Thema 1: Voeding
Biologie VWO 6: Thema’s 1 t/m 3
2. Voedingsmiddelen en voedingsstoffen
Voedingsmiddelen bevatten voedingsstoffen
Eiwitten
- Polymeren van aminozuurmoleculen
o Worden gesplitst in moleculen en later in cellen door eiwitsynthese aan
elkaar gekoppeld
- Transaminering: aminozuren in de lever vormen uit andere aminozuren
o Essentiele aminozuren: moeten uit eten komen omdat ze niet in het
lichaam kunnen worden gevormd
- Ze functioneren als bouwstoffen (cytoplasma, membraan, cytoskelet,
tussencelstof) en reguleren processen (transport, cel communicatie en
chemische reacties)
- Als er een overschot aminozuren of een tekort glucose is worden eiwitten
gedissimileerd en worden ureum en pyrodruivenzuur gevormd
Koolhydraten
- Monosachariden (fructose), disachariden (lactose) en polysachariden
(zetmeel)
- Functioneren als brandstoffen
o Als er teveel is wordt het als glycogeen in de lever en spieren
opgeslagen of wordt het als vet opgeslagen onder de huid en
organen
- Functioneren als bouwstoffen (DNA bevat desoxyribose)
Vezels bevorderen de darmwerking en stoelgang omdat ze niet verteerd worden
maar wel de darmen prikkelen
Vetten
- Bestaan uit een glycerolmolecuul en 3 vetzuren
o Verzadigd vet heeft het maximaal aantal waterstofatomen en is dus
recht
o Onverzadigd vet heeft niet het maximale aantal waterstofatomen
§ Deze kunnen enkelvoudig of meervoudig zijn (meervoudig
zitten vooral in plantoliën en vis)
- Cholesterol is een vet dat voorkomt in celmembranen en bloedplasma en
wordt gemaakt door de lever
o Verzadigde vetten bevorderen de afzetting van cholesterol tegen de
binnenkant van bloedvaten waardoor ze nauwer worden en
onverzadigde vetten gaan dit juist tegen
- Meeste vetten worden gevormd uit ander organisch materiaal
, - Functioneert als brandstof en het heeft een warmte-isolerende functie
- Functioneert ook als bouwstof in bijvoorbeeld fosfolipiden
Water
- Functioneert als bouwstof, oplosmiddel, transportmiddel en reguleert de
lichaamstemperatuur
- Komt deels uit dissimilatie maar vooral uit eten en drinken
Mineralen
- Zijn ionen en werken als bouwstoffen (botten zijn gemaakt uit calcium)
- Het zijn spoorelementen omdat er maar weinig nodig is (ze worden niet
verbruikt)
- Vaak bestanddelen van enzymen en hormonen
Vitaminen
- Dienen onder andere als co-enzym en worden onvoldoende gemaakt in het
lichaam maar niet verbruikt
- Als je te weinig vitamines hebt kunnen er gebrekziekten ontstaan
- Provitaminen zijn stoffen waaruit je lichaam vitaminen kan maken
- B en C zijn oplosbaar in water en plas je uit
- A, D en K zijn oplosbaar in vet en kan je maar in beperkte hoeveelheden
opslaan (als je hier teveel van hebt kun je ook ziek worden)
3. Gezonde voeding
Variatie en de juiste verhoudingen en hoeveelheden zijn essentieel
Additieven zijn toegevoegde stoffen en sommige kunnen
schadelijk zijn
Energiebehoefte is afhankelijk van geslacht, leeftijd, gewicht,
temperatuur van milieu en de hoeveelheid lichamelijke
inspanning
4. Voedsel conserveren
Omstandigheden voor micro-organismen ongunstig maken zodat voedsel langer
houdbaar is
- Lage temperatuur: enzymen worden inactief
o Ze gaan echter niet dood dus als het eten lange tijd is ontdooid
vermenigvuldigen de bacteriën zich
- Hoge temperatuur: enzymen denatureren dus de bacteriën gaan dood
o Pasturiseren: korte tijd verhitten tot 72 graden (niet allemaal dood)
o Steriliseren: 128 graden (vrijwel allemaal dood)
o UHT-steralisatie: 135 graden (ook sporen gaan dood)
, - Luchtdicht verpakken: krijgen geen zuurstof dus kunnen niet groeien
- Gas verpakken: ziet er langer vers uit (boterhammen)
- Conserveermiddelen als suiker, zout of zuur kunnen de leefomstandigheden
ongeschikt maken
Additieven
- Kleurstoffen, emulgatoren, antioxidanten, en smaakversterkers
- Ze krijgen een E-nummer als ze niet schadelijk zijn
- Aanvaardbare dagelijkse inname: hoeveelheid zonder dat je gezondheid
gevaar loopt
Bederf
- Voedselvergiftiging: giftige stoffen die gemaakt worden door bacteriën of
virussen
- Voedselinfectie: te veel schadelijke micro-organismen prikkelen de darm
- Komt bijvoorbeeld door kruisbesmetting (rauw vlees en groente naast elkaar)
5. Het verteringsstelsel van de mens
Gereguleerd door het autonome zenuwstelsel
Vertering vindt plaats in het darmkanaal
- Mechanische vertering: kauwen en kneden (met behulp van de
darmperalstiek, lengte en kringspieren spannen en ontspannen zich)
- Chemische vertering: In de darm wordt voedsel gemengd met verteringssap
van verteringsklieren wat enzymen bevat die het voedsel afbreken waardoor
het door de darmwand heen kan
Mond: Kauwen vergroot oppervlak en mengt speeksel met
eten
Keel: voedsel in keel veroorzaakt prikkels zodat de slikreflex
de neusholte en de luchtpijp afsluiten
Slokdarm: zo gaat voedsel van de keel naar de maag
omdat slikken de peristaltische beweging start
Maag: slaat voedsel tijdelijk op (3-4 uur), maagportier en
pylorus reguleren de doorgang, produceert maagsap, bij
een lage ph in de twaalfvingerige darm is de kringspier
samengetrokken
Lever: produceert gal, dit bevat galkleurstof en galzouten.
Gal wordt opgeslagen in de galblaas en afgevoerd
via de galbuis
Biologie VWO 6: Thema’s 1 t/m 3
2. Voedingsmiddelen en voedingsstoffen
Voedingsmiddelen bevatten voedingsstoffen
Eiwitten
- Polymeren van aminozuurmoleculen
o Worden gesplitst in moleculen en later in cellen door eiwitsynthese aan
elkaar gekoppeld
- Transaminering: aminozuren in de lever vormen uit andere aminozuren
o Essentiele aminozuren: moeten uit eten komen omdat ze niet in het
lichaam kunnen worden gevormd
- Ze functioneren als bouwstoffen (cytoplasma, membraan, cytoskelet,
tussencelstof) en reguleren processen (transport, cel communicatie en
chemische reacties)
- Als er een overschot aminozuren of een tekort glucose is worden eiwitten
gedissimileerd en worden ureum en pyrodruivenzuur gevormd
Koolhydraten
- Monosachariden (fructose), disachariden (lactose) en polysachariden
(zetmeel)
- Functioneren als brandstoffen
o Als er teveel is wordt het als glycogeen in de lever en spieren
opgeslagen of wordt het als vet opgeslagen onder de huid en
organen
- Functioneren als bouwstoffen (DNA bevat desoxyribose)
Vezels bevorderen de darmwerking en stoelgang omdat ze niet verteerd worden
maar wel de darmen prikkelen
Vetten
- Bestaan uit een glycerolmolecuul en 3 vetzuren
o Verzadigd vet heeft het maximaal aantal waterstofatomen en is dus
recht
o Onverzadigd vet heeft niet het maximale aantal waterstofatomen
§ Deze kunnen enkelvoudig of meervoudig zijn (meervoudig
zitten vooral in plantoliën en vis)
- Cholesterol is een vet dat voorkomt in celmembranen en bloedplasma en
wordt gemaakt door de lever
o Verzadigde vetten bevorderen de afzetting van cholesterol tegen de
binnenkant van bloedvaten waardoor ze nauwer worden en
onverzadigde vetten gaan dit juist tegen
- Meeste vetten worden gevormd uit ander organisch materiaal
, - Functioneert als brandstof en het heeft een warmte-isolerende functie
- Functioneert ook als bouwstof in bijvoorbeeld fosfolipiden
Water
- Functioneert als bouwstof, oplosmiddel, transportmiddel en reguleert de
lichaamstemperatuur
- Komt deels uit dissimilatie maar vooral uit eten en drinken
Mineralen
- Zijn ionen en werken als bouwstoffen (botten zijn gemaakt uit calcium)
- Het zijn spoorelementen omdat er maar weinig nodig is (ze worden niet
verbruikt)
- Vaak bestanddelen van enzymen en hormonen
Vitaminen
- Dienen onder andere als co-enzym en worden onvoldoende gemaakt in het
lichaam maar niet verbruikt
- Als je te weinig vitamines hebt kunnen er gebrekziekten ontstaan
- Provitaminen zijn stoffen waaruit je lichaam vitaminen kan maken
- B en C zijn oplosbaar in water en plas je uit
- A, D en K zijn oplosbaar in vet en kan je maar in beperkte hoeveelheden
opslaan (als je hier teveel van hebt kun je ook ziek worden)
3. Gezonde voeding
Variatie en de juiste verhoudingen en hoeveelheden zijn essentieel
Additieven zijn toegevoegde stoffen en sommige kunnen
schadelijk zijn
Energiebehoefte is afhankelijk van geslacht, leeftijd, gewicht,
temperatuur van milieu en de hoeveelheid lichamelijke
inspanning
4. Voedsel conserveren
Omstandigheden voor micro-organismen ongunstig maken zodat voedsel langer
houdbaar is
- Lage temperatuur: enzymen worden inactief
o Ze gaan echter niet dood dus als het eten lange tijd is ontdooid
vermenigvuldigen de bacteriën zich
- Hoge temperatuur: enzymen denatureren dus de bacteriën gaan dood
o Pasturiseren: korte tijd verhitten tot 72 graden (niet allemaal dood)
o Steriliseren: 128 graden (vrijwel allemaal dood)
o UHT-steralisatie: 135 graden (ook sporen gaan dood)
, - Luchtdicht verpakken: krijgen geen zuurstof dus kunnen niet groeien
- Gas verpakken: ziet er langer vers uit (boterhammen)
- Conserveermiddelen als suiker, zout of zuur kunnen de leefomstandigheden
ongeschikt maken
Additieven
- Kleurstoffen, emulgatoren, antioxidanten, en smaakversterkers
- Ze krijgen een E-nummer als ze niet schadelijk zijn
- Aanvaardbare dagelijkse inname: hoeveelheid zonder dat je gezondheid
gevaar loopt
Bederf
- Voedselvergiftiging: giftige stoffen die gemaakt worden door bacteriën of
virussen
- Voedselinfectie: te veel schadelijke micro-organismen prikkelen de darm
- Komt bijvoorbeeld door kruisbesmetting (rauw vlees en groente naast elkaar)
5. Het verteringsstelsel van de mens
Gereguleerd door het autonome zenuwstelsel
Vertering vindt plaats in het darmkanaal
- Mechanische vertering: kauwen en kneden (met behulp van de
darmperalstiek, lengte en kringspieren spannen en ontspannen zich)
- Chemische vertering: In de darm wordt voedsel gemengd met verteringssap
van verteringsklieren wat enzymen bevat die het voedsel afbreken waardoor
het door de darmwand heen kan
Mond: Kauwen vergroot oppervlak en mengt speeksel met
eten
Keel: voedsel in keel veroorzaakt prikkels zodat de slikreflex
de neusholte en de luchtpijp afsluiten
Slokdarm: zo gaat voedsel van de keel naar de maag
omdat slikken de peristaltische beweging start
Maag: slaat voedsel tijdelijk op (3-4 uur), maagportier en
pylorus reguleren de doorgang, produceert maagsap, bij
een lage ph in de twaalfvingerige darm is de kringspier
samengetrokken
Lever: produceert gal, dit bevat galkleurstof en galzouten.
Gal wordt opgeslagen in de galblaas en afgevoerd
via de galbuis
