PIW Hoorcollege 6A – Mededingingsrecht 1
(De privaatrechtelijke) handhaving mededingingsrecht 1
Onderwerp vandaag: Het juridisch kader
Wat is een kartel?
- Ondernemingen die een prijsafspraak maken omtrent een bepaald product om de
concurrentie te beperken.
Denk aan het voorbeeld met de Duitse automakers die met 5 automakers zouden
samenwerken om prijzen te beheersen. De (Europese) Commissie startte een
onderzoek om dit te onderzoeken; als dat gebeurt ben je de pineut. De Commissie
heeft namelijk allerlei opsporingsmethoden om informatie te vergaren omtrent de
kartelafspraken.
Of aan het dakdekkerskartel. De ACM (Nederlandse mededingingsautoriteit)
vermoedde dat er prijsafspraken werden gemaakt waardoor de prijzen voor
consumenten omhoog gaan, en startte een onderzoek.
Of aan en bierkartel tussen Heineken, Inbef, Bavaria en Grolsch. Er werden
prijsafspraken gemaakt over het bier. De prijs van het bier ging daardoor omhoog en
consumenten betaalden standaard meer (of dus teveel) voor een biertje. Heineken
kreeg na geheim onderzoek van de Commissie een boete van de Commissie van
189 miljoen euro.
Uit dit onderzoek bleek dat niet alleen over de prijs van het bier afspraken werden
gemaakt, maar ook over het verdelen van de markt onder grote consumenten zoals
bijvoorbeeld kroegen en studenteverenigingen, en over de detailmarkt zoals de
levering aan supermarkten.
Uit het filmpje blijkt dat Inbef verklaringen deed over het feit dat Heineken steeds de
initiatiefnemer was voor de afspraken en dat dit door de andere bierbrouwers als
intimiderend zou zijn ervaren. Dit zou ook een reden kunnen zijn waarom Inbef
‘slechts’ een boete kreeg van 21 miljoen.
Het grote nadeel hiervan is dat de concurrentie wordt beperkt en de leveranciers teveel
betalen voor producten en dus ook consumenten.
Europees mededingingsrecht: kartelverbod
Artikel 101 VWEU: kartelverbod:
“Onverenigbaar met de interne markt en verboden zijn alle overeenkomsten tussen
ondernemingen, alle besluiten van ondernemersverenigingen en alle onderling afgestemde
feitelijke gedragingen welke de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en
ertoe strekken of ten gevolge hebben dat de mededinging binnen de interne markt wordt
verhinderd, beperkt of vervalst en met name die welke bestaan in:
a) het rechtstreeks of zijdelings bepalen van de aan- of verkoopprijzen of van andere
contractuele voorwaarden;
Heineken deed dit inderdaad. Maar wat blijkens de eerste zin dus ook verboden is:
gedrag op elkaar afstemmen.
1
, b) het beperken of controleren van de productie, de afzet, de technische ontwikkeling of
de investeringen;
c) het verdelen van de markten of van de voorzieningsbronnen;
d) het ten opzichte van handelspartners toepassen van ongelijke voorwaarden bij
gelijkwaardige prestaties, hun daarmede nadeel berokkenend bij de mededinging;
e) het afhankelijk stellen van het sluiten van overeenkomsten van de aanvaarding door
de handelspartners van bijkomende prestaties welke naar hun aard of volgens het
handelsgebruik geen verband houden met het onderwerp van deze
overeenkomsten.”
Artikel 101 VWEU heeft rechtstreekse werking in alle lidstaten. Je hoeft dus geen
implementatiewetgeving te hebben (zoals bij een Richtlijn) maar hierop kun je rechtstreeks
een beroep doen voor de nationale rechter en het werkt rechtstreeks door in de Nederlandse
rechtsorde.
Het moet volgens de EU effectief, afschrikkend en gelijk worden toegepast in alle lidstaten.
Voorbeelden van Europese kartels: vrachtwagenkartel van 2016 (vrachtwagenprijzen tot
30% hoger gemaakt dan gebruikelijk was, flink beboet door de Commissie: 3 miljard),
verpakkingskartel: 115 miljoen euro boete en Philips & Samsung bij Smartchips: 138 miljoen
boete.
De vraag is:
- Helpen deze boetes?
- En wie betalen uiteindelijk deze boetes?
(dat zal niet de directeur zijn die het geld van zijn persoonlijke spaarrekening haalt,
uiteindelijk zal de consument voor een deel de rekening betalen doordat het bedrag
weer wordt doorberekend)
--
Een exclusief afnamebeding: mag dat?
Afnamebeding BP:
“Exploitant zal de motorbrandstoffen die bij het station verkocht worden uitsluitend en
rechtstreeks van Mobil afnemen. Het gaat hierbij om de navolgende motorbrandstoffen:
benzine, auto-dieselolie en autogas.”
In principe zou je hierbij zeggen dat dit mag omdat hier de contractsvrijheid voorop staat.
Maar, de concurrent wordt hierbij te pas gesneden; de markt wordt voor een deel
afgescheiden doordat het tankstation niet bij een andere leverancier de producten mag
afnemen.
Volgens artikel 102 VWEU: economische machtspositie mag dit niet! De marktleider maakt
hier misbruik van zijn positie om dit te bedingen; hij legt een contract op aan een partij.
“Onverenigbaar met de interne markt en verboden, voor zover de handel tussen lidstaten
daardoor ongunstig kan worden beïnvloed, is het, dat een of meer ondernemingen misbruik
maken van een machtspositie op de interne markt of op een wezenlijk deel daarvan.
Dit misbruik kan met name bestaan in:
a) het rechtstreeks of zijdelings opleggen van onbillijke aan- of verkoopprijzen of van
andere onbillijke contractuele voorwaarden;
2
(De privaatrechtelijke) handhaving mededingingsrecht 1
Onderwerp vandaag: Het juridisch kader
Wat is een kartel?
- Ondernemingen die een prijsafspraak maken omtrent een bepaald product om de
concurrentie te beperken.
Denk aan het voorbeeld met de Duitse automakers die met 5 automakers zouden
samenwerken om prijzen te beheersen. De (Europese) Commissie startte een
onderzoek om dit te onderzoeken; als dat gebeurt ben je de pineut. De Commissie
heeft namelijk allerlei opsporingsmethoden om informatie te vergaren omtrent de
kartelafspraken.
Of aan het dakdekkerskartel. De ACM (Nederlandse mededingingsautoriteit)
vermoedde dat er prijsafspraken werden gemaakt waardoor de prijzen voor
consumenten omhoog gaan, en startte een onderzoek.
Of aan en bierkartel tussen Heineken, Inbef, Bavaria en Grolsch. Er werden
prijsafspraken gemaakt over het bier. De prijs van het bier ging daardoor omhoog en
consumenten betaalden standaard meer (of dus teveel) voor een biertje. Heineken
kreeg na geheim onderzoek van de Commissie een boete van de Commissie van
189 miljoen euro.
Uit dit onderzoek bleek dat niet alleen over de prijs van het bier afspraken werden
gemaakt, maar ook over het verdelen van de markt onder grote consumenten zoals
bijvoorbeeld kroegen en studenteverenigingen, en over de detailmarkt zoals de
levering aan supermarkten.
Uit het filmpje blijkt dat Inbef verklaringen deed over het feit dat Heineken steeds de
initiatiefnemer was voor de afspraken en dat dit door de andere bierbrouwers als
intimiderend zou zijn ervaren. Dit zou ook een reden kunnen zijn waarom Inbef
‘slechts’ een boete kreeg van 21 miljoen.
Het grote nadeel hiervan is dat de concurrentie wordt beperkt en de leveranciers teveel
betalen voor producten en dus ook consumenten.
Europees mededingingsrecht: kartelverbod
Artikel 101 VWEU: kartelverbod:
“Onverenigbaar met de interne markt en verboden zijn alle overeenkomsten tussen
ondernemingen, alle besluiten van ondernemersverenigingen en alle onderling afgestemde
feitelijke gedragingen welke de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en
ertoe strekken of ten gevolge hebben dat de mededinging binnen de interne markt wordt
verhinderd, beperkt of vervalst en met name die welke bestaan in:
a) het rechtstreeks of zijdelings bepalen van de aan- of verkoopprijzen of van andere
contractuele voorwaarden;
Heineken deed dit inderdaad. Maar wat blijkens de eerste zin dus ook verboden is:
gedrag op elkaar afstemmen.
1
, b) het beperken of controleren van de productie, de afzet, de technische ontwikkeling of
de investeringen;
c) het verdelen van de markten of van de voorzieningsbronnen;
d) het ten opzichte van handelspartners toepassen van ongelijke voorwaarden bij
gelijkwaardige prestaties, hun daarmede nadeel berokkenend bij de mededinging;
e) het afhankelijk stellen van het sluiten van overeenkomsten van de aanvaarding door
de handelspartners van bijkomende prestaties welke naar hun aard of volgens het
handelsgebruik geen verband houden met het onderwerp van deze
overeenkomsten.”
Artikel 101 VWEU heeft rechtstreekse werking in alle lidstaten. Je hoeft dus geen
implementatiewetgeving te hebben (zoals bij een Richtlijn) maar hierop kun je rechtstreeks
een beroep doen voor de nationale rechter en het werkt rechtstreeks door in de Nederlandse
rechtsorde.
Het moet volgens de EU effectief, afschrikkend en gelijk worden toegepast in alle lidstaten.
Voorbeelden van Europese kartels: vrachtwagenkartel van 2016 (vrachtwagenprijzen tot
30% hoger gemaakt dan gebruikelijk was, flink beboet door de Commissie: 3 miljard),
verpakkingskartel: 115 miljoen euro boete en Philips & Samsung bij Smartchips: 138 miljoen
boete.
De vraag is:
- Helpen deze boetes?
- En wie betalen uiteindelijk deze boetes?
(dat zal niet de directeur zijn die het geld van zijn persoonlijke spaarrekening haalt,
uiteindelijk zal de consument voor een deel de rekening betalen doordat het bedrag
weer wordt doorberekend)
--
Een exclusief afnamebeding: mag dat?
Afnamebeding BP:
“Exploitant zal de motorbrandstoffen die bij het station verkocht worden uitsluitend en
rechtstreeks van Mobil afnemen. Het gaat hierbij om de navolgende motorbrandstoffen:
benzine, auto-dieselolie en autogas.”
In principe zou je hierbij zeggen dat dit mag omdat hier de contractsvrijheid voorop staat.
Maar, de concurrent wordt hierbij te pas gesneden; de markt wordt voor een deel
afgescheiden doordat het tankstation niet bij een andere leverancier de producten mag
afnemen.
Volgens artikel 102 VWEU: economische machtspositie mag dit niet! De marktleider maakt
hier misbruik van zijn positie om dit te bedingen; hij legt een contract op aan een partij.
“Onverenigbaar met de interne markt en verboden, voor zover de handel tussen lidstaten
daardoor ongunstig kan worden beïnvloed, is het, dat een of meer ondernemingen misbruik
maken van een machtspositie op de interne markt of op een wezenlijk deel daarvan.
Dit misbruik kan met name bestaan in:
a) het rechtstreeks of zijdelings opleggen van onbillijke aan- of verkoopprijzen of van
andere onbillijke contractuele voorwaarden;
2
