Biologie vakinhoud V.I: Evolutie
1. Filmpjes Bio-Bits
A) Doelen
De betekenis van verscheidenheid in een populatie aangeven voor de instandhouding van de
populatie.
In een gegeven situatie voorspellen welke invloed natuurlijke selectie heeft op de
verscheidenheid in een populatie.
Vroegere en huidige opvattingen en ideeën weergeven over het ontstaan van leven en
levensvormen, in het bijzonder: generatio spontanea, schepping en evolutie.
Met behulp van de evolutietheorie een verklaring geven voor het voorkomen van de huidige
levensvormen.
De rol uitleggen die selectie speelt bij het constant blijven of veranderen van de verscheidenheid
in een populatie.
Verband evolutietheorie en onderzoek naar het veranderen van virussen zoals HIV, vogelgriep
aangeven.
Aangeven dat Darwin zich naast het doen van eigen waarnemingen, ook liet inspireren door
ideeën van andere wetenschappers voor het tot stand komen van de evolutietheorie.
De relatie aangeven tussen de begrippen soort en populatie.
In een gegeven situatie de gevolgen voorspellen die isolatie heeft op de verscheidenheid in de
populatie.
Toelichten dat het biologisch begrip soort verschillend gedefinieerd wordt door het verschil in
betekenis dat wordt gehecht aan: bouw, verwantschap en mogelijkheid van vruchtbare
nakomelingschap.
Aangeven dat ordening mogelijk is op grond van gemeenschappelijke afstamming, maar in het
bijzonder van evolutionaire verwantschap.
Aangeven dat men met behulp van de evolutietheorie het ontstaan van bepaalde levensvormen
tracht te beschrijven door:
• Als het ware terug te gaan in de tijd via het bestuderen van fossielen
• De relatie tussen ‘overeenkomstige’ delen van verschillende organismen vast te stellen
• Biochemie
Een relatie leggen tussen eigenschappen van organismen en abiotische factoren
Aangeven hoe natuurlijke selectie van micro-organismen in de praktijk toegepast kan worden.
De betekenis van verscheidenheid in een populatie aangeven voor de instandhouding van de
populatie.
Vroegere en huidige opvattingen en ideeën weergeven over het ontstaan van levensvormen.
Een mening formuleren en beargumenteren over verschillende ideeën uit de moderne
evolutietheorie.
,B) Bio-Bits 95: Gevaarlijk boek
- Evolutie = geleidelijke verandering
- Biologische evolutie = geleidelijke ontwikkeling waarbij uit vroegere organismen in veel kleine
stapjes, andere organismen zijn ontstaan
- Mensen hebben eeuwenlang verklaringen proberen vinden voor ontstaan van organismen
o Ver voor Christus: mensen verklaarde dat soorten geleidelijk van een in andere over gingen
→ Verklaringen hielden geen stand
o Tot 19e eeuw: overheersende idee dat alle soorten die toen leefde enkele duizenden jaren
geleden waren geschapen en nooit waren veranderd
o Middeleeuwen: bepaalde lagere dieren konden ontstaan uit levenloze stof
→ Bv. muizen ontstaan uit oude lappen = ‘Generatio spontanea’
1) Charles Darwin (1809-1882) → ‘The origin of species’
- 1831: met Beagle naar Galapagos-eilanden → elk eiland heeft eigen diersoorten
→ Na jaren onderzoek combineerde hij zijn waarnemingen met ideeën van anderen
→ Lyell en Malthus
- Ontdekkingen
o Binnen populatie worden willekeurig verschillende dieren (of planten) geboren = variatie
o Bepaalde eigenschappen kunnen van ouders op kind worden doorgegeven = erfelijkheid
o Organismen krijgen meer nakomelingen dan er uiteindelijk in leven blijven. De grootte van
populatie blijft altijd vrij constant: concurrentie.
- Levensvormen op aarde zijn in loop van zeer lange tijd ontstaan + veranderd = evolutie
→ Bestaande soorten veranderen, nieuwe soorten ontstaan + oude soorten kunnen verdwijnen
- Darwin ziet leven als strijd om het bestaan = struggle for life
→ Organismen die beste zijn aangepast, overleven = survival of the fittest
→ Planten zich voort + gunstige eigenschappen door aan nakomelingen = natuurlijke selectie
→ Zo kan het gebeuren dat oude vorm uitsterft + nieuwe ontstaat
- Wetenschappelijke theorie = wanneer wetenschappelijke verklaring niet slaat op 1 situatie, maar
op algemeen verschijnsel
→ Wanneer je theorie opstelt moet je het ook toetsen + met goede argumenten onderbouwen
- Darwin onderscheidde 2 soorten evoluties (onderzoek):
o Macro-evolutie: onderzoek naar ontstaan van nieuwe soorten (bv. evolutie van het paard)
→ Zo’n onderzoek is moeilijk omdat ontstaan van nieuwe soort duizenden jaren kan duren
o Micro-evolutie: veranderingen binnen soort die niet direct leiden tot nieuwe soort
→ Gebruik gemaakt van bacteriën en virussen
- Door tijdgenoten belachelijk gemaakt → later zijn veel ideeën door neodarwinisten uitgewerkt
→ Ontdekten, dankzij DNA-onderzoek, hoe eigenschappen precies worden doorgegeven
, 2) Virussen zijn geen levende wezens, dus geen evolutie?
- Virussen = geen normale organismen
→ Ademen niet
→ Heeft specifieke cellen nodig om te kunnen vermenigvuldigen
→ Heeft wel DNA of RNA
- DNA of RNA = materiaal dat virus nodig heeft om te veranderen, om aan te passen aan bv.
nieuwe omgeving
HIV kan bv. heel snel evolueren aan o.a. de generatietijd van het virus. Bij mensen zit er ongeveer
20 jaar tussen een generatie, bij HIV is dat 1 tot 1,5 dag. In die dag in een HIV-patiënt kunnen er
al meer dan 1 miljard nieuwe virusdeeltjes worden gemaakt. Elk virusdeeltje is net iets anders dan
het oude virusdeeltje (waar het vanaf stand). Er is dus een enorme hoeveelheid variatie. Die
variatie zorgt ervoor dat het zichzelf heel snel kan aanpassen als er iets veranderd in bv. de
omgeving zoals medicijnen. Hierdoor zal er een selectie op het virus plaatsvinden. Door die variatie
is er een virusdeeltje die het net iets beter doet en die zich sneller zal voortplanten.
3) Vogelgriep(virus)
Virus dat door trekvogels via de lucht wordt verspreid
- Helemaal steriel naar kippenhok = nodig zodat er geen insleep van ziektes is, nu is dat vogelpest
→ In 2003 eerste met vogelpest: 1 stal met 7500 dieren en na paar dagen maar 100 levend
Hoe vogelpest voorkomen?
- Dieren zitten allemaal binnen → ophokplicht = goed, want gevaarlijk met trekvogels
→ Als dier erover vliegen en kak laten vallen en de dieren eten dat op → vogelpest
- Men probeert het vogelgriepvirus om de controle te krijgen + te voorkomen dat zo evolueert dat
het van mens op mens wordt overgedragen
→ Daarom is het belangrijk veel te weten over evolueren van virussen
C) Bio-Bits 96: Argumenten voor evolutie
- Aantal soorten organismen op aarde = ± 10 tot 100 miljoen + komen steeds nieuwe soorten bij
1) Indeling
- Veel biologen hebben geprobeerd om natuur in te delen ≠ makkelijk
→ Ingedeeld om enorme biodiversiteit beter te kunnen bestudereren
→ Lange tijd liep indeling als soort ladder: in rechte lijn van simpele naar complexe organismen
- Darwin = overtuigd dat indeling niet een lijn was, maar gericht op afstamming + verwantschap
→ Soort boom met takken = evolutionaire boom
o Groei van takken stelt = veranderingen binnen de soort → micro-evolutie
o Vertakkingen in boom = ontstaan van nieuwe soorten → macro-evolutie
- M.b.v. fossielen kunnen we oorsprong van soorten die nu leven onderzoeken
→ Ook wordt lichaamsbouw vergeleken + kijkt men vooral naar DNA
1. Filmpjes Bio-Bits
A) Doelen
De betekenis van verscheidenheid in een populatie aangeven voor de instandhouding van de
populatie.
In een gegeven situatie voorspellen welke invloed natuurlijke selectie heeft op de
verscheidenheid in een populatie.
Vroegere en huidige opvattingen en ideeën weergeven over het ontstaan van leven en
levensvormen, in het bijzonder: generatio spontanea, schepping en evolutie.
Met behulp van de evolutietheorie een verklaring geven voor het voorkomen van de huidige
levensvormen.
De rol uitleggen die selectie speelt bij het constant blijven of veranderen van de verscheidenheid
in een populatie.
Verband evolutietheorie en onderzoek naar het veranderen van virussen zoals HIV, vogelgriep
aangeven.
Aangeven dat Darwin zich naast het doen van eigen waarnemingen, ook liet inspireren door
ideeën van andere wetenschappers voor het tot stand komen van de evolutietheorie.
De relatie aangeven tussen de begrippen soort en populatie.
In een gegeven situatie de gevolgen voorspellen die isolatie heeft op de verscheidenheid in de
populatie.
Toelichten dat het biologisch begrip soort verschillend gedefinieerd wordt door het verschil in
betekenis dat wordt gehecht aan: bouw, verwantschap en mogelijkheid van vruchtbare
nakomelingschap.
Aangeven dat ordening mogelijk is op grond van gemeenschappelijke afstamming, maar in het
bijzonder van evolutionaire verwantschap.
Aangeven dat men met behulp van de evolutietheorie het ontstaan van bepaalde levensvormen
tracht te beschrijven door:
• Als het ware terug te gaan in de tijd via het bestuderen van fossielen
• De relatie tussen ‘overeenkomstige’ delen van verschillende organismen vast te stellen
• Biochemie
Een relatie leggen tussen eigenschappen van organismen en abiotische factoren
Aangeven hoe natuurlijke selectie van micro-organismen in de praktijk toegepast kan worden.
De betekenis van verscheidenheid in een populatie aangeven voor de instandhouding van de
populatie.
Vroegere en huidige opvattingen en ideeën weergeven over het ontstaan van levensvormen.
Een mening formuleren en beargumenteren over verschillende ideeën uit de moderne
evolutietheorie.
,B) Bio-Bits 95: Gevaarlijk boek
- Evolutie = geleidelijke verandering
- Biologische evolutie = geleidelijke ontwikkeling waarbij uit vroegere organismen in veel kleine
stapjes, andere organismen zijn ontstaan
- Mensen hebben eeuwenlang verklaringen proberen vinden voor ontstaan van organismen
o Ver voor Christus: mensen verklaarde dat soorten geleidelijk van een in andere over gingen
→ Verklaringen hielden geen stand
o Tot 19e eeuw: overheersende idee dat alle soorten die toen leefde enkele duizenden jaren
geleden waren geschapen en nooit waren veranderd
o Middeleeuwen: bepaalde lagere dieren konden ontstaan uit levenloze stof
→ Bv. muizen ontstaan uit oude lappen = ‘Generatio spontanea’
1) Charles Darwin (1809-1882) → ‘The origin of species’
- 1831: met Beagle naar Galapagos-eilanden → elk eiland heeft eigen diersoorten
→ Na jaren onderzoek combineerde hij zijn waarnemingen met ideeën van anderen
→ Lyell en Malthus
- Ontdekkingen
o Binnen populatie worden willekeurig verschillende dieren (of planten) geboren = variatie
o Bepaalde eigenschappen kunnen van ouders op kind worden doorgegeven = erfelijkheid
o Organismen krijgen meer nakomelingen dan er uiteindelijk in leven blijven. De grootte van
populatie blijft altijd vrij constant: concurrentie.
- Levensvormen op aarde zijn in loop van zeer lange tijd ontstaan + veranderd = evolutie
→ Bestaande soorten veranderen, nieuwe soorten ontstaan + oude soorten kunnen verdwijnen
- Darwin ziet leven als strijd om het bestaan = struggle for life
→ Organismen die beste zijn aangepast, overleven = survival of the fittest
→ Planten zich voort + gunstige eigenschappen door aan nakomelingen = natuurlijke selectie
→ Zo kan het gebeuren dat oude vorm uitsterft + nieuwe ontstaat
- Wetenschappelijke theorie = wanneer wetenschappelijke verklaring niet slaat op 1 situatie, maar
op algemeen verschijnsel
→ Wanneer je theorie opstelt moet je het ook toetsen + met goede argumenten onderbouwen
- Darwin onderscheidde 2 soorten evoluties (onderzoek):
o Macro-evolutie: onderzoek naar ontstaan van nieuwe soorten (bv. evolutie van het paard)
→ Zo’n onderzoek is moeilijk omdat ontstaan van nieuwe soort duizenden jaren kan duren
o Micro-evolutie: veranderingen binnen soort die niet direct leiden tot nieuwe soort
→ Gebruik gemaakt van bacteriën en virussen
- Door tijdgenoten belachelijk gemaakt → later zijn veel ideeën door neodarwinisten uitgewerkt
→ Ontdekten, dankzij DNA-onderzoek, hoe eigenschappen precies worden doorgegeven
, 2) Virussen zijn geen levende wezens, dus geen evolutie?
- Virussen = geen normale organismen
→ Ademen niet
→ Heeft specifieke cellen nodig om te kunnen vermenigvuldigen
→ Heeft wel DNA of RNA
- DNA of RNA = materiaal dat virus nodig heeft om te veranderen, om aan te passen aan bv.
nieuwe omgeving
HIV kan bv. heel snel evolueren aan o.a. de generatietijd van het virus. Bij mensen zit er ongeveer
20 jaar tussen een generatie, bij HIV is dat 1 tot 1,5 dag. In die dag in een HIV-patiënt kunnen er
al meer dan 1 miljard nieuwe virusdeeltjes worden gemaakt. Elk virusdeeltje is net iets anders dan
het oude virusdeeltje (waar het vanaf stand). Er is dus een enorme hoeveelheid variatie. Die
variatie zorgt ervoor dat het zichzelf heel snel kan aanpassen als er iets veranderd in bv. de
omgeving zoals medicijnen. Hierdoor zal er een selectie op het virus plaatsvinden. Door die variatie
is er een virusdeeltje die het net iets beter doet en die zich sneller zal voortplanten.
3) Vogelgriep(virus)
Virus dat door trekvogels via de lucht wordt verspreid
- Helemaal steriel naar kippenhok = nodig zodat er geen insleep van ziektes is, nu is dat vogelpest
→ In 2003 eerste met vogelpest: 1 stal met 7500 dieren en na paar dagen maar 100 levend
Hoe vogelpest voorkomen?
- Dieren zitten allemaal binnen → ophokplicht = goed, want gevaarlijk met trekvogels
→ Als dier erover vliegen en kak laten vallen en de dieren eten dat op → vogelpest
- Men probeert het vogelgriepvirus om de controle te krijgen + te voorkomen dat zo evolueert dat
het van mens op mens wordt overgedragen
→ Daarom is het belangrijk veel te weten over evolueren van virussen
C) Bio-Bits 96: Argumenten voor evolutie
- Aantal soorten organismen op aarde = ± 10 tot 100 miljoen + komen steeds nieuwe soorten bij
1) Indeling
- Veel biologen hebben geprobeerd om natuur in te delen ≠ makkelijk
→ Ingedeeld om enorme biodiversiteit beter te kunnen bestudereren
→ Lange tijd liep indeling als soort ladder: in rechte lijn van simpele naar complexe organismen
- Darwin = overtuigd dat indeling niet een lijn was, maar gericht op afstamming + verwantschap
→ Soort boom met takken = evolutionaire boom
o Groei van takken stelt = veranderingen binnen de soort → micro-evolutie
o Vertakkingen in boom = ontstaan van nieuwe soorten → macro-evolutie
- M.b.v. fossielen kunnen we oorsprong van soorten die nu leven onderzoeken
→ Ook wordt lichaamsbouw vergeleken + kijkt men vooral naar DNA
