Psychologie
Inhoudsopgave
Psychologie: een palet vol theorieën...............................................................3
Wat is psychologie?......................................................................................................... 3
Theorieën........................................................................................................................ 4
Functies van theorieën................................................................................................. 4
Kenmerken van psychologische stromingen...................................................................5
Geschiedenis van theoretische stromingen..................................................................5
Mensbeelden bij theoretische stromingen....................................................................6
Indelingen van theoretische stromingen.........................................................................6
Mensbeelden in de psychologie...................................................................................6
De algemene systeemtheorie......................................................................................8
Psychoanalyse............................................................................................. 10
Typering van de psychoanalyse....................................................................................10
De basisuitgangspunten............................................................................................ 10
Waarom is psychoanalyse belangrijk voor sociaal werk?...........................................11
Geschiedenis van de psychoanalyse..........................................................................11
Indeling van psychoanalyse.......................................................................................14
Schoolvorming........................................................................................................... 14
Filmfragment................................................................................................................. 14
Behaviorisme............................................................................................... 14
Typering van het behaviorisme.....................................................................................14
Basisuitgangspunten:................................................................................................. 14
Geschiedenis.............................................................................................................. 15
Mensbeeld.................................................................................................................. 16
Indeling behaviorisme................................................................................................ 16
Leerprocessen............................................................................................................... 16
Gewenningsleer/habituatie:.......................................................................................17
Associatieleer:............................................................................................................ 17
Nieuwe ontwikkelingen in leerpsychologie....................................................................21
De cognitieve interpretatie gevolgen.........................................................................22
Vermijdingsleer en aangeleerde hulpeloosheid.............................................................22
Vermijdingsleer.......................................................................................................... 22
Aangeleerde hulpeloosheid........................................................................................22
Toepassingen in hulpverlening & opvoeding (kort uitleggen wat toepassingen inhouden)
...................................................................................................................................... 22
Gedragsanalyse......................................................................................................... 22
Registratieopdrachten................................................................................................ 23
Exposure-techniek..................................................................................................... 23
Beloningssystemen.................................................................................................... 23
Sociale vaardigheidstrainingen..................................................................................23
Kanttekeningen............................................................................................................. 23
Humanistische psychologie...........................................................................24
...................................................................................................................................... 24
Basisuitgangspunten:.................................................................................................... 24
1
, Geschiedenis:................................................................................................................ 24
Abraham Maslow........................................................................................................ 25
Carl Rogers................................................................................................................ 25
Mensbeeld..................................................................................................................... 27
Indeling humanistische psychologie..............................................................................28
Theorie van Rogers....................................................................................................... 28
Persoonlijkheid........................................................................................................... 28
Drie grondhoudingen................................................................................................. 29
Benadering van Gendlin............................................................................................. 30
Nieuwe ontwikkelingen: uitwaaiering en positieve psychologie....................................31
Rogeriaanse hulpverlening......................................................................................... 31
Positieve psychologie................................................................................................. 32
Het verklaren van psychische stoornissen....................................................................33
Praktische toepassingen van rogeriaanse principes in hulpverlening en opvoeding.....33
Gordonmethode......................................................................................................... 33
Gentle teaching (vriendelijk onderwijzen)..................................................................34
Validation-methode.................................................................................................... 35
Motiverende gespreksvoering (MGV).........................................................................35
Kanttekeningen............................................................................................................. 36
Cognitieve psychologie.................................................................................36
Typering van de cognitieve psychologie........................................................................36
Basisuitgangspunten.................................................................................................. 36
Geschiedenis van de cognitieve psychologie.............................................................37
Mensbeeld in de cognitieve psychologie....................................................................38
Indeling van cognitieve psychologie..........................................................................39
Theorieën over cognitie................................................................................................39
Waarneming en cognitieve schema’s.........................................................................39
Geheugen.................................................................................................................. 41
Cognitieve ontwikkeling – Piaget................................................................................42
Persoonlijkheid........................................................................................................... 43
Nieuwe ontwikkelingen................................................................................................. 44
Sociaalconstructivisme.............................................................................................. 44
Mindfulness................................................................................................................ 44
Het verklaren van psychische stoornissen....................................................................45
Praktische toepassingen van de cognitieve psychologie in hulpverlening en opvoeding
...................................................................................................................................... 46
Geven van voorlichting: psycho-educatie..................................................................46
Cognitieve psychotherapie......................................................................................... 46
Cognitieve prothesen................................................................................................. 47
Kanttekeningen............................................................................................................ 48
Lichamelijk aspect..................................................................................................... 48
Biologische psychologie................................................................................48
Typering van de biologische psychologie......................................................................48
Basisuitgangspunten.................................................................................................. 48
Geschiedenis.............................................................................................................. 49
Ontwikkeling neurowetenschappen dankzij technologische vooruitgang (digitale
beeldvorming)............................................................................................................ 50
Mensbeeld.................................................................................................................. 50
Indeling...................................................................................................................... 50
Biologische theorieën: erfelijkheid en hersenen............................................................51
2
, Theorie 1: erfelijkheid................................................................................................ 51
Theorie 2: hersenen................................................................................................... 53
Verklaren van psychische stoornissen...........................................................................60
Praktische toepassingen...............................................................................................60
Medicatie: psychofarmaca......................................................................................... 60
Kanttekeningen............................................................................................................. 61
Systeemtheorie............................................................................................ 62
Typering van de systeemtheorie...................................................................................62
Basisuitgangspunten.................................................................................................. 62
geschiedenis.............................................................................................................. 63
Mensbeeld.................................................................................................................. 64
Systeemtheorieën......................................................................................................... 64
Strategische stroming in de gezinstherapie...............................................................64
Ecologische systeemtheorie.......................................................................................66
Nieuwe ontwikkelingen na de strategische stroming....................................................67
De onderkant van het gezin.......................................................................................67
De bovenkant van het gezin......................................................................................68
Verklaren van psychische stoornissen – strategische stroming.....................................68
Praktische toepassingen...............................................................................................69
Hulpverleningsstrategieën en technieken uit de strategische stroming.....................69
Expressed emotions-concept.....................................................................................69
Psycho-educatie......................................................................................................... 69
Multisystemische hulpverlening: drie hulpverleningsvormen uit de jeugdhulpverlening
.................................................................................................................................. 69
Kanttekeningen............................................................................................................. 70
Samenvatting................................................................................................................ 70
Psychologie: een palet vol theorieën
Wat is psychologie?
Er is onenigheid over de definitie.
Wetenschap:
Studieonderwerp = object (duidelijk)
Psychologie:
Intern en extern geen eenduidigheid over het studieonderwerp
Intern= verschillende theoretische stromingen die verschillen volgens
object + methode waarmee kennis wordt verworven verschilt
o Bv. in de ene stroming wordt er gekozen voor onbewuste
o Bv. in de andere stroming wordt er gekozen voor gedrag/cognities
Extern= niet goed afgebakend van andere wetenschappen bv. emoties
(ook bestudeerd in sociologie of biologie)
3
, Door die interne en externe onduidelijkheden zijn er rivaliserende
beschrijvingen en verklaringen over eenzelfde onderwerp, tussen psychologie
en andere wetenschappen.
Bv. depressiviteit kan door verschillende psychologen en biologen of sociologen
een verschillende definitie/oplossing aan gegeven worden
Er was wel een poging tot definiëring van psychologie:
“Psychologie is een wetenschap waarbij zowel het gedrag van mensen wordt
bestudeerd als de gevoelens en gedachten die mensen hebben bij het ervaren
van hun gedrag en de omstandigheden waarin dat plaatsvindt”
≠ andere wetenschappen:
o Beschrijving en verklaring van het object vooral plaatsvindt op
individueel niveau
o Kijken meer naar de beleving en waardering van gedrag
Een wetenschap kan je typeren aan de hand factoren:
De soorten vragen en problemen (object)
De methoden en theorieën
o Dynamisch spel tussen 1 & 2
o Grenzen tussen wetenschappen liggen niet vast
Maatschappelijk draagvlak van een wetenschap
o Weerklank in de maatschappij
o Westerse wereld= gepsychologiseerde wereld (ervaringen mede
bepaald door psychologische theorieën)
o Ligt per definitie niet vast
Theorieën
Psychologie is een veelkoppig monster die dus veel gezichten kent. Psychologie
is daarom ook in meerdere indelingen verdeel.
Theorieën zijn zoals referentiekaders. Psychologen gaan hieruit te werk. Ze
bieden interpretaties waarmee verschijnselen bekeken en verhelderd worden. Dit
heeft een grote verscheidenheid. Je hebt voorbeeld theorieën over specifieke
onderwerpen zoals” ontwikkeling van smaakvoorkeur bij kinderen.” Er is geen
theoretische overeenstemming waardoor eenzelfde verschijnsel door
verschillende theorieën wordt beschreven en verklaard.
Theorieën is afgeleid van het woord theoria dat beschouwing betekent. De
oorsprong van het begrip verwijst naar het ordenen.
Functies van theorieën
3 functies:
Systematiseren/ordenen
o Wetenschappelijke kennisverwering verloopt via expliciete regels:
Duidelijk en controleerbaar
Herhaalbaar/repliceerbaar
Verklaren en voorspellen van gedrag
Heuristische functie
o Een theorie is nooit af en levert weer nieuwe ideeën op
4
Inhoudsopgave
Psychologie: een palet vol theorieën...............................................................3
Wat is psychologie?......................................................................................................... 3
Theorieën........................................................................................................................ 4
Functies van theorieën................................................................................................. 4
Kenmerken van psychologische stromingen...................................................................5
Geschiedenis van theoretische stromingen..................................................................5
Mensbeelden bij theoretische stromingen....................................................................6
Indelingen van theoretische stromingen.........................................................................6
Mensbeelden in de psychologie...................................................................................6
De algemene systeemtheorie......................................................................................8
Psychoanalyse............................................................................................. 10
Typering van de psychoanalyse....................................................................................10
De basisuitgangspunten............................................................................................ 10
Waarom is psychoanalyse belangrijk voor sociaal werk?...........................................11
Geschiedenis van de psychoanalyse..........................................................................11
Indeling van psychoanalyse.......................................................................................14
Schoolvorming........................................................................................................... 14
Filmfragment................................................................................................................. 14
Behaviorisme............................................................................................... 14
Typering van het behaviorisme.....................................................................................14
Basisuitgangspunten:................................................................................................. 14
Geschiedenis.............................................................................................................. 15
Mensbeeld.................................................................................................................. 16
Indeling behaviorisme................................................................................................ 16
Leerprocessen............................................................................................................... 16
Gewenningsleer/habituatie:.......................................................................................17
Associatieleer:............................................................................................................ 17
Nieuwe ontwikkelingen in leerpsychologie....................................................................21
De cognitieve interpretatie gevolgen.........................................................................22
Vermijdingsleer en aangeleerde hulpeloosheid.............................................................22
Vermijdingsleer.......................................................................................................... 22
Aangeleerde hulpeloosheid........................................................................................22
Toepassingen in hulpverlening & opvoeding (kort uitleggen wat toepassingen inhouden)
...................................................................................................................................... 22
Gedragsanalyse......................................................................................................... 22
Registratieopdrachten................................................................................................ 23
Exposure-techniek..................................................................................................... 23
Beloningssystemen.................................................................................................... 23
Sociale vaardigheidstrainingen..................................................................................23
Kanttekeningen............................................................................................................. 23
Humanistische psychologie...........................................................................24
...................................................................................................................................... 24
Basisuitgangspunten:.................................................................................................... 24
1
, Geschiedenis:................................................................................................................ 24
Abraham Maslow........................................................................................................ 25
Carl Rogers................................................................................................................ 25
Mensbeeld..................................................................................................................... 27
Indeling humanistische psychologie..............................................................................28
Theorie van Rogers....................................................................................................... 28
Persoonlijkheid........................................................................................................... 28
Drie grondhoudingen................................................................................................. 29
Benadering van Gendlin............................................................................................. 30
Nieuwe ontwikkelingen: uitwaaiering en positieve psychologie....................................31
Rogeriaanse hulpverlening......................................................................................... 31
Positieve psychologie................................................................................................. 32
Het verklaren van psychische stoornissen....................................................................33
Praktische toepassingen van rogeriaanse principes in hulpverlening en opvoeding.....33
Gordonmethode......................................................................................................... 33
Gentle teaching (vriendelijk onderwijzen)..................................................................34
Validation-methode.................................................................................................... 35
Motiverende gespreksvoering (MGV).........................................................................35
Kanttekeningen............................................................................................................. 36
Cognitieve psychologie.................................................................................36
Typering van de cognitieve psychologie........................................................................36
Basisuitgangspunten.................................................................................................. 36
Geschiedenis van de cognitieve psychologie.............................................................37
Mensbeeld in de cognitieve psychologie....................................................................38
Indeling van cognitieve psychologie..........................................................................39
Theorieën over cognitie................................................................................................39
Waarneming en cognitieve schema’s.........................................................................39
Geheugen.................................................................................................................. 41
Cognitieve ontwikkeling – Piaget................................................................................42
Persoonlijkheid........................................................................................................... 43
Nieuwe ontwikkelingen................................................................................................. 44
Sociaalconstructivisme.............................................................................................. 44
Mindfulness................................................................................................................ 44
Het verklaren van psychische stoornissen....................................................................45
Praktische toepassingen van de cognitieve psychologie in hulpverlening en opvoeding
...................................................................................................................................... 46
Geven van voorlichting: psycho-educatie..................................................................46
Cognitieve psychotherapie......................................................................................... 46
Cognitieve prothesen................................................................................................. 47
Kanttekeningen............................................................................................................ 48
Lichamelijk aspect..................................................................................................... 48
Biologische psychologie................................................................................48
Typering van de biologische psychologie......................................................................48
Basisuitgangspunten.................................................................................................. 48
Geschiedenis.............................................................................................................. 49
Ontwikkeling neurowetenschappen dankzij technologische vooruitgang (digitale
beeldvorming)............................................................................................................ 50
Mensbeeld.................................................................................................................. 50
Indeling...................................................................................................................... 50
Biologische theorieën: erfelijkheid en hersenen............................................................51
2
, Theorie 1: erfelijkheid................................................................................................ 51
Theorie 2: hersenen................................................................................................... 53
Verklaren van psychische stoornissen...........................................................................60
Praktische toepassingen...............................................................................................60
Medicatie: psychofarmaca......................................................................................... 60
Kanttekeningen............................................................................................................. 61
Systeemtheorie............................................................................................ 62
Typering van de systeemtheorie...................................................................................62
Basisuitgangspunten.................................................................................................. 62
geschiedenis.............................................................................................................. 63
Mensbeeld.................................................................................................................. 64
Systeemtheorieën......................................................................................................... 64
Strategische stroming in de gezinstherapie...............................................................64
Ecologische systeemtheorie.......................................................................................66
Nieuwe ontwikkelingen na de strategische stroming....................................................67
De onderkant van het gezin.......................................................................................67
De bovenkant van het gezin......................................................................................68
Verklaren van psychische stoornissen – strategische stroming.....................................68
Praktische toepassingen...............................................................................................69
Hulpverleningsstrategieën en technieken uit de strategische stroming.....................69
Expressed emotions-concept.....................................................................................69
Psycho-educatie......................................................................................................... 69
Multisystemische hulpverlening: drie hulpverleningsvormen uit de jeugdhulpverlening
.................................................................................................................................. 69
Kanttekeningen............................................................................................................. 70
Samenvatting................................................................................................................ 70
Psychologie: een palet vol theorieën
Wat is psychologie?
Er is onenigheid over de definitie.
Wetenschap:
Studieonderwerp = object (duidelijk)
Psychologie:
Intern en extern geen eenduidigheid over het studieonderwerp
Intern= verschillende theoretische stromingen die verschillen volgens
object + methode waarmee kennis wordt verworven verschilt
o Bv. in de ene stroming wordt er gekozen voor onbewuste
o Bv. in de andere stroming wordt er gekozen voor gedrag/cognities
Extern= niet goed afgebakend van andere wetenschappen bv. emoties
(ook bestudeerd in sociologie of biologie)
3
, Door die interne en externe onduidelijkheden zijn er rivaliserende
beschrijvingen en verklaringen over eenzelfde onderwerp, tussen psychologie
en andere wetenschappen.
Bv. depressiviteit kan door verschillende psychologen en biologen of sociologen
een verschillende definitie/oplossing aan gegeven worden
Er was wel een poging tot definiëring van psychologie:
“Psychologie is een wetenschap waarbij zowel het gedrag van mensen wordt
bestudeerd als de gevoelens en gedachten die mensen hebben bij het ervaren
van hun gedrag en de omstandigheden waarin dat plaatsvindt”
≠ andere wetenschappen:
o Beschrijving en verklaring van het object vooral plaatsvindt op
individueel niveau
o Kijken meer naar de beleving en waardering van gedrag
Een wetenschap kan je typeren aan de hand factoren:
De soorten vragen en problemen (object)
De methoden en theorieën
o Dynamisch spel tussen 1 & 2
o Grenzen tussen wetenschappen liggen niet vast
Maatschappelijk draagvlak van een wetenschap
o Weerklank in de maatschappij
o Westerse wereld= gepsychologiseerde wereld (ervaringen mede
bepaald door psychologische theorieën)
o Ligt per definitie niet vast
Theorieën
Psychologie is een veelkoppig monster die dus veel gezichten kent. Psychologie
is daarom ook in meerdere indelingen verdeel.
Theorieën zijn zoals referentiekaders. Psychologen gaan hieruit te werk. Ze
bieden interpretaties waarmee verschijnselen bekeken en verhelderd worden. Dit
heeft een grote verscheidenheid. Je hebt voorbeeld theorieën over specifieke
onderwerpen zoals” ontwikkeling van smaakvoorkeur bij kinderen.” Er is geen
theoretische overeenstemming waardoor eenzelfde verschijnsel door
verschillende theorieën wordt beschreven en verklaard.
Theorieën is afgeleid van het woord theoria dat beschouwing betekent. De
oorsprong van het begrip verwijst naar het ordenen.
Functies van theorieën
3 functies:
Systematiseren/ordenen
o Wetenschappelijke kennisverwering verloopt via expliciete regels:
Duidelijk en controleerbaar
Herhaalbaar/repliceerbaar
Verklaren en voorspellen van gedrag
Heuristische functie
o Een theorie is nooit af en levert weer nieuwe ideeën op
4
