1.4.1 Levensloopanalyse
,Inhoud
1. Inleiding..............................................................................................................................................3
2. Medische basiskennis.........................................................................................................................4
2.1 Het geheugen...............................................................................................................................4
2.2 Lichamelijke veranderingen..........................................................................................................5
2.3 De dood........................................................................................................................................5
3. Sociologie...........................................................................................................................................6
3.1 De vooroorlogse generatie en Mannheim....................................................................................6
3.2 Eenzaamheid en sociaal isolement...............................................................................................8
3.3 Gemeinschaft en Gesellschaft.......................................................................................................9
4. Psychologie.......................................................................................................................................10
4.1 Gelukkig oud worden..................................................................................................................10
4.2 Gezond ouder worden................................................................................................................11
4.3 Stadia van pensionering..............................................................................................................13
5. Filosofie............................................................................................................................................14
5.1 Zingeving.....................................................................................................................................14
5.2 Positieve en negatieve vrijheid...................................................................................................15
5.3 Autonomie..................................................................................................................................15
6. Reflectie............................................................................................................................................17
Literatuur..............................................................................................................................................18
Bijlagen.................................................................................................................................................19
Bijlage A: Topiclijst en vragen............................................................................................................19
Bijlage B: Verbatim gesprek 19-05-23...............................................................................................21
Bijlage C: Verbatim gesprek 23-05-23...............................................................................................32
Bijlage D: Verbatim gesprek 26-05-23...............................................................................................40
,1. Inleiding
Maria, een verzonnen naam die gekozen is naar aanleiding van het geloof van de oudere, is een
vrolijke, sociale, intelligente en barmhartige vrouw die net 89 is geworden en al haar hele leven op
verschillende plekken in Alkmaar woont. Maria haar man, met wie ze 64 jaar getrouwd is geweest, is
recent overleden na een lange ziektetijd waarin Maria voor hem heeft gezorgd. Maria houdt van orde
en regelmaat en gaat op vaste dagen en tijden naar de sport en bingo, waarna ze altijd in een door
haarzelf perfect schoongemaakt huis terugkeert. Maria is sociaal en geeft veel om de mensen om
haar heen en is een echte familievrouw waarbij gezondheid en harmonie voorop staan.
De onderwerpen die ik vooraf heb gekozen en theorie over heb uitgewerkt, zijn niet per se
onderwerpen waarvan ik wist of ze zouden aansluiten bij Maria. Maria en ik waren elkaar onbekend,
en ik ging het gesprek blind in. Hierdoor wist ik vooraf niet of de gekozen thema´s en onderwerpen
zouden aansluiten bij Maria. De onderwerpen zijn gekozen vanuit mijn interesses, met aanvulling van
een paar onderwerpen die ik heb moeten kiezen nadat er geen onderwerpen meer waren die
helemaal aansloten bij mijn interesses. Onderwerpen zoals Het geheugen, eenzaamheid en sociaal
isolement, gelukkig oud worden, gezond ouder worden, zingeving, positieve en negatieve vrijheid, en
autonomie zijn de onderwerpen gekozen vanuit interesse.
In de levensloop zullen vier vakken aan bod komen met elk drie onderwerpen. Vanuit deze twaalf
theoretische onderwerpen start de analyse van de drie gesprekken met Maria. In Hoofdstuk 2 begint
de levensloopanalyse met het vak medische basiskennis met de onderwerpen: het geheugen,
lichamelijke veranderingen, en de dood. Hoofdstuk 3 gaat in op sociologische onderwerpen, namelijk
de vooroorlogse generatie en Mannheim, eenzaamheid en sociaal isolement, en Gemeinschaft en
Gesellschaft. Hoofdstuk 4 behandelt het vak Psychologie met de onderwerpen: gelukkig oud worden,
gezond ouder worden, en stadia van pensionering. In Hoofdstuk 5 komt het vak Filosofie aan bod
waar zingeving, positieve en negatieve vrijheid, en autonomie zullen worden behandeld. In Hoofdstuk
6 wordt geconcludeerd wat de analyse heeft bijgedragen aan het te weten komen over de leefwereld
van de oudere en de centrale thema´s. Ook bevat Hoofdstuk 6 een reflectie op hoe de gesprekken zijn
verlopen en de aanpak van de gesprekken.
3
, 2. Medische basiskennis
2.1 Het geheugen
Volgens Zimbardo et al. (2022, pp. 174-183) bestaat het geheugen uit drie stadia waardoor informatie
reist, namelijk het sensorisch geheugen, het werkgeheugen en het langetermijngeheugen. Het
sensorisch geheugen heeft als eerste stadium de taak om de binnenkomende zintuigelijke informatie
net zo lang vast te houden totdat je hersenen hebben besloten welke informatie belangrijk is om
onder de aandacht te brengen. Het werkgeheugen is de verwerkingsplaats waar informatie uit het
sensorische en langetermijngeheugen wordt verwerkt. De capaciteit van het werkgeheugen is gering
en als informatie als onbelangrijk wordt ervaren of niet genoeg wordt herhaald, gaat het verloren.
Het langetermijngeheugen kan heel veel informatie opslaan, en ook ontzettend lang. Informatie kan
soms wel iemands hele leven in het langetermijngeheugen blijven zitten. Het langetermijngeheugen
bestaat uit twee afdelingen genaamd het procedureel geheugen en het declaratief geheugen. Het
procedureel geheugen slaat onze herinneringen op over hoe dingen moeten, over motorische
vaardigheden. Dit geheugen werkt vaak buiten het bewustzijn. Het declaratief geheugen slaat feiten,
gebeurtenissen en herinneringen op, en vereist vaak een bewuste mentale inspanning. Het
declaratief geheugen kan worden onderverdeeld in twee afdelingen, namelijk het episodisch
geheugen en het semantisch geheugen. Het episodisch geheugen bevat herinneringen over
gebeurtenissen en persoonlijke ervaringen, met tijd- en contextlabels die aangeven waar en wanneer
een gebeurtenis plaats heeft gevonden (Feldman, 2019, pp. 174-177). Zimbardo et al. (2022) geven
aan dat wanneer een herinnering verbonden is met een grote hoeveelheid emotie, dat deze
prominenter worden opgeslagen in het langetermijngeheugen. Ook geven zij aan dat juist deze
herinneringen niet altijd overeenkomen met het daadwerkelijk loop van de gebeurtenis. Het
semantisch geheugen bevat volgends Feldman betekenissen van woorden en concepten en hoedt
algemene kennis en feiten. Feldman (2019, pp. 174-177) benoemt dat wanneer geheugenverlies
optreedt met als oorzaak het ouder worden, de episodische herinneringen voornamelijk worden
aangetast. De semantische en impliciete (procedurele) herinneringen blijven over het algemeen
onaangetast door het ouder worden. Ook het kortetermijngeheugen wordt minder. Tot het
zeventigste levensjaar gaat dit geleidelijk, maar hierna wordt de achteruitgang explicieter. De
verklaringen voor de achteruitgang van het geheugen tijdens het ouder worden kan worden verklaard
door omgevingsfactoren, fouten in de informatieverwerking en biologische factoren. Feldman geeft
tot slot duidelijk aan dat je nooit te oud bent om te leren.
Analyse
‘’Ja ja af en toe wel vergeetachtig hè‘’
De gesprekken met Maria geven geen blijk van een eventuele vermindering van het semantisch- of
impliciet geheugen. Ze geeft aan haarzelf er wel op te betrappen dat ze dingen vergeet. Tijdens de
gesprekken lijkt het episodisch geheugen van Maria iets minder te zijn, ze moet bijvoorbeeld even
nadenken wie van haar ouders ook alweer al eerst is overleden. Als Maria wordt gevraagd naar de
oorlog kan ze nog goed vertellen hoe dit was en hoe ze zich voelde in deze tijd. Ze geeft aan dit nog
heel goed te kunnen herinneren. Dit kan komen door de hevige emoties die integraal zijn verbonden
met de herinneringen van die tijd. Aangezien Maria aangeeft nog in goede gezondheid te zijn, is het
waarschijnlijk dat het geheugenverlies door biologische factoren wordt veroorzaakt.
Betekenis
Voor Maria zelf is het duidelijk dat haar geheugen achteruit is gegaan. Maria heeft haar agenda waar
ze alle afspraken en belangrijke dingen inzet, hierdoor altijd bij de hand. Bepaalde dingen zijn lastiger
terug te halen, maar tijdens het gesprek en het bladeren door de foto’s (uit het fotoboekje gemaakt
4
,Inhoud
1. Inleiding..............................................................................................................................................3
2. Medische basiskennis.........................................................................................................................4
2.1 Het geheugen...............................................................................................................................4
2.2 Lichamelijke veranderingen..........................................................................................................5
2.3 De dood........................................................................................................................................5
3. Sociologie...........................................................................................................................................6
3.1 De vooroorlogse generatie en Mannheim....................................................................................6
3.2 Eenzaamheid en sociaal isolement...............................................................................................8
3.3 Gemeinschaft en Gesellschaft.......................................................................................................9
4. Psychologie.......................................................................................................................................10
4.1 Gelukkig oud worden..................................................................................................................10
4.2 Gezond ouder worden................................................................................................................11
4.3 Stadia van pensionering..............................................................................................................13
5. Filosofie............................................................................................................................................14
5.1 Zingeving.....................................................................................................................................14
5.2 Positieve en negatieve vrijheid...................................................................................................15
5.3 Autonomie..................................................................................................................................15
6. Reflectie............................................................................................................................................17
Literatuur..............................................................................................................................................18
Bijlagen.................................................................................................................................................19
Bijlage A: Topiclijst en vragen............................................................................................................19
Bijlage B: Verbatim gesprek 19-05-23...............................................................................................21
Bijlage C: Verbatim gesprek 23-05-23...............................................................................................32
Bijlage D: Verbatim gesprek 26-05-23...............................................................................................40
,1. Inleiding
Maria, een verzonnen naam die gekozen is naar aanleiding van het geloof van de oudere, is een
vrolijke, sociale, intelligente en barmhartige vrouw die net 89 is geworden en al haar hele leven op
verschillende plekken in Alkmaar woont. Maria haar man, met wie ze 64 jaar getrouwd is geweest, is
recent overleden na een lange ziektetijd waarin Maria voor hem heeft gezorgd. Maria houdt van orde
en regelmaat en gaat op vaste dagen en tijden naar de sport en bingo, waarna ze altijd in een door
haarzelf perfect schoongemaakt huis terugkeert. Maria is sociaal en geeft veel om de mensen om
haar heen en is een echte familievrouw waarbij gezondheid en harmonie voorop staan.
De onderwerpen die ik vooraf heb gekozen en theorie over heb uitgewerkt, zijn niet per se
onderwerpen waarvan ik wist of ze zouden aansluiten bij Maria. Maria en ik waren elkaar onbekend,
en ik ging het gesprek blind in. Hierdoor wist ik vooraf niet of de gekozen thema´s en onderwerpen
zouden aansluiten bij Maria. De onderwerpen zijn gekozen vanuit mijn interesses, met aanvulling van
een paar onderwerpen die ik heb moeten kiezen nadat er geen onderwerpen meer waren die
helemaal aansloten bij mijn interesses. Onderwerpen zoals Het geheugen, eenzaamheid en sociaal
isolement, gelukkig oud worden, gezond ouder worden, zingeving, positieve en negatieve vrijheid, en
autonomie zijn de onderwerpen gekozen vanuit interesse.
In de levensloop zullen vier vakken aan bod komen met elk drie onderwerpen. Vanuit deze twaalf
theoretische onderwerpen start de analyse van de drie gesprekken met Maria. In Hoofdstuk 2 begint
de levensloopanalyse met het vak medische basiskennis met de onderwerpen: het geheugen,
lichamelijke veranderingen, en de dood. Hoofdstuk 3 gaat in op sociologische onderwerpen, namelijk
de vooroorlogse generatie en Mannheim, eenzaamheid en sociaal isolement, en Gemeinschaft en
Gesellschaft. Hoofdstuk 4 behandelt het vak Psychologie met de onderwerpen: gelukkig oud worden,
gezond ouder worden, en stadia van pensionering. In Hoofdstuk 5 komt het vak Filosofie aan bod
waar zingeving, positieve en negatieve vrijheid, en autonomie zullen worden behandeld. In Hoofdstuk
6 wordt geconcludeerd wat de analyse heeft bijgedragen aan het te weten komen over de leefwereld
van de oudere en de centrale thema´s. Ook bevat Hoofdstuk 6 een reflectie op hoe de gesprekken zijn
verlopen en de aanpak van de gesprekken.
3
, 2. Medische basiskennis
2.1 Het geheugen
Volgens Zimbardo et al. (2022, pp. 174-183) bestaat het geheugen uit drie stadia waardoor informatie
reist, namelijk het sensorisch geheugen, het werkgeheugen en het langetermijngeheugen. Het
sensorisch geheugen heeft als eerste stadium de taak om de binnenkomende zintuigelijke informatie
net zo lang vast te houden totdat je hersenen hebben besloten welke informatie belangrijk is om
onder de aandacht te brengen. Het werkgeheugen is de verwerkingsplaats waar informatie uit het
sensorische en langetermijngeheugen wordt verwerkt. De capaciteit van het werkgeheugen is gering
en als informatie als onbelangrijk wordt ervaren of niet genoeg wordt herhaald, gaat het verloren.
Het langetermijngeheugen kan heel veel informatie opslaan, en ook ontzettend lang. Informatie kan
soms wel iemands hele leven in het langetermijngeheugen blijven zitten. Het langetermijngeheugen
bestaat uit twee afdelingen genaamd het procedureel geheugen en het declaratief geheugen. Het
procedureel geheugen slaat onze herinneringen op over hoe dingen moeten, over motorische
vaardigheden. Dit geheugen werkt vaak buiten het bewustzijn. Het declaratief geheugen slaat feiten,
gebeurtenissen en herinneringen op, en vereist vaak een bewuste mentale inspanning. Het
declaratief geheugen kan worden onderverdeeld in twee afdelingen, namelijk het episodisch
geheugen en het semantisch geheugen. Het episodisch geheugen bevat herinneringen over
gebeurtenissen en persoonlijke ervaringen, met tijd- en contextlabels die aangeven waar en wanneer
een gebeurtenis plaats heeft gevonden (Feldman, 2019, pp. 174-177). Zimbardo et al. (2022) geven
aan dat wanneer een herinnering verbonden is met een grote hoeveelheid emotie, dat deze
prominenter worden opgeslagen in het langetermijngeheugen. Ook geven zij aan dat juist deze
herinneringen niet altijd overeenkomen met het daadwerkelijk loop van de gebeurtenis. Het
semantisch geheugen bevat volgends Feldman betekenissen van woorden en concepten en hoedt
algemene kennis en feiten. Feldman (2019, pp. 174-177) benoemt dat wanneer geheugenverlies
optreedt met als oorzaak het ouder worden, de episodische herinneringen voornamelijk worden
aangetast. De semantische en impliciete (procedurele) herinneringen blijven over het algemeen
onaangetast door het ouder worden. Ook het kortetermijngeheugen wordt minder. Tot het
zeventigste levensjaar gaat dit geleidelijk, maar hierna wordt de achteruitgang explicieter. De
verklaringen voor de achteruitgang van het geheugen tijdens het ouder worden kan worden verklaard
door omgevingsfactoren, fouten in de informatieverwerking en biologische factoren. Feldman geeft
tot slot duidelijk aan dat je nooit te oud bent om te leren.
Analyse
‘’Ja ja af en toe wel vergeetachtig hè‘’
De gesprekken met Maria geven geen blijk van een eventuele vermindering van het semantisch- of
impliciet geheugen. Ze geeft aan haarzelf er wel op te betrappen dat ze dingen vergeet. Tijdens de
gesprekken lijkt het episodisch geheugen van Maria iets minder te zijn, ze moet bijvoorbeeld even
nadenken wie van haar ouders ook alweer al eerst is overleden. Als Maria wordt gevraagd naar de
oorlog kan ze nog goed vertellen hoe dit was en hoe ze zich voelde in deze tijd. Ze geeft aan dit nog
heel goed te kunnen herinneren. Dit kan komen door de hevige emoties die integraal zijn verbonden
met de herinneringen van die tijd. Aangezien Maria aangeeft nog in goede gezondheid te zijn, is het
waarschijnlijk dat het geheugenverlies door biologische factoren wordt veroorzaakt.
Betekenis
Voor Maria zelf is het duidelijk dat haar geheugen achteruit is gegaan. Maria heeft haar agenda waar
ze alle afspraken en belangrijke dingen inzet, hierdoor altijd bij de hand. Bepaalde dingen zijn lastiger
terug te halen, maar tijdens het gesprek en het bladeren door de foto’s (uit het fotoboekje gemaakt
4
