2.2 Oedeem
Week 1:
Bij de therapeutisch elastische (arm- en been-) kous wordt een onderscheid gemaakt in
vlakbrei- (met naad) en rondbreikousen (zonder naad). Technisch gezien is de pasvorm van
een aangemeten vlakbreikous altijd optimaal. Therapeutisch elastische kousen (TEK) hebben
een drukgradiënt van distaal naar proximaal en worden geclassificeerd naar de druk die ze
uitoefenen ter hoogte van de enkel
In Nederland worden 4 compressieklassen onderscheiden
Er is overigens variatie in drukklassen tussen de verschillende landen. Drukwaarden van
kousen zijn bepaald op basis van in vitro metingen en zeggen niets over de effectieve druk op
de huid/weefsels.
De stiffness van een therapeutisch elastische
kous bepaalt samen met spierbeweging de mate van pompwerking en wordt daarom wel het
’massage effect‘ van compressie genoemd (dynamische stiffness index). Daarom is de rol van
de kous aan meten essentieel om een optimale kous verstrekking te realiseren waarbij de
circumferentie maat op een bepaalde locatie op het
ledemaat niet de maat hoeft te zijn van de omtrekmaat op die plaats in het kous schema
Conclusies Niveau 2:
Compressietherapie met TEK is een effectieve manier om volumeverschil reductie te behouden
zowel voor armen als benen.
Niveau 3: Conservatieve behandeling met (rondbrei)TEK lijkt effectief om progressie te
voorkomen bij gering lymfoedeem (3-10%).
Een TEK kan pas worden aangemeten als er maximale volumereductie is verkregen. Dit is aan
het einde van de initiële behandelfase en bij de overgang naar de onderhoudsfase. De focus ligt
op voorkomen van meer zwelling en op het stabiliseren van oedeem (behoud van het verkregen
effect).
Richtlijn lymfoedeem
therapeutisch elastische kousen altijd speciaal aangemeten en is er een hoge statische stijfheid.
Hoewel er geen literatuur over is, gaat de voorkeur van de werkgroep bij lymfoedeem uit naar
vlakbreikousen.
TEK werking:
De werkzaamheid van therapeutisch elastische kousen is afhankelijk van de druk die ze
uitoefenen op het been en daarnaast van de mate waarin een kous weerstand biedt
tegen vervorming. Dit laatste wordt de stiffness van therapeutisch elastische kousen genoemd
en kan klinisch vertaald worden naar het oedeem preventief effect. Een van
de belangrijkste werkingsmechanismen van therapeutisch elastisch kousen is namelijk
oedeempreventie. Synoniemen voor stiffness zijn weerstands- of elasticiteitscoëfficiënt en
‘slope’.
Chronic care model:
,Van patiënten wordt verwacht dat zij – samen met hun zorgverleners – een actieve bijdrage
leveren aan hun behandeling en algemene gezondheid In veel gevallen is hiervoor een
attitudeverandering en verandering van gedrag nodig. Dat kan pas worden ontwikkeld wanneer
de patiënt een leidende rol krijgt. Dit is een actief proces, waarbij de patiënt begeleid moet
worden in zelfcontrole en behandeling. Voorlichting, expliciet gericht op alle domeinen van het
menselijk functioneren. Voorlichting over lymfoedeem en zelfmanagement vindt in het gehele
traject plaats: secundair ter preventie aan patiënten met kans op het ontstaan van lymfoedeem
na bijvoorbeeld klierdissecties, en tertiair aan patiënten die worden behandeld wegens
lymfoedeem, zowel tijdens de behandeling als tijdens de follow-upen de onderhoudsfase.
Timing van voorlichting is zeer belangrijk. Zo wordt informatie over bijvoorbeeld risicofactoren
minder goed opgenomen wanneer een patiënt nog helemaal in de beginfase van een
oncologische behandeling is en bijvoorbeeld nog een operatie moet ondergaan.
Onderhouds (behandel) fase oedeem= Teritiair preventie
Gericht op:
het voorkomen van progressie van oedeem
het behouden van verkregen verbeteringen
het verminderen van de impact op het algeheel menselijk functioneren van de patiënt
In de onderhoudsfase dient gestreefd te worden geen MLD door een therapeut toe te passen
maar zelf masseren, het toepassen van drainage grepen en zelfmanagement staat centraal
Zelf zwachtelen van de arm of het been:
- Wanneer de omvang toe is genomen of er spanning voelbaar is
Pressotherapie IPS:
(strikte indicatie bij onmogelijkheid van mobilisatie of bewegen)
-Oedeem wordt verplaatst door het interstitium heen
Krachttraining:
Zelf trainen/sporten: Nederlandse Norm Gezond Bewegen 150 minuten per week
Oefentherapie: bestaande uit mobiliserende oefeningen, krachttraining en conditietraining
Huidzorg:
Huidveranderingen kunnen voor problemen zorgen. voorkomen (kleine) verwondingen
- Gebruik van antibacteriële zeep/crème met als doel het intact houden van de huid
Gewichtscontrole/afvallen
Behouden normaal lichaamsgewicht, dan wel het voorkomen van gewichtstoename
-Onderzoek shaw et al 2007, 12 weken: gem. 3,3 kg afgevallen, reductie arm volume hoger
t.o.v. controlegroep (Richtlijn lymfoedeem 2014)
BMI > 30: aanbevolen wordt om minimaal 300 minuten per week matig tot intensief te bewegen
Therapeutische elastische kous:
-Einde initiële behandelfase, overgang onderhoudsfase
, -Kosten effectief in relatie met zelfmanagement lymfoedeem
-Voorkomen van meer zwelling
-Stabiliseren van het oedeem (+ behoud van het verkregen effect)
Indicaties: Contra-indicaties:
lymfoedeem Ernstige decompensatio cordis
Lipoedeem Arteriele insufficientie
Veneus oedeem Immobiliteit
Post trombotisch syndroom Bacteriele veneuze ontstekingen
(Zwangerschap) Varices Contact allergie voor het materiaal
Chronische veneuze insufficientie Totale occlusie diepe veneuze
systeem
Vlakbrei: Rondbrei:
Maatwerk/confectie Maatwerk/confectie
Vlakgebreid Rond gebreid
Naad Geen naad
Goede pasvorm en drukverdeling Kans is groter op insnoering
Makkelijk aan te trekken Moeilijker aan te trekken
Minder fraai uiterlijk Neutraal uiterlijk, dunner
Lange levensduur Kortere levensduur
Classificatie van TEK:
Werking: drukgradiёnt van distaal naar proximaalnt van distaal naar proximaal
Klasse 1 (mild): 15-21 mmHg
Klasse 2 (gemiddeld): 23-32 mmHg
Klasse 3 (sterk): 34-46 mmHg
Klasse 4 (extra sterk): > 49 mmHg
3 karakteristieken
Elasticiteit:
-Een van de belangrijkste eigenschappen van rubber is: Elasticiteit
-Dit is de capaciteit van materiaal om na uitrekken weer terug te keren naar de oorspronkelijke
vorm
-Dankzij de elasticiteit kan TEK druk uitoefenen op het been: ofwel de ‘interface pressure’
(mmHg)
Hysteresis:
-Materiaal eigenschap die tot stand komt door wrijving in het breiwerk van een kous
-Deze eigenschap bepaalt in hoeverre een therapeutisch elastische kous de omvangs-
veranderingen van een been tijdens beweging kan volgen
Stiffness:
-De druktoename die ontstaat als het been 1 cm in omvang toeneemt.
Stiffness is bepalend voor het oedeem preventieve effect van de kous.
Static stiffness index (SSI)= drukverschil tussen staan en liggen
Week 1:
Bij de therapeutisch elastische (arm- en been-) kous wordt een onderscheid gemaakt in
vlakbrei- (met naad) en rondbreikousen (zonder naad). Technisch gezien is de pasvorm van
een aangemeten vlakbreikous altijd optimaal. Therapeutisch elastische kousen (TEK) hebben
een drukgradiënt van distaal naar proximaal en worden geclassificeerd naar de druk die ze
uitoefenen ter hoogte van de enkel
In Nederland worden 4 compressieklassen onderscheiden
Er is overigens variatie in drukklassen tussen de verschillende landen. Drukwaarden van
kousen zijn bepaald op basis van in vitro metingen en zeggen niets over de effectieve druk op
de huid/weefsels.
De stiffness van een therapeutisch elastische
kous bepaalt samen met spierbeweging de mate van pompwerking en wordt daarom wel het
’massage effect‘ van compressie genoemd (dynamische stiffness index). Daarom is de rol van
de kous aan meten essentieel om een optimale kous verstrekking te realiseren waarbij de
circumferentie maat op een bepaalde locatie op het
ledemaat niet de maat hoeft te zijn van de omtrekmaat op die plaats in het kous schema
Conclusies Niveau 2:
Compressietherapie met TEK is een effectieve manier om volumeverschil reductie te behouden
zowel voor armen als benen.
Niveau 3: Conservatieve behandeling met (rondbrei)TEK lijkt effectief om progressie te
voorkomen bij gering lymfoedeem (3-10%).
Een TEK kan pas worden aangemeten als er maximale volumereductie is verkregen. Dit is aan
het einde van de initiële behandelfase en bij de overgang naar de onderhoudsfase. De focus ligt
op voorkomen van meer zwelling en op het stabiliseren van oedeem (behoud van het verkregen
effect).
Richtlijn lymfoedeem
therapeutisch elastische kousen altijd speciaal aangemeten en is er een hoge statische stijfheid.
Hoewel er geen literatuur over is, gaat de voorkeur van de werkgroep bij lymfoedeem uit naar
vlakbreikousen.
TEK werking:
De werkzaamheid van therapeutisch elastische kousen is afhankelijk van de druk die ze
uitoefenen op het been en daarnaast van de mate waarin een kous weerstand biedt
tegen vervorming. Dit laatste wordt de stiffness van therapeutisch elastische kousen genoemd
en kan klinisch vertaald worden naar het oedeem preventief effect. Een van
de belangrijkste werkingsmechanismen van therapeutisch elastisch kousen is namelijk
oedeempreventie. Synoniemen voor stiffness zijn weerstands- of elasticiteitscoëfficiënt en
‘slope’.
Chronic care model:
,Van patiënten wordt verwacht dat zij – samen met hun zorgverleners – een actieve bijdrage
leveren aan hun behandeling en algemene gezondheid In veel gevallen is hiervoor een
attitudeverandering en verandering van gedrag nodig. Dat kan pas worden ontwikkeld wanneer
de patiënt een leidende rol krijgt. Dit is een actief proces, waarbij de patiënt begeleid moet
worden in zelfcontrole en behandeling. Voorlichting, expliciet gericht op alle domeinen van het
menselijk functioneren. Voorlichting over lymfoedeem en zelfmanagement vindt in het gehele
traject plaats: secundair ter preventie aan patiënten met kans op het ontstaan van lymfoedeem
na bijvoorbeeld klierdissecties, en tertiair aan patiënten die worden behandeld wegens
lymfoedeem, zowel tijdens de behandeling als tijdens de follow-upen de onderhoudsfase.
Timing van voorlichting is zeer belangrijk. Zo wordt informatie over bijvoorbeeld risicofactoren
minder goed opgenomen wanneer een patiënt nog helemaal in de beginfase van een
oncologische behandeling is en bijvoorbeeld nog een operatie moet ondergaan.
Onderhouds (behandel) fase oedeem= Teritiair preventie
Gericht op:
het voorkomen van progressie van oedeem
het behouden van verkregen verbeteringen
het verminderen van de impact op het algeheel menselijk functioneren van de patiënt
In de onderhoudsfase dient gestreefd te worden geen MLD door een therapeut toe te passen
maar zelf masseren, het toepassen van drainage grepen en zelfmanagement staat centraal
Zelf zwachtelen van de arm of het been:
- Wanneer de omvang toe is genomen of er spanning voelbaar is
Pressotherapie IPS:
(strikte indicatie bij onmogelijkheid van mobilisatie of bewegen)
-Oedeem wordt verplaatst door het interstitium heen
Krachttraining:
Zelf trainen/sporten: Nederlandse Norm Gezond Bewegen 150 minuten per week
Oefentherapie: bestaande uit mobiliserende oefeningen, krachttraining en conditietraining
Huidzorg:
Huidveranderingen kunnen voor problemen zorgen. voorkomen (kleine) verwondingen
- Gebruik van antibacteriële zeep/crème met als doel het intact houden van de huid
Gewichtscontrole/afvallen
Behouden normaal lichaamsgewicht, dan wel het voorkomen van gewichtstoename
-Onderzoek shaw et al 2007, 12 weken: gem. 3,3 kg afgevallen, reductie arm volume hoger
t.o.v. controlegroep (Richtlijn lymfoedeem 2014)
BMI > 30: aanbevolen wordt om minimaal 300 minuten per week matig tot intensief te bewegen
Therapeutische elastische kous:
-Einde initiële behandelfase, overgang onderhoudsfase
, -Kosten effectief in relatie met zelfmanagement lymfoedeem
-Voorkomen van meer zwelling
-Stabiliseren van het oedeem (+ behoud van het verkregen effect)
Indicaties: Contra-indicaties:
lymfoedeem Ernstige decompensatio cordis
Lipoedeem Arteriele insufficientie
Veneus oedeem Immobiliteit
Post trombotisch syndroom Bacteriele veneuze ontstekingen
(Zwangerschap) Varices Contact allergie voor het materiaal
Chronische veneuze insufficientie Totale occlusie diepe veneuze
systeem
Vlakbrei: Rondbrei:
Maatwerk/confectie Maatwerk/confectie
Vlakgebreid Rond gebreid
Naad Geen naad
Goede pasvorm en drukverdeling Kans is groter op insnoering
Makkelijk aan te trekken Moeilijker aan te trekken
Minder fraai uiterlijk Neutraal uiterlijk, dunner
Lange levensduur Kortere levensduur
Classificatie van TEK:
Werking: drukgradiёnt van distaal naar proximaalnt van distaal naar proximaal
Klasse 1 (mild): 15-21 mmHg
Klasse 2 (gemiddeld): 23-32 mmHg
Klasse 3 (sterk): 34-46 mmHg
Klasse 4 (extra sterk): > 49 mmHg
3 karakteristieken
Elasticiteit:
-Een van de belangrijkste eigenschappen van rubber is: Elasticiteit
-Dit is de capaciteit van materiaal om na uitrekken weer terug te keren naar de oorspronkelijke
vorm
-Dankzij de elasticiteit kan TEK druk uitoefenen op het been: ofwel de ‘interface pressure’
(mmHg)
Hysteresis:
-Materiaal eigenschap die tot stand komt door wrijving in het breiwerk van een kous
-Deze eigenschap bepaalt in hoeverre een therapeutisch elastische kous de omvangs-
veranderingen van een been tijdens beweging kan volgen
Stiffness:
-De druktoename die ontstaat als het been 1 cm in omvang toeneemt.
Stiffness is bepalend voor het oedeem preventieve effect van de kous.
Static stiffness index (SSI)= drukverschil tussen staan en liggen
