheid bij anderen. Die hebben immers de middelen om te helpen.
Het is toch niet mijn verantwoordelijkheid?
Bestaat er een plicht om mensen te helpen die in extreme armoede leven?
Volgens Singer: “Wie kan helpen, moet helpen.”
Bijvoorbeeld door voedsel, water, medicijnen of tenten te geven.
De combinatie van het voorbeeld van het kind in de vijver en de eerste stelling van Singer – dat lijden
en dood als gevolg van een tekort aan primaire basisvoorzieningen slecht zijn – maakt echter wel
dat de nadruk in eerste instantie op noodhulp komt te liggen.
Noodhulp > directe, urgente en extreme nood staan centraal.
Ook ontwikkelingshulp: hulp dat niet lenigt aan onmiddellijke nood, maar > wil structurele
en langdurige armoede aanpakken. Gaat om het aanbrengen of het versterken van instituties
die armoede moeten tegengaan.
Veel sterker dan noodhulp laat ontwikkelingshulp zien dat armoede een complex probleem
is. Het bestrijden van armoede vraagt inzicht in de specifieke problemen van arme landen en
van armen in het algemeen, want ook in rijke landen komt vaak armoede voor.
Centraal staat de sociaaleconomische en politieke ontwikkeling van arme landen, onder
andere door het verbeteren van de watervoorziening, het vernieuwen van het wegennet of
het ondersteunen van initiatieven tot democratisering.
Hoe heeft armoede kunnen ontstaan? In het dagelijks leven hebben mensen hier niet altijd oog
voor. Extreme armoede ziet men vaak als het gevolg van ongelukkige omstandigheden.
Hongersnood of overstromingen > vaak een voorgeschiedenis:
o slecht beleid, gebrekkige investeringen, corruptie of conflicten.
De politieke beslissing om verouderde dijken niet te vernieuwen – zoals in New Orleans in 2005 –
werkt overstromingen in de hand. Het ontbreken van een beleid om bebouwing in vulkaangebied te
voorkomen, is het noodlot tarten.
Als je deze factoren beschouwt, zijn de gevolgen van natuurrampen vaak minder ‘natuurlijk’
of toevallig dan we denken.
Bepaalde politieke en economische structuren kunnen armoede in de hand werken,
versterken of zelfs veroorzaken.
Armoede is een economisch en politiek geconstitueerd fenomeen.
“Er heeft geen grote hongersnood ooit voorgedaan in een goed functionerende democratie met
periodieke verkiezingen,oppositiepartijen, vrijheid van meningsuiting en een relatief vrije media.”
De relatie tussen twee belangrijke vragen: Wie is verantwoordelijk en wie moet helpen? We moeten
ons afvragen of dit wel of niet met elkaar samenhangt. Is het antwoord op de eerste vraag altijd
bepalend voor het antwoord op de tweede? Zolang we een dakloze zielig vinden, voelen we ons
misschien verplicht om hem te helpen. Dat verandert wellicht als blijkt dat hij bewust al zijn geld
vergokt heeft en daarmee zelf verantwoordelijk is voor zijn situatie.
Ligt de verantwoordelijk voor armoede niet bij de regeringen? Om daar iets aan te doen? Of ligt het
niet aan het regime van een land? Vaak, maar niet altijd, redeneren we als volgt: wie
verantwoordelijk is, moet helpen.
We gaan bij het uitdiepen van deze vragen beginnen met een recent voorbeeld en we bespreken drie
mogelijke reacties daarop: van Peter Singer, van libertaristen en van Thomas Pogge. Het betreft een
voorbeeld van de situatie in de Hoorn van Afrika (2011).
Grote groepen mensen waren toen het slachtoffer van een zeer ernstige voedselcrisis.
Tienduizenden mensen kwamen om van honger als gevolg van mislukte oogsten, droogte en
, militaire conflicten. In 2012 bleef de ellende voortduren. De vraag is nu welke rol de idee van
verantwoordelijkheid speelde.
Verantwoordelijkheid
Verantwoordelijk zijn betekent allereerst ergens op aangesproken kunnen worden. Een vriend die
zijn afspraken niet nakomt, roepen we ter verantwoording. Uiteraard zijn de omstandigheden
waaronder mensen handelen, relevant.
Wanneer iemand onder dwang iets verkeerds doet, is hij minder of misschien wel helemaal
niet verantwoordelijk.
Resultaatverantwoordelijkheid (outcome responsibility) is de verantwoordelijkheid die mensen
dragen voor de negatieve of positieve resultaten van hun eigen handelen.
Zij zijn ook verantwoordelijk voor de schade die ze aan anderen verrichten of voor de goede
resultaten die ze behalen.
Herstellende verantwoordelijkheid (remedial responsibility) is de verantwoordelijkheid als gevolg
van een negatieve stand van zaken die rechtgezet of hersteld moet worden. Het gaat om de
verantwoordelijkheid die we hebben om anderen bij te staan wanneer ze in nood verkeren of
gewoon hulp nodig hebben.
“Ik kom een noodsituatie tegen die ik niet heb veroorzaakt, maar waaraan ik toch iets moet doen.”
Britse filosoof David Miller maakt het onderscheid als volgt duidelijk:
“Stel dat een lerares na een korte ochtendpauze terugkeert naar haar klas en daar een ongelooflijke
puinhoop aantreft. De tafels liggen op hun kant en overal op de vloer ligt troep. Zeer verontwaardigd
roept de lerares: “Wie is hiervoor verantwoordelijk?” Interessant genoeg is haar vraag vrij ambigu.
Bedoelt ze: “Wie heeft deze troep veroorzaakt?” of “Wiens verantwoordelijkheid is het om de troep
op te ruimen?”
In het eerste geval gaat het om resultaatsverantwoordelijkheid: Wie is er verantwoordelijk voor
deze troep? In het tweede geval gaat het om herstellende verantwoordelijkheid: Wie is er
verantwoordelijk voor het weer in orde brengen van het klaslokaal?
Meestal vormt resultaatsverantwoordelijkheid de basis voor herstellende
verantwoordelijkheid. Wie de troep maakt, moet opruimen.
Dit is helaas niet altijd het geval. Ook al in de conciërge niet verantwoordelijk, hij zou de
troep toch schoonmaken. Hij moet ervoor zorgen dat de school er netjes uitziet.
Voorbeelden van verantwoordelijkheid voor herstel zonder verantwoordelijkheid voor het resultaat
zijn er te over. Denk aan een moeder die ziet dat haar kleine peuter per ongeluk een fles in een
winkel kapot laat vallen. Zij zal de rommel opruimen en misschien voor de fles moeten betalen.
Ze is alleen maar resultaatverantwoordelijk als ze nalatig is geweest, maar moeders zijn vaak
niet nalatig en toch gaat er wel eens iets fout.
Soms zijn beide soorten verantwoordelijkheden niet met elkaar verbonden.
Op basis van andere criteria wordt de verantwoordelijkheid ‘vastgesteld’.
Het eerste voorbeeld kwam voor rekening van de conciërge, omdat het zijn baan is.
Bij wereldarmoede is het niet wezenlijk anders dan het voorbeeld in het klaslokaal. Ook
hier kunnen herstellende verantwoordelijkheid en resultaatsverantwoordelijkheid
samenvallen, maar ze kunnen ook uit elkaar lopen.
Extreme natuurramp die niemand zag aankomen > niemand was verantwoordelijk voor het ontstaan
ervan. Toch zal er geholpen moeten worden. Daarom ligt in dat geval de herstellende
verantwoordelijkheid bij anderen. Die hebben immers de middelen om te helpen.
