Arbeidsmigratie: onderzoek naar Turkse
en Marokkaanse invloeden op de
Nederlandse samenleving
1
, Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 2
Inleiding ................................................................................................................................................... 3
Theoretisch kader .................................................................................................................................... 5
Samenvatting ........................................................................................................................................... 6
Hoofdstuk 1 Oorzaken Turkse en Marokkaanse migratie ........................................................................ 8
1.1 Situatie Nederland ......................................................................................................................... 8
1.2 Situatie Turkije ............................................................................................................................... 8
1.3 Situatie Marokko ........................................................................................................................... 9
Hoofdstuk 2 Gevolgen van Turkse en Marokkaanse migratie ............................................................... 10
2.1 Economische gevolgen ................................................................................................................ 10
2.2 Demografische gevolgen ............................................................................................................. 13
Hoofdstuk 3 Sociaal-culturele aspecten en spreidingspatronen ........................................................... 21
3.1.1 Sociaal-culturele invloeden ...................................................................................................... 21
3.1.2 Sociaal-culturele verschillen ..................................................................................................... 22
3.2 Integratie ..................................................................................................................................... 23
3.3 Spreidingspatronen ..................................................................................................................... 24
Hoofdstuk 4 Politieke partijen en arbeidsmigratie ................................................................................ 26
4.1 Standpunten in naoorlogse periode ............................................................................................ 27
4.2. Standpunten tijdens verkiezingen 2013 ..................................................................................... 27
Hoofdstuk 5 Ervaringen en uitdagingen ................................................................................................ 29
Conclusie ............................................................................................................................................... 30
Bronvermelding ..................................................................................................................................... 32
Bijlage: interviews ................................................................................................................................. 35
Interview 1......................................................................................................................................... 35
Interview 2......................................................................................................................................... 37
Interview 3......................................................................................................................................... 39
Interview 4......................................................................................................................................... 41
Interview 5......................................................................................................................................... 43
Interview 6......................................................................................................................................... 45
Bijlage: logboek en reflectie PWS .......................................................................................................... 47
Logboek PWS ..................................................................................................................................... 47
Reflectie logboek PWS ....................................................................................................................... 49
2
, Inleiding
Na de Tweede Wereldoorlog is er arbeidsmigratie naar Nederland ontstaan om de arbeidstekorten op
te vangen. Een grote groep van deze arbeidsmigranten was afkomstig uit Turkije en Marokko.
Door middel van dit onderzoek zullen de oorzaken van de arbeidsmigratie, de economische gevolgen,
de demografische veranderingen en de sociaal-culturele aspecten op de Nederlandse samenleving in
beeld worden gebracht. Tevens zullen de spreidingspatronen van deze arbeidsmigranten over
Nederland aan bod komen en de oorzaken van het ontstaan van deze spreidingspatronen. Tot slot
zullen de standpunten van politieke partijen over arbeidsmigratie en de ervaringen van Turkse en
Marokkaanse arbeidsmigranten als arbeidsmigrant behandeld worden.
Voor dit onderzoek is een hoofdvraag geformuleerd:
Hoe heeft de naoorlogse arbeidsmigratie uit Turkije en Marokko de economische, demografische,
sociaal-culturele en politieke aspecten van Nederland beïnvloed?
Om deze hoofdvraag te kunnen beantwoorden, zijn er deelvragen opgesteld:
1. Wat waren de oorzaken van de naoorlogse arbeidsmigratie naar Nederland?
2. Welke push- en pullfactoren speelden een rol bij de naoorlogse arbeidsmigratie uit Turkije en
Marokko naar Nederland?
3. Wat waren de economische gevolgen voor Nederland van de naoorlogse arbeidsmigratie uit
Turkije en Marokko?
4. Wat waren de demografische veranderingen voor Nederland door de naoorlogse
arbeidsmigratie uit Turkije en Marokko?
5. Wat zijn de sociaal-culturele invloeden van Turkse en Marokkaanse arbeidsmigranten op
Nederland?
6. Waardoor zijn de spreidingspatronen van de Turkse en Marokkaanse arbeidsmigranten over
Nederland ontstaan en welke factoren hebben daarbij een rol gespeeld?
7. Hoe denken de politieke partijen over arbeidsmigratie in de naoorlogse periode en tijdens de
verkiezingen in 2023?
8. Wat waren de uitdagingen waarmee Turkse en Marokkaanse arbeidsmigranten werden
geconfronteerd bij hun aankomst in Nederland en hoe zijn ze met deze uitdagingen
omgegaan?
De hypothese is dat de Turkse en Marokkaanse arbeidsmigratie heeft gezorgd voor economische
groei, verschillende demografische veranderingen en zijn er in Nederland diverse culturele tradities
en gewoonten ontstaan. Daarnaast zijn er spreidingspatronen van Turkse en Marokkaanse
arbeidsmigranten over Nederland te herkennen met werkgelegenheid als oorzaak. Bovendien hebben
politieke partijen verschillende standpunten over arbeidsmigratie, zowel in de naoorlogse periode als
tijdens de verkiezingen in 2023. In de naoorlogse periode waren er politieke partijen die voor het
sluiten van de wervingsovereenkomsten met Turkije en Marokko waren en politieke partijen die hier
op tegen waren. Tijdens de verkiezingen in 2023 denken politieke partijen verschillend over hoe de
problemen, die zijn ontstaan bij arbeidsmigratie zoals huisvesting en uitbuiting, opgelost kunnen
worden. Tot slot hebben de Turkse en Marokkaanse arbeidsmigranten te maken gehad met zowel
positieve als negatieve ervaringen als arbeidsmigrant in Nederland.
3
, Dit onderzoek is relevant voor het begrijpen van de huidige Nederlandse samenleving. Het zal een
inzicht geven in hoe de multiculturele samenleving is ontstaan en de invloeden hiervan op Nederland.
Dit onderzoek kan daarnaast een bijdrage leveren aan het nemen van beslissingen over
arbeidsmigratie in deze periode waarin ook arbeidstekorten zijn ontstaan. Het onderzoek zal een
beeld geven over de eventuele gevolgen op de samenleving als de huidige arbeidstekorten worden
opgevuld door arbeidsmigranten.
De methode zal bestaan uit een literatuuronderzoek, het verzamelen van data en het houden van
interviews. Voor de deelvragen 1, 2, 5, 6 en 7 zal een literatuuronderzoek plaatsvinden waarbij de
bronnen zullen worden beoordeeld op betrouwbaarheid door te kijken naar de objectiviteit van de
schrijver en de gebruikte informatie door de schrijver. Voor de deelvragen 3 en 4 zal de methode
vooral bestaan uit het verzamelen van data in combinatie met een literatuuronderzoek. Deelvraag 8
zal beantwoord worden door het houden van interviews. Bij de interviews zullen open vragen worden
gesteld om een dieper inzicht te krijgen in de ervaringen en uitdagingen van de arbeidsmigranten.
4
en Marokkaanse invloeden op de
Nederlandse samenleving
1
, Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 2
Inleiding ................................................................................................................................................... 3
Theoretisch kader .................................................................................................................................... 5
Samenvatting ........................................................................................................................................... 6
Hoofdstuk 1 Oorzaken Turkse en Marokkaanse migratie ........................................................................ 8
1.1 Situatie Nederland ......................................................................................................................... 8
1.2 Situatie Turkije ............................................................................................................................... 8
1.3 Situatie Marokko ........................................................................................................................... 9
Hoofdstuk 2 Gevolgen van Turkse en Marokkaanse migratie ............................................................... 10
2.1 Economische gevolgen ................................................................................................................ 10
2.2 Demografische gevolgen ............................................................................................................. 13
Hoofdstuk 3 Sociaal-culturele aspecten en spreidingspatronen ........................................................... 21
3.1.1 Sociaal-culturele invloeden ...................................................................................................... 21
3.1.2 Sociaal-culturele verschillen ..................................................................................................... 22
3.2 Integratie ..................................................................................................................................... 23
3.3 Spreidingspatronen ..................................................................................................................... 24
Hoofdstuk 4 Politieke partijen en arbeidsmigratie ................................................................................ 26
4.1 Standpunten in naoorlogse periode ............................................................................................ 27
4.2. Standpunten tijdens verkiezingen 2013 ..................................................................................... 27
Hoofdstuk 5 Ervaringen en uitdagingen ................................................................................................ 29
Conclusie ............................................................................................................................................... 30
Bronvermelding ..................................................................................................................................... 32
Bijlage: interviews ................................................................................................................................. 35
Interview 1......................................................................................................................................... 35
Interview 2......................................................................................................................................... 37
Interview 3......................................................................................................................................... 39
Interview 4......................................................................................................................................... 41
Interview 5......................................................................................................................................... 43
Interview 6......................................................................................................................................... 45
Bijlage: logboek en reflectie PWS .......................................................................................................... 47
Logboek PWS ..................................................................................................................................... 47
Reflectie logboek PWS ....................................................................................................................... 49
2
, Inleiding
Na de Tweede Wereldoorlog is er arbeidsmigratie naar Nederland ontstaan om de arbeidstekorten op
te vangen. Een grote groep van deze arbeidsmigranten was afkomstig uit Turkije en Marokko.
Door middel van dit onderzoek zullen de oorzaken van de arbeidsmigratie, de economische gevolgen,
de demografische veranderingen en de sociaal-culturele aspecten op de Nederlandse samenleving in
beeld worden gebracht. Tevens zullen de spreidingspatronen van deze arbeidsmigranten over
Nederland aan bod komen en de oorzaken van het ontstaan van deze spreidingspatronen. Tot slot
zullen de standpunten van politieke partijen over arbeidsmigratie en de ervaringen van Turkse en
Marokkaanse arbeidsmigranten als arbeidsmigrant behandeld worden.
Voor dit onderzoek is een hoofdvraag geformuleerd:
Hoe heeft de naoorlogse arbeidsmigratie uit Turkije en Marokko de economische, demografische,
sociaal-culturele en politieke aspecten van Nederland beïnvloed?
Om deze hoofdvraag te kunnen beantwoorden, zijn er deelvragen opgesteld:
1. Wat waren de oorzaken van de naoorlogse arbeidsmigratie naar Nederland?
2. Welke push- en pullfactoren speelden een rol bij de naoorlogse arbeidsmigratie uit Turkije en
Marokko naar Nederland?
3. Wat waren de economische gevolgen voor Nederland van de naoorlogse arbeidsmigratie uit
Turkije en Marokko?
4. Wat waren de demografische veranderingen voor Nederland door de naoorlogse
arbeidsmigratie uit Turkije en Marokko?
5. Wat zijn de sociaal-culturele invloeden van Turkse en Marokkaanse arbeidsmigranten op
Nederland?
6. Waardoor zijn de spreidingspatronen van de Turkse en Marokkaanse arbeidsmigranten over
Nederland ontstaan en welke factoren hebben daarbij een rol gespeeld?
7. Hoe denken de politieke partijen over arbeidsmigratie in de naoorlogse periode en tijdens de
verkiezingen in 2023?
8. Wat waren de uitdagingen waarmee Turkse en Marokkaanse arbeidsmigranten werden
geconfronteerd bij hun aankomst in Nederland en hoe zijn ze met deze uitdagingen
omgegaan?
De hypothese is dat de Turkse en Marokkaanse arbeidsmigratie heeft gezorgd voor economische
groei, verschillende demografische veranderingen en zijn er in Nederland diverse culturele tradities
en gewoonten ontstaan. Daarnaast zijn er spreidingspatronen van Turkse en Marokkaanse
arbeidsmigranten over Nederland te herkennen met werkgelegenheid als oorzaak. Bovendien hebben
politieke partijen verschillende standpunten over arbeidsmigratie, zowel in de naoorlogse periode als
tijdens de verkiezingen in 2023. In de naoorlogse periode waren er politieke partijen die voor het
sluiten van de wervingsovereenkomsten met Turkije en Marokko waren en politieke partijen die hier
op tegen waren. Tijdens de verkiezingen in 2023 denken politieke partijen verschillend over hoe de
problemen, die zijn ontstaan bij arbeidsmigratie zoals huisvesting en uitbuiting, opgelost kunnen
worden. Tot slot hebben de Turkse en Marokkaanse arbeidsmigranten te maken gehad met zowel
positieve als negatieve ervaringen als arbeidsmigrant in Nederland.
3
, Dit onderzoek is relevant voor het begrijpen van de huidige Nederlandse samenleving. Het zal een
inzicht geven in hoe de multiculturele samenleving is ontstaan en de invloeden hiervan op Nederland.
Dit onderzoek kan daarnaast een bijdrage leveren aan het nemen van beslissingen over
arbeidsmigratie in deze periode waarin ook arbeidstekorten zijn ontstaan. Het onderzoek zal een
beeld geven over de eventuele gevolgen op de samenleving als de huidige arbeidstekorten worden
opgevuld door arbeidsmigranten.
De methode zal bestaan uit een literatuuronderzoek, het verzamelen van data en het houden van
interviews. Voor de deelvragen 1, 2, 5, 6 en 7 zal een literatuuronderzoek plaatsvinden waarbij de
bronnen zullen worden beoordeeld op betrouwbaarheid door te kijken naar de objectiviteit van de
schrijver en de gebruikte informatie door de schrijver. Voor de deelvragen 3 en 4 zal de methode
vooral bestaan uit het verzamelen van data in combinatie met een literatuuronderzoek. Deelvraag 8
zal beantwoord worden door het houden van interviews. Bij de interviews zullen open vragen worden
gesteld om een dieper inzicht te krijgen in de ervaringen en uitdagingen van de arbeidsmigranten.
4
