Samenvatting inleiding staats- en bestuursrecht bijeenkomst 6

INLEIDING STAATS- EN BESTUURSRECHT
Samenvatting bijeenkomst 6: Hoofdstuk XVIII, hoofdstuk XIX, hoofdstuk XXI, nummer 108 en
deel VI

Hoofdstuk XVIII Decentrale overheden: vroeger en nu
Republiek en restauratie
a. Vooral even in ’t boek doorlezen
Onder de Republiek der Verenigde Nederlanden hadden alle gewesten hun eigen staats- en
bestuursrecht.

b. De val van de Republiek maakte een eind aan de soevereiniteit van de gewesten.
 1798 Stichting Bataafse Republiek, waarbij het grondgebied werd verdeeld in
departementen.  Centralisatie

c. De nieuwe Gw van 1814 borduurde voort op de ‘Franse ‘tijd’ door te vertrekken vanuit het
uitgangspunt dat de Nederlanden voortaan een eenheidsstaat zouden vormen.  NL werd
een gedecentraliseerde eenheidsstaat.

Uniformering gemeente- en provinciebestuur (1848)
Ingrijpende wijziging Gw 1848: uniformering van het plaatselijke bestuur  de steden,
districten en dorpen werden vervangen door één uniforme categorie, de ‘gemeenten’.
 Aan het hoofd van de gemeente kwam een rechtstreeks door de kiesgerechtigden
gekozen ‘raad’ te staan
 De voorzitter van de raad zou door Koning worden benoemd
 Provinciale Staten werden rechtstreeks verkozen
 Provinciale staten kozen sinds 1814 een college (Gedeputeerde Staten)  belast met
de dagelijkse leiding
 Een door de Koning te benoemen functionaris = Commissaris

In 2017 werd de uniformering van gemeente- en provinciebestuur doorbroken d.m.v. een
grondwetsherziening.  Er werd een openbaar lichaam geïntroduceerd voor de openbare
lichamen Bonaire, Sint-Eustatius en Saba. Zij hebben nu een afzonderlijke status als
‘territoriaal openbaar lichaam’. Omdat deze openbare lichamen geen gemeenten kunnen
zijn, kunnen andere regels worden gesteld (Zie WolBES).

Waterschappen
Met totstandkoming van de Waterschapswet 1992 kwam er aan de grote verscheidenheid in
het waterschapsbestel op het punt van inrichting en bevoegdheden een einde.  De
inrichting van de waterschappen werd met deze wet geharmoniseerd. Waterschappen
worden ingevolge art. 2 Waterschapswet weliswaar nog steeds ingesteld door provinciale
staten, maar provinciale staten hebben daarbij niet meer de vrije hand.

Overige grondwettelijke openbare lichamen
a. Art. 134 Grondwet.
Nederland kent nog een aantal andere decentrale overheidsverbanden, daarbij gaat het niet
om verdeling van overheidsmacht volgens territoriale grenzen, maar bijvoorbeeld om de
belangen van bepaalde beroeps- en bedrijfsgroepen.

,  In het begin van de twintigste eeuw ontstaat belangstelling voor de zogenaamde
corporatieve staatsidee.  Hierbij ging men ervan uit dat de maatschappij is
opgebouwd uit een aantal natuurlijke verbanden (gezin, kerk, onderneming etc.) en
dat de overheid ook via die verbanden moest worden opgebouwd.  Deze gedachte
heeft maar beperkt voet aan de grond gekregen.
 Wel ontstond de gedachte dat de bepaalde onderdelen van sociaal en economisch
overheidsbestuur in handen zou kunnen worden gelegd van de betrokken verbanden
(vaak beroepsgroepen) zelf. Het ging hierbij niet om zelfregulering, maar het creëren
van publiekrechtelijke openbare lichamen die verordenende bevoegdheid kregen.
 In 1950 was de Wet op de bedrijfsorganisatie (Wbo) tot stand gekomen.
 De product- en bedrijfschappen zijn in 2015 in hun geheel afgeschaft en de
organisaties zijn geen publiekrechtelijke organisaties meer, maar privaatrechtelijke.
Dit betekent dat deze organisaties niet langer bevoegd zijn avv vast te stellen en ook
binnen eigen kring geen belasting meer kunnen heffen.

b. Sociaal Economische Raad (SER)
Het enige van de ‘oude’ Wbo dat nog overeind staat, zijn de artikelen over de SER. De Wbo is
inmiddels vernoemd tot de Wet op de Sociaal-Economische Raad (Wet SER). De SER is
primair een adviesorgaan dat de regering adviseert over sociaaleconomische
aangelegenheden.

c. Beroepsorganisaties
Elk van de beroepslichamen stelt zich tot taak de bevordering van een goede
beroepsuitoefening door de beroepsgenoten en de behartiging van hun gemeenschappelijke
belangen. Hun taak omvat mede de zorg voor de ‘eer en het aanzien’ van het ambt of het
beroep en het verzorgen of doen verzorgen van een opleiding voor het betreffende beroep.
 Elk van de lichamen kent een eigen stelsel van tuchtrechtspraak
 Publiekrechtelijke organisatie van de beroepsgenoten heeft in vergelijking met de
privaatrechtelijke organisatievorm in die zin meerwaarde dat de door de instellingen
van de ‘orde’ genomen beslissingen uit hoofde van de wet bindende werking
hebben, waar die werking in privaatrechtelijk verband alleen door vrijwillige
onderwerping kan worden bereikt.

d. Andere openbare lichamen
Onder de openbare lichamen van art. 134 Gw kunnen ook vormen van territoriale
decentralisatie plaatsvinden = ‘andere openbare lichamen’.  Hiervan wordt in de praktijk
alleen tijdelijk gebruik gemaakt om vormen van territoriale decentralisatie te huisvesten die
(nog) niet kunnen worden ondergebracht onder reguliere provincies en gemeenten.

Nog meer decentrale lichamen: gemeenschappelijke regelingen
Deze categorie van decentrale openbare lichamen kan ontstaan als bestaande openbare
lichamen besluiten om samen te werken.  Op uiteenlopende terreinen besluiten
gemeenten tot gezamenlijke uitoefening van hun taken.
- Een van die constructies is die waarbij een openbaar lichaam wordt ingesteld, die de
bevoegdheden van de in de regeling deelnemende openbare lichamen (vaak dus
gemeenten) als het ware overneemt. Maar er zijn ook andere publiekrechtelijke en
privaatrechtelijke samenwerkingsvormen.