------------------------------------------------------------------------------------- ----------
De peuter- en kleutertijd
Deel 3
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 8: De fysieke ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd .....................................................1
Paragraaf 8.1 Fysieke groei ..................................................................................................................1
Paragraaf 8.2 Motorische ontwikkeling...............................................................................................2
Paragraaf 8.3 Bedreigingen van fysieke groei en motorische ontwikkeling .......................................3
HOOFDSTUK 9: De cognitieve ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd ...............................................8
Paragraaf 9.1 De intellectuele ontwikkeling ........................................................................................8
Paragraaf 9.2 De taalontwikkeling .....................................................................................................10
Paragraaf 9.3 De invloed van educatie en opvang ............................................................................11
Belangrijke begrippen hoofdstuk 9: ..............................................................................................12
HOOFDSTUK 10: De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de
peuter- en kleutertijd ............................................................................................................................14
Paragraaf 10.1 Een antwoord op de vraag ‘wie ben ik’ .....................................................................14
Paragraaf 10.2 Vrienden en familie: het sociale leven van peuters en kleuters ...............................16
Paragraaf 10.3 Morele ontwikkeling en zelfbeheersing ....................................................................18
Belangrijke begrippen hoofdstuk 10: ............................................................................................19
HOOFDSTUK 8: De fysieke ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd
Paragraaf 8.1 Fysieke groei
Individuele verschillen in lengte en gewicht:
- Gemiddelde verschillen in lengte en gewicht tussen jongens en meisjes nemen toe in de
peuter- en kleutertijd
- Op hun zesde beginnen jongens gemiddeld langer en zwaarder te worden
- De betere voeding en gezondheidszorg in ontwikkelde landen vertaalt zich in een aanzienlijk
sterke groei bij kinderen.
- Inkomen beneden de armoedegrens -> kinderen vaak kleiner
- 2 jaar na geboorte: verdrie-/vierdubbeling van geboortegewicht (11 – 13,5 kilo) en ongeveer
90 cm lang
- Vanaf 6 jaar: jongens langer en zwaarder dan meisjes
Onzichtbare veranderingen:
- Botten en spieren
- Zintuigen (bijv. Gehoor, toename van oorpijn)
- Hersenen groeien, invloed op cognitieve vermogens en motoriek
Groeiende hersenen:
, - De onderlinge verbindingen maken complexere communicatie tussen neuronen mogelijk. Ze
zorgen ook voor de snelle ontwikkeling van de cognitieve vaardigheden. De hoeveelheid
myeline versnelt (de beschermende isolatielaag rond onderdelen van neuronen, waardoor
de overdracht van zenuwsignalen door de hersencellen versnelt en het gewicht van de
hersenen toeneemt.
- Het corpus callosum, een bundel zenuwvezels die de twee hersenhelften met elkaar
verbindt, groeit hard aan het einde van de kleutertijd. Bij jongens groter
De twee hersenhelften worden ook steeds gedifferentieerder en gespecialiseerder. Het proces van
lateralisatie, waarbij functies hun plek eerder in de ene hersenhelft dan in de ander hersenhelft
vinden, wordt tijdens de kleuterjaren uitgesprokener. Differentiatie en specialisatie in de 2
hersenhelften.
- Linkerhersenhelft -> concentreert zich op verbale competentie taken, benadert informatie
sequentieel (1 stukje tegelijk)
- Rechterhersenhelft -> ontwikkelt zijn eigen sterke kanten op non-verbale gebieden,
benadert informatie op een globalere manier
- Taak zit bij jongens meer links, bij meisjes zit dit evenwichtiger over beide verdeeld
De ene hersenhelft kan de meeste taken van de andere hersenhelft ook uitvoeren. De hersenen zijn
veerkrachtig. Als een hersenhelft is beschadigd, neemt de andere hersenhelft die taken soms over.
Het verband tussen groei van de hersenen en cognitieve ontwikkeling:
- Ongebruikelijke groeispurt in de kindertijd zijn periodes die worden gekoppeld aan
vorderingen op cognitief gebied.
- Myelinetoename is in het deel van de hersenen dat geassocieerd wordt met aandacht en
concentratie voltooid tegen de tijd dat kinderen een jaar of vijf zijn -> verklaring van
groeiende concentratieboog
Ontwikkeling zintuigen:
Rijping hersenen (hersenen ontwikkelen en volwassen worden) -> leidt tot een betere beheersing
van oogbewegingen en een beter vermogen om scherp te stellen. Rond de leeftijd 7/8 beginnen ze
zowel het geheel als de onderdelen van de figuur te zien -> perceptuele schematisering. Het
vermogen om tegelijkertijd het geheel en de afzonderlijke delen te onderscheiden. De ontwikkeling
van de zintuigen. Het gehoor wordt ook scherper, omdat het gehoor aan het begin van de peuter-
kleuter tijd echter al goed ontwikkeld was, is de verbetering niet zo groot als bij het
gezichtsvermogen.
Paragraaf 8.2 Motorische ontwikkeling
Veranderingsblindheid -> het verschijnsel dat veranderingen in het gezichtsveld makkelijk over het
hoofd worden gezien. Hun grove en hun fijne motoriek wordt steeds beter bij peuters en kleuters.
Grove motoriek:
Het algemene activiteitsniveau ligt hoog: peuters en kleuters lijken voortdurend in beweging te zijn.
Genen spelen een belangrijke rol bij de totstandkoming van het activiteitsniveau van een individueel
kind. Omgevingsfactoren spelen ook een rol (zoals bijvoorbeeld opvoedingsstijlen). Uiteindelijk
bepaald een combinatie van genetische factoren en omgevingsfactoren hoe actief een kind precies
zal worden. Activiteitsniveau van jongens over het algemeen hoger, want sterker. Meisjes zijn beter
in activiteiten waarvoor de coördinatie van armen en benen nodig is (zoals balanceren). Naarmate
kinderen ouder worden, wordt gender steeds bepalender voor het soort activiteiten dat de
maatschappij acceptabel vindt voor meisjes en jongens. Bij bijna alle kinderen zijn in hun peuter- en
kleuterjaren grote verbeteringen zichtbaar in de grove motoriek.
, Fijne motoriek:
Het gaat hierbij om subtielere lichaamsbewegingen. Voor dit soort vaardigheden is veel oefening
nodig. Toch zijn er binnen de motoriek duidelijke ontwikkelingspatronen zichtbaar. Kinderen 4 ->
fijn-motorische vaardigheden aanzienlijk verbeterd.
- 3 jaar: kleren zelf uitdoen, puzzel maken, blokjes in juiste openingen doen
- Zindelijk worden -> steeds later
- Cognitief in staat zijn; kater
Zindelijkheid:
Elimination communication -> baby’s dragen hier helemaal geen luiers. Verzorgers zorgen vanaf de
geboorte op basis van timing, signalen van de baby en intuïtie dat de baby op een geschrikte plek
zijn behoeften kan doen. Zindelijkheidstraining -> kind moet eerst controle over de blaas en
ingewanden verwerven, het moet ook interesse tonen voor het plassen en het kind moet zelf ook
willen meewerken. Een plaswekker is een effectief hulpmiddel.
Links- of rechtshandigheid -> een duidelijke voorkeur voor het gebruik van een bepaalde hand, die
zich meestal aan het einde van de kleutertijd manifesteert. Sommige signalen zijn al zichtbaar in de
vroege babytijd. Meer jongens dan meisjes zijn linkshandig. De wereld is rechts georiënteerd ->
linkshandigen lopen hierdoor meer in gevaar.
Een kindertekening speelt een belangrijke rol bij het perfectioneren van de fijne motoriek en ook bij
andere aspecten van de ontwikkeling. Tekenen leert kinderen belangrijke lessen -> het belang van
planning, zelfbeheersing en zelfcorrectie. Volgens onderzoekers doorlopen de tekeningen van
peuters en kleuters een aantal stadia:
Stadia in tekenvaardigheid: KVOP
1) Krabbelstadium -> het eindproduct bestaat uit willekeurige strepen
2) Vormstadium -> rond de drie jaar bestaat de tekening uit vormen (vierkant, cirkel)
3) Ontwerpstadium -> meer dan 1 eenvoudige vorm mengen tot een complexere vorm
4) Picturale stadium -> tussen de vier en vijf jaar lijken de tekeningen op herkenbare objecten
uit de echte omgeving.
Paragraaf 8.3 Bedreigingen van fysieke groei en motorische ontwikkeling
Slaapproblemen:
Nachtmerries: levendige, enge dromen die meestal tegen de ochtend verschijnen.
Pavor nocturnus: een slaapstoornis die leidt tot een versnelde ademhaling en hartslag, en die maakt
dat een kind in een intense paniektoestand wakker wordt.
Sommige andere slaapproblemen worden veroorzaakt door een medisch probleem -> verstopte
neus, hoesten
Eten en voeding:
Jongere kinderen met overgewicht hebben een grotere kans om op latere leeftijd nog steeds te
zwaar te zijn -> geldt vooral voor kinderen uit sociaal-economisch achtergestelde gezinnen.
Bloedarmoede: een aandoening die veroorzaakt wordt door een ijzertekort en tot chronische
vermoeidheid. Voedselneofobie is de angst voor en vermijding van onbekend voedsel
(voedingsmiddelen die nieuw zijn voor de persoon). Kieskeurig eten kan voorkomen bij peuters en
kleuters die erg selectief zijn als het gaat om textuur, smaak en geur van voedingsmiddelen.
- Bedreigingen -> obesitas en ondervoeding
Ziekten:
Onschuldige ziekten kunnen een positieve rol spelen in de emotionele en sociale ontwikkeling:
- Een kind neemt namelijk de gelegenheid om zijn lichaam beter te leren kennen
De peuter- en kleutertijd
Deel 3
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 8: De fysieke ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd .....................................................1
Paragraaf 8.1 Fysieke groei ..................................................................................................................1
Paragraaf 8.2 Motorische ontwikkeling...............................................................................................2
Paragraaf 8.3 Bedreigingen van fysieke groei en motorische ontwikkeling .......................................3
HOOFDSTUK 9: De cognitieve ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd ...............................................8
Paragraaf 9.1 De intellectuele ontwikkeling ........................................................................................8
Paragraaf 9.2 De taalontwikkeling .....................................................................................................10
Paragraaf 9.3 De invloed van educatie en opvang ............................................................................11
Belangrijke begrippen hoofdstuk 9: ..............................................................................................12
HOOFDSTUK 10: De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de
peuter- en kleutertijd ............................................................................................................................14
Paragraaf 10.1 Een antwoord op de vraag ‘wie ben ik’ .....................................................................14
Paragraaf 10.2 Vrienden en familie: het sociale leven van peuters en kleuters ...............................16
Paragraaf 10.3 Morele ontwikkeling en zelfbeheersing ....................................................................18
Belangrijke begrippen hoofdstuk 10: ............................................................................................19
HOOFDSTUK 8: De fysieke ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd
Paragraaf 8.1 Fysieke groei
Individuele verschillen in lengte en gewicht:
- Gemiddelde verschillen in lengte en gewicht tussen jongens en meisjes nemen toe in de
peuter- en kleutertijd
- Op hun zesde beginnen jongens gemiddeld langer en zwaarder te worden
- De betere voeding en gezondheidszorg in ontwikkelde landen vertaalt zich in een aanzienlijk
sterke groei bij kinderen.
- Inkomen beneden de armoedegrens -> kinderen vaak kleiner
- 2 jaar na geboorte: verdrie-/vierdubbeling van geboortegewicht (11 – 13,5 kilo) en ongeveer
90 cm lang
- Vanaf 6 jaar: jongens langer en zwaarder dan meisjes
Onzichtbare veranderingen:
- Botten en spieren
- Zintuigen (bijv. Gehoor, toename van oorpijn)
- Hersenen groeien, invloed op cognitieve vermogens en motoriek
Groeiende hersenen:
, - De onderlinge verbindingen maken complexere communicatie tussen neuronen mogelijk. Ze
zorgen ook voor de snelle ontwikkeling van de cognitieve vaardigheden. De hoeveelheid
myeline versnelt (de beschermende isolatielaag rond onderdelen van neuronen, waardoor
de overdracht van zenuwsignalen door de hersencellen versnelt en het gewicht van de
hersenen toeneemt.
- Het corpus callosum, een bundel zenuwvezels die de twee hersenhelften met elkaar
verbindt, groeit hard aan het einde van de kleutertijd. Bij jongens groter
De twee hersenhelften worden ook steeds gedifferentieerder en gespecialiseerder. Het proces van
lateralisatie, waarbij functies hun plek eerder in de ene hersenhelft dan in de ander hersenhelft
vinden, wordt tijdens de kleuterjaren uitgesprokener. Differentiatie en specialisatie in de 2
hersenhelften.
- Linkerhersenhelft -> concentreert zich op verbale competentie taken, benadert informatie
sequentieel (1 stukje tegelijk)
- Rechterhersenhelft -> ontwikkelt zijn eigen sterke kanten op non-verbale gebieden,
benadert informatie op een globalere manier
- Taak zit bij jongens meer links, bij meisjes zit dit evenwichtiger over beide verdeeld
De ene hersenhelft kan de meeste taken van de andere hersenhelft ook uitvoeren. De hersenen zijn
veerkrachtig. Als een hersenhelft is beschadigd, neemt de andere hersenhelft die taken soms over.
Het verband tussen groei van de hersenen en cognitieve ontwikkeling:
- Ongebruikelijke groeispurt in de kindertijd zijn periodes die worden gekoppeld aan
vorderingen op cognitief gebied.
- Myelinetoename is in het deel van de hersenen dat geassocieerd wordt met aandacht en
concentratie voltooid tegen de tijd dat kinderen een jaar of vijf zijn -> verklaring van
groeiende concentratieboog
Ontwikkeling zintuigen:
Rijping hersenen (hersenen ontwikkelen en volwassen worden) -> leidt tot een betere beheersing
van oogbewegingen en een beter vermogen om scherp te stellen. Rond de leeftijd 7/8 beginnen ze
zowel het geheel als de onderdelen van de figuur te zien -> perceptuele schematisering. Het
vermogen om tegelijkertijd het geheel en de afzonderlijke delen te onderscheiden. De ontwikkeling
van de zintuigen. Het gehoor wordt ook scherper, omdat het gehoor aan het begin van de peuter-
kleuter tijd echter al goed ontwikkeld was, is de verbetering niet zo groot als bij het
gezichtsvermogen.
Paragraaf 8.2 Motorische ontwikkeling
Veranderingsblindheid -> het verschijnsel dat veranderingen in het gezichtsveld makkelijk over het
hoofd worden gezien. Hun grove en hun fijne motoriek wordt steeds beter bij peuters en kleuters.
Grove motoriek:
Het algemene activiteitsniveau ligt hoog: peuters en kleuters lijken voortdurend in beweging te zijn.
Genen spelen een belangrijke rol bij de totstandkoming van het activiteitsniveau van een individueel
kind. Omgevingsfactoren spelen ook een rol (zoals bijvoorbeeld opvoedingsstijlen). Uiteindelijk
bepaald een combinatie van genetische factoren en omgevingsfactoren hoe actief een kind precies
zal worden. Activiteitsniveau van jongens over het algemeen hoger, want sterker. Meisjes zijn beter
in activiteiten waarvoor de coördinatie van armen en benen nodig is (zoals balanceren). Naarmate
kinderen ouder worden, wordt gender steeds bepalender voor het soort activiteiten dat de
maatschappij acceptabel vindt voor meisjes en jongens. Bij bijna alle kinderen zijn in hun peuter- en
kleuterjaren grote verbeteringen zichtbaar in de grove motoriek.
, Fijne motoriek:
Het gaat hierbij om subtielere lichaamsbewegingen. Voor dit soort vaardigheden is veel oefening
nodig. Toch zijn er binnen de motoriek duidelijke ontwikkelingspatronen zichtbaar. Kinderen 4 ->
fijn-motorische vaardigheden aanzienlijk verbeterd.
- 3 jaar: kleren zelf uitdoen, puzzel maken, blokjes in juiste openingen doen
- Zindelijk worden -> steeds later
- Cognitief in staat zijn; kater
Zindelijkheid:
Elimination communication -> baby’s dragen hier helemaal geen luiers. Verzorgers zorgen vanaf de
geboorte op basis van timing, signalen van de baby en intuïtie dat de baby op een geschrikte plek
zijn behoeften kan doen. Zindelijkheidstraining -> kind moet eerst controle over de blaas en
ingewanden verwerven, het moet ook interesse tonen voor het plassen en het kind moet zelf ook
willen meewerken. Een plaswekker is een effectief hulpmiddel.
Links- of rechtshandigheid -> een duidelijke voorkeur voor het gebruik van een bepaalde hand, die
zich meestal aan het einde van de kleutertijd manifesteert. Sommige signalen zijn al zichtbaar in de
vroege babytijd. Meer jongens dan meisjes zijn linkshandig. De wereld is rechts georiënteerd ->
linkshandigen lopen hierdoor meer in gevaar.
Een kindertekening speelt een belangrijke rol bij het perfectioneren van de fijne motoriek en ook bij
andere aspecten van de ontwikkeling. Tekenen leert kinderen belangrijke lessen -> het belang van
planning, zelfbeheersing en zelfcorrectie. Volgens onderzoekers doorlopen de tekeningen van
peuters en kleuters een aantal stadia:
Stadia in tekenvaardigheid: KVOP
1) Krabbelstadium -> het eindproduct bestaat uit willekeurige strepen
2) Vormstadium -> rond de drie jaar bestaat de tekening uit vormen (vierkant, cirkel)
3) Ontwerpstadium -> meer dan 1 eenvoudige vorm mengen tot een complexere vorm
4) Picturale stadium -> tussen de vier en vijf jaar lijken de tekeningen op herkenbare objecten
uit de echte omgeving.
Paragraaf 8.3 Bedreigingen van fysieke groei en motorische ontwikkeling
Slaapproblemen:
Nachtmerries: levendige, enge dromen die meestal tegen de ochtend verschijnen.
Pavor nocturnus: een slaapstoornis die leidt tot een versnelde ademhaling en hartslag, en die maakt
dat een kind in een intense paniektoestand wakker wordt.
Sommige andere slaapproblemen worden veroorzaakt door een medisch probleem -> verstopte
neus, hoesten
Eten en voeding:
Jongere kinderen met overgewicht hebben een grotere kans om op latere leeftijd nog steeds te
zwaar te zijn -> geldt vooral voor kinderen uit sociaal-economisch achtergestelde gezinnen.
Bloedarmoede: een aandoening die veroorzaakt wordt door een ijzertekort en tot chronische
vermoeidheid. Voedselneofobie is de angst voor en vermijding van onbekend voedsel
(voedingsmiddelen die nieuw zijn voor de persoon). Kieskeurig eten kan voorkomen bij peuters en
kleuters die erg selectief zijn als het gaat om textuur, smaak en geur van voedingsmiddelen.
- Bedreigingen -> obesitas en ondervoeding
Ziekten:
Onschuldige ziekten kunnen een positieve rol spelen in de emotionele en sociale ontwikkeling:
- Een kind neemt namelijk de gelegenheid om zijn lichaam beter te leren kennen
