Samenvatting ontwikkeling en spel
Hoofdstuk 1 Inleiding
1.1 De ontwikkeling van het kind: gewikt en gewogen
● tijdens interacties met kinderen houd je (onbewust) rekening met typische
kenmerken van hun leeftijd
→ bv: knuffel, spel, discussie, lesoverhoring,..
● voortdurend inspelen op karakteristieken
→ ieder kind uniek maar leeftijdscategorien hebben speciefieke eigenschappen
(stappen in ontwikkelen)
● levensloop periode kan enkel ten volle tot recht komen als ze ingekaderd is in de
gehele levenscyclus
→ kenmerken van vorige fase vertonen om naar de volgende te kunnen gaan
● sleutelfiguur die dagelijks met het kind in contact komt
→ ontwikkeling observeren, tijdig signaleren (eventueel professionele hulp)
1.2 Wat is ontwikkeling?
= het veranderen van een aanwezige structuur (persoon in zijn geheel) à winst en verlies
bv: praten, fietsen, zinnelijkheid, schijven
bv: reflexen (baby’s), fysieke kracht/lenigheid, fantasie, geheugen
→ gedragsveranderingen van begin tot eind
● ontwikkeling is geen momentopname
= geleidelijke veranderingen
● begrip vooruitgang: ontwikkeling niet herhaalbaar
→ treden 1 keer op en blijven gedurende periode aanwezig
1.3 Wat is psychologie?
= wetenschap die het innerlijke leven en het gedrag van de mens bestudeerd
→ gedrag, denken en beleven van mensen in verschillende levensfasen
→ vanaf geboorte (prenataal) tot einde van leven
1.4 Hoe ontstaat ontwikkeling?
Ontwikkelingspsychologie:
= tak van de psychologie die de ontwikkeling bestudeert die ieder mens doormaakt van
bevruchting tot de dood
Nature/nurture-debat
● Nature: aanleg theorie
→ ontwikkeling wordt (voornamelijk) bepaald door erfelijkheidsfactoren
● Nurture: milieutheorie
→ ontwikkeling wordt (voornamelijk) bepaald door je omgeving en/of opvoeding
● 3de ontwikkelingsfactor: de zelfbepaling
→ eigen vrije keuze
→ beslist zelf (ja/nee, doelen, kiest wat met mogelijkheden doen,..)
→ geeft mee richting aan eigen ontwikkeling
,Wat is de gulden middenweg?
1. naast de natuur en milieu is zelfbepaling ook een belangrijke ontwikkelingsfactor
2. de 3 factoren beïnvloeden elkaar
= ontwikkeling is dynamisch spel tussen aanleg en milieu en waarbij de persoon in
ontwikkeling een alles behalve passieve rol heeft
3. op bepaalde momenten in de ontwikkeling kan een factor een doorslaggevende
invloed hebben
1.5 Stromingen binnen de ontwikkelingspsychologie
● een theorie is de ‘bril’ waarmee een psycholoog naar de werkelijkheid kijkt en begrijpt
● 6 stromingen:
1. psychodynamisch perspectief
2. behaviorisme
3. cognitivisme
4. evolutionair of ethologisch perspectief
5. contextueel of ecologisch perspectief
6. humanistisch perspectief
1. psychodynamisch perspectief (onderbewustzijn)
● gedrag wordt bepaald door onbewuste driften (vanuit kindertijd)
● aanhangers van deze visie zijn onder andere Freud & Erikson
● Es/Id: oerinstinct of lustprincipe (ik heb honger dus ik wil nu eten)
● Ich/Ego: gezond verstand (ik heb honger, maar ik moet nog wachten tot 12u)
● Uber-ich/Superego: geweten en sociale norm (als enige eten is onbeleefd)
2. Behaviorisme (gedrag)
● extern
● Watson & Skinner
● gedrag wordt bepaald door externe stimuli/prikkels die een bepaalde interne respons
uitlokken
● leren gebeurt door conditionering (straffen en belonen)
→ de hond van Pavlov
● door herhaling leren en ontwikkelen
,3. Cognitivisme (denken)
● Piaget
● gedrag wordt bepaald door manier waarop mensen informatie verwerken in hun
denkprocessen
→ recenter voorbeeld: informatieverwerkingstheorie (mensen verwerken input zoals
een computer dit doet)
● gebeurd in het hoofd:
1. opvatten van informatie
2. wat herken je al van die informatie → oproepen
3. info gaan vergelijken die je al kent en nodig hebt
4. reactie
● mentale schema’s:
○ hersenen gaan analyseren (mentale schema’s)
→ komt vanuit ervaringen, geheugen
→ hoe meer ervaringen hoe meer mentale schema’s
● ontwikkeling van mentale schema’s:
→ een structuur of schema is een manier (bril) om naar de werkelijkheid te kijken
→ ontwikkelen van een nieuw basisschema is een ‘toevoeging van dimensie’
→ helpt de werkelijkheid ‘rijker’ te benaderen
→ er wordt aan de basis geraakt, hierdoor is effect groot: DEEP LEVEL LEARNING
4. Evolutionair of ethologisch perspectief (biologie)
● Darwin & Bowlby
○ Darwin: evolutietheorie ontwikkeld
→ survival of the fittest
= alleen degene die het best aangepast zijn aan omgeving, overleven
○ Bowlby: onderzoek eendenkuikens (wordt later verdiept)
5. Contextueel of ecologisch perspectief (interactie en relatie met anderen)
● Vygotsky (sociaal-culturele theorie) & Bronfenbrenner (bio-ecologisch model)
○ sociaal-culturele theorie:
= gedrag wordt bepaald door relaties die ze aangaan met anderen
bv: kind groeit anders op bij 1 ouder dan bij 2
○ bio-ecologisch model:
= kind centraal
→ macrosysteem: historische gebeurtenissen, veranderingen
→ exosysteem = instituties, organisaties
→ mesosysteem = familie, vrienden van vrienden, medeleerlingen
→ micro-omgeving = directe omgeving
6. Humanistisch perspectief (vrije wil)
● elk individu bezit unieke kwaliteiten om zich te ontwikkelen
● de vrije wil van het individu wordt vooropgesteld
● aanhangers van deze visie zijn onder andere Maslow en Rogers
,1.6 Hoe met ontwikkeling omgaan?
● zone van naaste ontwikkeling
○ Het verschil wat iemand zonder hulp en met hulp kan doen
○ Actief helpen (stapje voorop en hulp bieden door tips te geven)
● welbevinden: de manier waarop de klas en de opvoedingsomgeving voldoen aan de
basisbehoeften van het kind
● betrokkenheid: heeft te maken met de intensiteit van de activiteit
● motivatie als motor voor leren en ontwikkeling
→ Zelf-Determinatie Theorie (ZDT)
= maakt onderscheid tussen autonome en gecontroleerde motivatie
○ autonome motivatie:
= intrinsieke motivatie
○ gecontroleerde motivatie:
= externe motivatie (door druk)
1.7 Het handboek in een notendop
● ontwikkelingsfasen:
1. ongeboren baby, geboorte en pasgeborene
2. baby (0-1,5 jaar)
3. peuter (1,5-3 jaar)
4. kleuter (3-5 jaar)
5. lagere schoolkind (6-12 jaar)
6. adolescent (12-18/25 jaar)
● Ontwikkelingsdomeinen/gebieden
1. lichamelijke ontwikkeling
2. motorische ontwikkeling
→ grove motoriek
→ fijne motoriek
3. tekenontwikkeling
4. perceptuele ontwikkeling (zintuigen)
5. cognitieve ontwikkeling (denken)
6. taalontwikkeling
7. spelontwikkeling
8. seksuele ontwikkeling
9. sociaal-emotionele ontwikkeling
10. morele ontwikkeling
11. persoonlijkheidsontwikkeling
, Hoofdstuk 2: de ongeboren baby, de geboorte en de pasgeborene
De eerste 1000 dagen van een kind:
→ van de bevruchting tot 2de verjaardag zijn cruciale momenten voor goede ontwikkeling en
zal kansen later in het leven beïnvloeden
→ beleid in deze periode is van groot belang:
● om ongeboren en geboren kinderen een optimale start te kunnen geven
● om sociale ongelijkheid op vlak van gezondheid aan te pakken
● om de kansen te grijpen die er zijn om gezinnen te ondersteunen
● omdat investeren in deze periode het meeste opbrengt
Psychische ontwikkeling tijdens deze periode (weinig over geweten):
→ vanaf 26 à 28 weken is er gewaarwording en reageren mogelijk, mogelijks bewustzijn
→ na de geboorte zijn er verschillende reflexen aanwezig = reactie op prikkel
Babyreflexen:
1. Zoekreflex: wang aanraken en hoofdje draaien moederborst vinden
2. Zuigreflex: voeding
3. Grijpreflex: vingen in handje en handje sluiten
4. Babinskireflex: dikke teen strekt zich als voetzool aangeraakt wordt in plaats van
krullen
De rest van handboek LEZEN
, Hoofdstuk 3: baby (0-3 jaar)
ONTWIKKELINGSDOMEIN UITLEG
Lichamelijke ontwikkeling - Asynchrone groei: verschillende delen groeien in ander tempo
- Vanaf 6 maanden eerste tandjes
- Voorwaarden voor groeien is eten en slapen (16u à 18u per dag)
→ borst-/flesvoeding → gepureerde voeding → vaste voeding
- Baby op rug leggen om wiegendood te voorkomen
Motorische ontwikkeling - Verschillende richtingen van ontwikkelen:
→ boven naar beneden (grove) en van binnen naar buiten (fijne)
- Verschillende stadia:
1. Kijkstadium van 0 tot 3 maanden
2. Grijpstadium van 3 tot 6 maanden
3. Zitstadium van 6 tot 9 maanden
4. Kruipstadium van 9 tot 12 maanden
5. Loopstadium van 12 tot 15 maanden
Tekenontwikkeling - Van handgreep naar tanggreep/pincetgreep (pen vastnemen en tekenen) rond 1 jaar
- Krabbelstadium (rond 1j): niet doelgericht, wel plezier (= ongericht krabbelen)
Perceptuele ontwikkeling - Zien: baby neemt enkel (zwak) kleur waar en heeft beperkt dieptezicht, scherpheid, kleurenblindheid
- Horen: baby kan stemmen onderscheiden, voorkeur voor moedertaal, hoge tonen,…
- Ruiken en proeven: baby heeft voorkeur voor zoete geuren/vloeistoffen, geurvermogen borstvoeding
- Voelen: baby is gevoelig voor tastervaringen, naast de huid is ook de mond een tastorgaan (bv)
- 2 soorten reacties op stimulaties (prikkels) vanuit de omgeving:
1. oriënterende respons
= verhoogde alertheid, baby keert zich naar de bron
2. defensieve respons
= baby keert zich weg van de bron
- Novelty preference: intense aandacht voor nieuwe of anderszins afwijkende zaken
- Gewenning (habituatie): bekende dingen zijn minder boeiend en trekken minder aandacht
- Belang van stimulatie: zorg voor een stimulerende omgeving door de juiste keuze in aanbod te bieden
Seksuele ontwikkeling - Eten, drinken, warmte, aanraken, gevoel veiligheid = behoefte baby wordt bevredigd = prettig gevoel
Hoofdstuk 1 Inleiding
1.1 De ontwikkeling van het kind: gewikt en gewogen
● tijdens interacties met kinderen houd je (onbewust) rekening met typische
kenmerken van hun leeftijd
→ bv: knuffel, spel, discussie, lesoverhoring,..
● voortdurend inspelen op karakteristieken
→ ieder kind uniek maar leeftijdscategorien hebben speciefieke eigenschappen
(stappen in ontwikkelen)
● levensloop periode kan enkel ten volle tot recht komen als ze ingekaderd is in de
gehele levenscyclus
→ kenmerken van vorige fase vertonen om naar de volgende te kunnen gaan
● sleutelfiguur die dagelijks met het kind in contact komt
→ ontwikkeling observeren, tijdig signaleren (eventueel professionele hulp)
1.2 Wat is ontwikkeling?
= het veranderen van een aanwezige structuur (persoon in zijn geheel) à winst en verlies
bv: praten, fietsen, zinnelijkheid, schijven
bv: reflexen (baby’s), fysieke kracht/lenigheid, fantasie, geheugen
→ gedragsveranderingen van begin tot eind
● ontwikkeling is geen momentopname
= geleidelijke veranderingen
● begrip vooruitgang: ontwikkeling niet herhaalbaar
→ treden 1 keer op en blijven gedurende periode aanwezig
1.3 Wat is psychologie?
= wetenschap die het innerlijke leven en het gedrag van de mens bestudeerd
→ gedrag, denken en beleven van mensen in verschillende levensfasen
→ vanaf geboorte (prenataal) tot einde van leven
1.4 Hoe ontstaat ontwikkeling?
Ontwikkelingspsychologie:
= tak van de psychologie die de ontwikkeling bestudeert die ieder mens doormaakt van
bevruchting tot de dood
Nature/nurture-debat
● Nature: aanleg theorie
→ ontwikkeling wordt (voornamelijk) bepaald door erfelijkheidsfactoren
● Nurture: milieutheorie
→ ontwikkeling wordt (voornamelijk) bepaald door je omgeving en/of opvoeding
● 3de ontwikkelingsfactor: de zelfbepaling
→ eigen vrije keuze
→ beslist zelf (ja/nee, doelen, kiest wat met mogelijkheden doen,..)
→ geeft mee richting aan eigen ontwikkeling
,Wat is de gulden middenweg?
1. naast de natuur en milieu is zelfbepaling ook een belangrijke ontwikkelingsfactor
2. de 3 factoren beïnvloeden elkaar
= ontwikkeling is dynamisch spel tussen aanleg en milieu en waarbij de persoon in
ontwikkeling een alles behalve passieve rol heeft
3. op bepaalde momenten in de ontwikkeling kan een factor een doorslaggevende
invloed hebben
1.5 Stromingen binnen de ontwikkelingspsychologie
● een theorie is de ‘bril’ waarmee een psycholoog naar de werkelijkheid kijkt en begrijpt
● 6 stromingen:
1. psychodynamisch perspectief
2. behaviorisme
3. cognitivisme
4. evolutionair of ethologisch perspectief
5. contextueel of ecologisch perspectief
6. humanistisch perspectief
1. psychodynamisch perspectief (onderbewustzijn)
● gedrag wordt bepaald door onbewuste driften (vanuit kindertijd)
● aanhangers van deze visie zijn onder andere Freud & Erikson
● Es/Id: oerinstinct of lustprincipe (ik heb honger dus ik wil nu eten)
● Ich/Ego: gezond verstand (ik heb honger, maar ik moet nog wachten tot 12u)
● Uber-ich/Superego: geweten en sociale norm (als enige eten is onbeleefd)
2. Behaviorisme (gedrag)
● extern
● Watson & Skinner
● gedrag wordt bepaald door externe stimuli/prikkels die een bepaalde interne respons
uitlokken
● leren gebeurt door conditionering (straffen en belonen)
→ de hond van Pavlov
● door herhaling leren en ontwikkelen
,3. Cognitivisme (denken)
● Piaget
● gedrag wordt bepaald door manier waarop mensen informatie verwerken in hun
denkprocessen
→ recenter voorbeeld: informatieverwerkingstheorie (mensen verwerken input zoals
een computer dit doet)
● gebeurd in het hoofd:
1. opvatten van informatie
2. wat herken je al van die informatie → oproepen
3. info gaan vergelijken die je al kent en nodig hebt
4. reactie
● mentale schema’s:
○ hersenen gaan analyseren (mentale schema’s)
→ komt vanuit ervaringen, geheugen
→ hoe meer ervaringen hoe meer mentale schema’s
● ontwikkeling van mentale schema’s:
→ een structuur of schema is een manier (bril) om naar de werkelijkheid te kijken
→ ontwikkelen van een nieuw basisschema is een ‘toevoeging van dimensie’
→ helpt de werkelijkheid ‘rijker’ te benaderen
→ er wordt aan de basis geraakt, hierdoor is effect groot: DEEP LEVEL LEARNING
4. Evolutionair of ethologisch perspectief (biologie)
● Darwin & Bowlby
○ Darwin: evolutietheorie ontwikkeld
→ survival of the fittest
= alleen degene die het best aangepast zijn aan omgeving, overleven
○ Bowlby: onderzoek eendenkuikens (wordt later verdiept)
5. Contextueel of ecologisch perspectief (interactie en relatie met anderen)
● Vygotsky (sociaal-culturele theorie) & Bronfenbrenner (bio-ecologisch model)
○ sociaal-culturele theorie:
= gedrag wordt bepaald door relaties die ze aangaan met anderen
bv: kind groeit anders op bij 1 ouder dan bij 2
○ bio-ecologisch model:
= kind centraal
→ macrosysteem: historische gebeurtenissen, veranderingen
→ exosysteem = instituties, organisaties
→ mesosysteem = familie, vrienden van vrienden, medeleerlingen
→ micro-omgeving = directe omgeving
6. Humanistisch perspectief (vrije wil)
● elk individu bezit unieke kwaliteiten om zich te ontwikkelen
● de vrije wil van het individu wordt vooropgesteld
● aanhangers van deze visie zijn onder andere Maslow en Rogers
,1.6 Hoe met ontwikkeling omgaan?
● zone van naaste ontwikkeling
○ Het verschil wat iemand zonder hulp en met hulp kan doen
○ Actief helpen (stapje voorop en hulp bieden door tips te geven)
● welbevinden: de manier waarop de klas en de opvoedingsomgeving voldoen aan de
basisbehoeften van het kind
● betrokkenheid: heeft te maken met de intensiteit van de activiteit
● motivatie als motor voor leren en ontwikkeling
→ Zelf-Determinatie Theorie (ZDT)
= maakt onderscheid tussen autonome en gecontroleerde motivatie
○ autonome motivatie:
= intrinsieke motivatie
○ gecontroleerde motivatie:
= externe motivatie (door druk)
1.7 Het handboek in een notendop
● ontwikkelingsfasen:
1. ongeboren baby, geboorte en pasgeborene
2. baby (0-1,5 jaar)
3. peuter (1,5-3 jaar)
4. kleuter (3-5 jaar)
5. lagere schoolkind (6-12 jaar)
6. adolescent (12-18/25 jaar)
● Ontwikkelingsdomeinen/gebieden
1. lichamelijke ontwikkeling
2. motorische ontwikkeling
→ grove motoriek
→ fijne motoriek
3. tekenontwikkeling
4. perceptuele ontwikkeling (zintuigen)
5. cognitieve ontwikkeling (denken)
6. taalontwikkeling
7. spelontwikkeling
8. seksuele ontwikkeling
9. sociaal-emotionele ontwikkeling
10. morele ontwikkeling
11. persoonlijkheidsontwikkeling
, Hoofdstuk 2: de ongeboren baby, de geboorte en de pasgeborene
De eerste 1000 dagen van een kind:
→ van de bevruchting tot 2de verjaardag zijn cruciale momenten voor goede ontwikkeling en
zal kansen later in het leven beïnvloeden
→ beleid in deze periode is van groot belang:
● om ongeboren en geboren kinderen een optimale start te kunnen geven
● om sociale ongelijkheid op vlak van gezondheid aan te pakken
● om de kansen te grijpen die er zijn om gezinnen te ondersteunen
● omdat investeren in deze periode het meeste opbrengt
Psychische ontwikkeling tijdens deze periode (weinig over geweten):
→ vanaf 26 à 28 weken is er gewaarwording en reageren mogelijk, mogelijks bewustzijn
→ na de geboorte zijn er verschillende reflexen aanwezig = reactie op prikkel
Babyreflexen:
1. Zoekreflex: wang aanraken en hoofdje draaien moederborst vinden
2. Zuigreflex: voeding
3. Grijpreflex: vingen in handje en handje sluiten
4. Babinskireflex: dikke teen strekt zich als voetzool aangeraakt wordt in plaats van
krullen
De rest van handboek LEZEN
, Hoofdstuk 3: baby (0-3 jaar)
ONTWIKKELINGSDOMEIN UITLEG
Lichamelijke ontwikkeling - Asynchrone groei: verschillende delen groeien in ander tempo
- Vanaf 6 maanden eerste tandjes
- Voorwaarden voor groeien is eten en slapen (16u à 18u per dag)
→ borst-/flesvoeding → gepureerde voeding → vaste voeding
- Baby op rug leggen om wiegendood te voorkomen
Motorische ontwikkeling - Verschillende richtingen van ontwikkelen:
→ boven naar beneden (grove) en van binnen naar buiten (fijne)
- Verschillende stadia:
1. Kijkstadium van 0 tot 3 maanden
2. Grijpstadium van 3 tot 6 maanden
3. Zitstadium van 6 tot 9 maanden
4. Kruipstadium van 9 tot 12 maanden
5. Loopstadium van 12 tot 15 maanden
Tekenontwikkeling - Van handgreep naar tanggreep/pincetgreep (pen vastnemen en tekenen) rond 1 jaar
- Krabbelstadium (rond 1j): niet doelgericht, wel plezier (= ongericht krabbelen)
Perceptuele ontwikkeling - Zien: baby neemt enkel (zwak) kleur waar en heeft beperkt dieptezicht, scherpheid, kleurenblindheid
- Horen: baby kan stemmen onderscheiden, voorkeur voor moedertaal, hoge tonen,…
- Ruiken en proeven: baby heeft voorkeur voor zoete geuren/vloeistoffen, geurvermogen borstvoeding
- Voelen: baby is gevoelig voor tastervaringen, naast de huid is ook de mond een tastorgaan (bv)
- 2 soorten reacties op stimulaties (prikkels) vanuit de omgeving:
1. oriënterende respons
= verhoogde alertheid, baby keert zich naar de bron
2. defensieve respons
= baby keert zich weg van de bron
- Novelty preference: intense aandacht voor nieuwe of anderszins afwijkende zaken
- Gewenning (habituatie): bekende dingen zijn minder boeiend en trekken minder aandacht
- Belang van stimulatie: zorg voor een stimulerende omgeving door de juiste keuze in aanbod te bieden
Seksuele ontwikkeling - Eten, drinken, warmte, aanraken, gevoel veiligheid = behoefte baby wordt bevredigd = prettig gevoel
