Economie A
INLEIDING
Kate Raworth • ‘economie’ à om aan menselijke
behoeften te voldoen: goederen
en diensten
• markt à goederen & diensten
voorzien door bedrijven
• staat à bv. onderwijs
• household à bv. eigen kweek
• commons = gemeenschapsbezit
• interacties mogelijk
• economie situeert zich binnen
maatschappij (wat gebeurt in economie
heeft impact op maatschappij)
• economie gebruikt energie en biologische materialen en grondstoffen
van aarde & voegt hitte en afval aan aarde en atmosfeer toe
Gemeenschapsbezit • Hulpbron die gedeeld kan worden door groep mensen
• Er is niet 1 eigenaar à soms een groep, soms niemand
Door wie? • Staat: speeltuintje, stadspark
• Gezin: gratis voedselbedeling
• Collaboratieve common: mensen ontwerpen samen iets en delen resultaat
publiekelijk (bv. Wikipedia)
Doughnut-economie (Kate • buitenste cirkel: planetaire grenzen
Raworth) • ‘safe operating space for humanity’ =
situatie waarin geen enkele van planetaire
grenzen overschreden wordt
Brundtland-definitie Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die tegemoetkomt aan behoeften van
heden zonder behoeftevoorziening van toekomstige generaties in gedrang te
brengen
Tripple bottom line • = the 3P’s
• Profit, People, Planet
• Ontwikkeling is duurzaam als ze bijdraagt tot elk van 3 pijlers
Rapporten over • Our Common Future (Brundtland-rapport)
duurzaamheid • 17 Sustainable Development Goals (VN)
DEEL 1: BASISCONCEPTEN
HOOFDSTUK 1: WAT IS ECONOMIE?
Economie • Grieks à beheer van een huishouden
• Organisatie van complex systeem van productie en consumptie
• Bestudeert hoe mensen zich in een schaarse omgeving gedragen
• Sociale wetenschap die keuzes over productie & consumptie onder
voorwaarden van schaarste bestudeert, incl. gevolgen van deze keuzes voor
hele maatschappij
Wat doen economen? Bestuderen de werking van die complexe systemen
1
, Consumenten Maken keuzen over aanschaffen goederen & diensten voor eigen gebruik binnen
beschikbare budget
Producenten Maken keuzes over tot stand brengen goederen & diensten en bieden die aan op
de markt
Prosumenten • Consumenten die ook goederen & diensten aanbieden in markten die
voorheen door klassieke producenten of bedrijven bespeeld werden
• Mogelijk gemaakt door technologische evolutie
Schaarste Een middel is schaars wanneer mogelijke aanwendingen (behoeften) van
middel de beschikbaarheid van dat middel overstijgen
Schaarste ≠ zeldzaam Zeldzame goederen zijn pas schaars als ze ook gewild zijn
Welvaart • Mate waarin schaarste wordt verminderd
• Welvaart gaat ook over vrije tijd
Economische behoeften • Verlangens van mens waaraan hij/zij slechts kan voldoen door inzetten van
schaarse middelen
• Primair, secundair & tertiair
• Behoefte is verlangen à immaterieel
• Invulling zijn schaarse middelen à materieel
Primaire behoeften • Aangeboren
• Vaak verbonden met lichamelijke
• Om te overleven
• Bv. fysieke bescherming
Secundaire behoeften • Niet levensnoodzakelijk
• Laten toe dat mens ontwikkelt
• Worden aangeleerd
• Vaak sociaal georiënteerd
• Bv. onderwijs
Tertiaire behoeften • Extraatjes of luxe
• Sterk materiële invulling
• Bv. auto, telefoon
‘Behoeften zijn wellicht • 1930: arbeiders werkten 6 dagen (50 uur) per week à vrije tijd heel schaars
onbeperkt’ • Vandaag: 38 uur werk per week à vrije tijd veel minder schaars maar veel meer
burn-out à minder werk is desondanks schrikbeeld
1) Keuze, afruil & opportuniteitskosten
Opportuniteitskost • De niet gerealiseerde opbrengst van best mogelijke alternatief voor gemaakte
keuze
• Meet gemiste opbrengst van alternatief middelengebruikk
• Meestal belangrijkste kost van afruil (=trade-off)
Voorbeeld • Keuze voor universitaire studie
• Opportuniteitskost à gemiste loon dat je had kunnen verdienen met arbeid
Economische winst Opbrengsten – kosten (incl. opportuniteitskosten)
Boekhoudkundige winst Opbrengsten – kosten
2
,2) Kosten tegenover baten; marginale analyse
Mental shortcut • Een eerder intuïtieve beslissingsregel door onvermogen om alle informatie te
verwerken of doordat relevante informatie ontbreekt
• Bv. welke opleiding kies je? Je weet niet welk diplome/job binnen 5 jaar
nodig/in trek zijn
Hoe optimale beslissing Marginale kosten & baten verglijken
nemen
Marginale kosten • Kosten van bijkomende eenheid inspanning, output of productie
• Eerste afgeleide van totale kost
Marginale • Baten of opbrengst van bijkomende eenheid inspanning, output of productie
baten/opbrengsten • Eerste afgeleide van totale opbrengst
Optimale MO = MK
winst/inspanning
Welvaartswinst Verschil MO & MK
Voorbeeld • Marginale baat: jaarlijkse
verbetering bij studie
• Marginale kost: kosten
gespecialiseerde boeken zijn
hoger
Totale studieopbrengst
(welvaartswinst)
Totale studiekost
3) Gebruik modellen & aannames
Waarom gebruiken we dit? • Om bepaalde keuzes, verbanden, te verwachten evoluties of optimale
beslissing te analyseren
• Altijd vereenvoudiging van werkelijkheid
• Het zijn geen doelen op zich maar willen ons begrip van zeer complexe realiteit
verhogen
Hoe gaat economische • Observeren complexe reële wereld
wetenschap te werk? • Bouwt abstracte modellen & theorieën om observaties te helpen verklaren
• Leidt voorspellingen & hypotheses af uit modellen
• Verzamelt en analyseert gegevens om theorieën te testen en indien nodig bij te
stellen
Ceteris paribus-aanname • Letterlijk ‘het overige gelijk blijvend’
• Duidt aan dat bij studie verband tussen economische grootheden aannemen
dat overige verklarende factoren niet wijzigen
Aanname van perfecte Aanname dat alle kopers en verkopers in bepaalde markt een perfecte kennis
informatie hebben van prijs, nut, kwaliteit en productiekosten van betreffende goed/dienst
Sensitiviteitsanalyse • Oplossing voor ontbreken perfecte informatie
• Maakt duidelijk hoe gevoelig resultaten zijn tov bepaalde assumpties
• Bv. wisselkoers Amerikaanse dollar tov euro
Nog vaak gebruikte • Mens is rationeel & streeft eigenbelang na
aannames • Bedrijf streeft maximale winst na
3
, 4) Eerste model: grens van productiemogelijkheden
• stel: slechts 2 goederen, slechts 2 productiefactoren
(landbouwgrond & beschikbare arbeid), gebruikte
technologie blijft stabiel
• als we weten hoe productief grond & arbeiders zijn (à
perfecte informatie handig) kunnen we max. productie
berekenen
Productiefactoren Schaarse middelen die producenten inzetten om tot een productie te komen
Productiemogelijkheden- Curve die de maximale productie van combinaties van 2 goederen voorstelt bij
grens stabiele productiefactoren en technologie
Wat toont de PMG? • Maximaal mogelijke productie
• Er moet steeds iets opgegeven worden om meer te produceren van het ander
• Opportuniteitskost van 1 extra ton kokosnoot = 2 ton ananas
Waarom is deze • Niet elk stuk grond of arbeider is even geschikt
opportuniteitskost hoger bij • Willen we meer specialisatie in kokosnoot geven we eerst minst geschikte voor
3 naar 4 ton dan bij 2 naar 3 ananas af à relatief weinig ananas wordt afgegeven
ton? • Later zullen ook productiefactoren die beter geschikt zijn voor ananas ingezet
moeten worden voor kokosnoot
Pareto-efficiëntie • Je kan van geen enkel goed meer produceren zonder van ander goed minder te
produceren
• Alle punten op PMG zijn pareto-efficiënt
Andere punten op PMG • Inefficiënt punt à punt onder de grafiek
• Onhaalbaar punt à punt boven de grafiek
Economische groei • Toename van het niveau van economische activiteit
• Door extra productiefactoren of technologische verbeteringen
Recessie • Tijdelijke afname van niveau van economische activiteit die minstens 2 kwatalen
aanhoudt
• Bv. door inefficiënte productie (hier 7 ton ananas & 3 ton kokosnoot)
Verbetering in 1 productiefactor toename productiefactoren
5) Tweede model: de economische kringloop
François Quesnay Model van landbouweconomie in vorm van economische kringloop
Economische kringloop Schematisch model van de werking economie dat relaties tussen verschillende
economische agenten als een systeem illustreert
4
INLEIDING
Kate Raworth • ‘economie’ à om aan menselijke
behoeften te voldoen: goederen
en diensten
• markt à goederen & diensten
voorzien door bedrijven
• staat à bv. onderwijs
• household à bv. eigen kweek
• commons = gemeenschapsbezit
• interacties mogelijk
• economie situeert zich binnen
maatschappij (wat gebeurt in economie
heeft impact op maatschappij)
• economie gebruikt energie en biologische materialen en grondstoffen
van aarde & voegt hitte en afval aan aarde en atmosfeer toe
Gemeenschapsbezit • Hulpbron die gedeeld kan worden door groep mensen
• Er is niet 1 eigenaar à soms een groep, soms niemand
Door wie? • Staat: speeltuintje, stadspark
• Gezin: gratis voedselbedeling
• Collaboratieve common: mensen ontwerpen samen iets en delen resultaat
publiekelijk (bv. Wikipedia)
Doughnut-economie (Kate • buitenste cirkel: planetaire grenzen
Raworth) • ‘safe operating space for humanity’ =
situatie waarin geen enkele van planetaire
grenzen overschreden wordt
Brundtland-definitie Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die tegemoetkomt aan behoeften van
heden zonder behoeftevoorziening van toekomstige generaties in gedrang te
brengen
Tripple bottom line • = the 3P’s
• Profit, People, Planet
• Ontwikkeling is duurzaam als ze bijdraagt tot elk van 3 pijlers
Rapporten over • Our Common Future (Brundtland-rapport)
duurzaamheid • 17 Sustainable Development Goals (VN)
DEEL 1: BASISCONCEPTEN
HOOFDSTUK 1: WAT IS ECONOMIE?
Economie • Grieks à beheer van een huishouden
• Organisatie van complex systeem van productie en consumptie
• Bestudeert hoe mensen zich in een schaarse omgeving gedragen
• Sociale wetenschap die keuzes over productie & consumptie onder
voorwaarden van schaarste bestudeert, incl. gevolgen van deze keuzes voor
hele maatschappij
Wat doen economen? Bestuderen de werking van die complexe systemen
1
, Consumenten Maken keuzen over aanschaffen goederen & diensten voor eigen gebruik binnen
beschikbare budget
Producenten Maken keuzes over tot stand brengen goederen & diensten en bieden die aan op
de markt
Prosumenten • Consumenten die ook goederen & diensten aanbieden in markten die
voorheen door klassieke producenten of bedrijven bespeeld werden
• Mogelijk gemaakt door technologische evolutie
Schaarste Een middel is schaars wanneer mogelijke aanwendingen (behoeften) van
middel de beschikbaarheid van dat middel overstijgen
Schaarste ≠ zeldzaam Zeldzame goederen zijn pas schaars als ze ook gewild zijn
Welvaart • Mate waarin schaarste wordt verminderd
• Welvaart gaat ook over vrije tijd
Economische behoeften • Verlangens van mens waaraan hij/zij slechts kan voldoen door inzetten van
schaarse middelen
• Primair, secundair & tertiair
• Behoefte is verlangen à immaterieel
• Invulling zijn schaarse middelen à materieel
Primaire behoeften • Aangeboren
• Vaak verbonden met lichamelijke
• Om te overleven
• Bv. fysieke bescherming
Secundaire behoeften • Niet levensnoodzakelijk
• Laten toe dat mens ontwikkelt
• Worden aangeleerd
• Vaak sociaal georiënteerd
• Bv. onderwijs
Tertiaire behoeften • Extraatjes of luxe
• Sterk materiële invulling
• Bv. auto, telefoon
‘Behoeften zijn wellicht • 1930: arbeiders werkten 6 dagen (50 uur) per week à vrije tijd heel schaars
onbeperkt’ • Vandaag: 38 uur werk per week à vrije tijd veel minder schaars maar veel meer
burn-out à minder werk is desondanks schrikbeeld
1) Keuze, afruil & opportuniteitskosten
Opportuniteitskost • De niet gerealiseerde opbrengst van best mogelijke alternatief voor gemaakte
keuze
• Meet gemiste opbrengst van alternatief middelengebruikk
• Meestal belangrijkste kost van afruil (=trade-off)
Voorbeeld • Keuze voor universitaire studie
• Opportuniteitskost à gemiste loon dat je had kunnen verdienen met arbeid
Economische winst Opbrengsten – kosten (incl. opportuniteitskosten)
Boekhoudkundige winst Opbrengsten – kosten
2
,2) Kosten tegenover baten; marginale analyse
Mental shortcut • Een eerder intuïtieve beslissingsregel door onvermogen om alle informatie te
verwerken of doordat relevante informatie ontbreekt
• Bv. welke opleiding kies je? Je weet niet welk diplome/job binnen 5 jaar
nodig/in trek zijn
Hoe optimale beslissing Marginale kosten & baten verglijken
nemen
Marginale kosten • Kosten van bijkomende eenheid inspanning, output of productie
• Eerste afgeleide van totale kost
Marginale • Baten of opbrengst van bijkomende eenheid inspanning, output of productie
baten/opbrengsten • Eerste afgeleide van totale opbrengst
Optimale MO = MK
winst/inspanning
Welvaartswinst Verschil MO & MK
Voorbeeld • Marginale baat: jaarlijkse
verbetering bij studie
• Marginale kost: kosten
gespecialiseerde boeken zijn
hoger
Totale studieopbrengst
(welvaartswinst)
Totale studiekost
3) Gebruik modellen & aannames
Waarom gebruiken we dit? • Om bepaalde keuzes, verbanden, te verwachten evoluties of optimale
beslissing te analyseren
• Altijd vereenvoudiging van werkelijkheid
• Het zijn geen doelen op zich maar willen ons begrip van zeer complexe realiteit
verhogen
Hoe gaat economische • Observeren complexe reële wereld
wetenschap te werk? • Bouwt abstracte modellen & theorieën om observaties te helpen verklaren
• Leidt voorspellingen & hypotheses af uit modellen
• Verzamelt en analyseert gegevens om theorieën te testen en indien nodig bij te
stellen
Ceteris paribus-aanname • Letterlijk ‘het overige gelijk blijvend’
• Duidt aan dat bij studie verband tussen economische grootheden aannemen
dat overige verklarende factoren niet wijzigen
Aanname van perfecte Aanname dat alle kopers en verkopers in bepaalde markt een perfecte kennis
informatie hebben van prijs, nut, kwaliteit en productiekosten van betreffende goed/dienst
Sensitiviteitsanalyse • Oplossing voor ontbreken perfecte informatie
• Maakt duidelijk hoe gevoelig resultaten zijn tov bepaalde assumpties
• Bv. wisselkoers Amerikaanse dollar tov euro
Nog vaak gebruikte • Mens is rationeel & streeft eigenbelang na
aannames • Bedrijf streeft maximale winst na
3
, 4) Eerste model: grens van productiemogelijkheden
• stel: slechts 2 goederen, slechts 2 productiefactoren
(landbouwgrond & beschikbare arbeid), gebruikte
technologie blijft stabiel
• als we weten hoe productief grond & arbeiders zijn (à
perfecte informatie handig) kunnen we max. productie
berekenen
Productiefactoren Schaarse middelen die producenten inzetten om tot een productie te komen
Productiemogelijkheden- Curve die de maximale productie van combinaties van 2 goederen voorstelt bij
grens stabiele productiefactoren en technologie
Wat toont de PMG? • Maximaal mogelijke productie
• Er moet steeds iets opgegeven worden om meer te produceren van het ander
• Opportuniteitskost van 1 extra ton kokosnoot = 2 ton ananas
Waarom is deze • Niet elk stuk grond of arbeider is even geschikt
opportuniteitskost hoger bij • Willen we meer specialisatie in kokosnoot geven we eerst minst geschikte voor
3 naar 4 ton dan bij 2 naar 3 ananas af à relatief weinig ananas wordt afgegeven
ton? • Later zullen ook productiefactoren die beter geschikt zijn voor ananas ingezet
moeten worden voor kokosnoot
Pareto-efficiëntie • Je kan van geen enkel goed meer produceren zonder van ander goed minder te
produceren
• Alle punten op PMG zijn pareto-efficiënt
Andere punten op PMG • Inefficiënt punt à punt onder de grafiek
• Onhaalbaar punt à punt boven de grafiek
Economische groei • Toename van het niveau van economische activiteit
• Door extra productiefactoren of technologische verbeteringen
Recessie • Tijdelijke afname van niveau van economische activiteit die minstens 2 kwatalen
aanhoudt
• Bv. door inefficiënte productie (hier 7 ton ananas & 3 ton kokosnoot)
Verbetering in 1 productiefactor toename productiefactoren
5) Tweede model: de economische kringloop
François Quesnay Model van landbouweconomie in vorm van economische kringloop
Economische kringloop Schematisch model van de werking economie dat relaties tussen verschillende
economische agenten als een systeem illustreert
4
