Rechtsfilosofie
Deel II: Rechtsfilosofische thema’s
Thema 1: Gewoonte-Recht
Gewoonte
- Volgens Austin zijn gewoonten geen recht -> enkel na goedkeuring van de
soeverein
- Demarcatie tussen sociale regels en normen van officiële rechtsregels
- Austin valt expliciet Duitse auteurs over gewoonterecht aan
Ehrlich
- Was een oostenrijkse rechtsgeleerde en rechtssocioloog
Hij werd algemeen beschouwd als een van de grondleggers van de moderne
rechtssociologie
- Hij is de auteur van Grundlegung der Soziologie des Rechtes
Historische ontwikkeling van de rechtssociologie
- Kritische rechtswetenschap
Einde 19E is er kritiek op het juridisch formalisme (de normatief deductieve
rechtswetenschap)
Jhering beschouwet het recht vanuit de sociale doeleinden die aan regels ten
grondslag liggen
Ehrlich is het officiële begun van de rechtssociologie -> bij hem ligt het zwaartepunt
van de rechtsontwikkeling niet in de wetgeving, rechtspraak of rechtsontwikkeling
maar in de maatschappij
Het levende recht en de normen in de samenleving moeten het uitgangspunt worden
voor rechtsontwikkeling en wetenschap
Kritische rechtswetenschap
- Er zijn veel debatten over de methode van de rechtswetenschap in verhouding
tot sociologie
- Ehrlich verwart het verschil tussen 2 sociologische methode
, Recht als norm -> regels die een ‘moeten’ uitwerken (iets wat gedaan of niet
gedaan moet worden)
Recht als feit -> als deel van de sociale realiteit, een vormn van ‘zijn’ (een
regelmatig patroon)
- Wat maakt normen in de samenleving, juridische normen en niet sociale
normen,..
Geen begrenzing concept van recht in identificatie recht met maatschappij
Gedragsregels en rechtersregels
- Gewoonte is de moeder van het officiële recht
- Hij had kritiek op de rechtsgeleerder van zijn tijd
Ehrlich maakt een verschil tssn 2 concepties van rechtsregels:`
1: de regels die de rechter toepast in een concreet geschil over hie mensen zich
behoren te gedragen
2: de gedragsregels die mensen in de samenleving gewoonlijk volgen (binnen de
familie, organisatie,…)
De eerste soort regels is maar op een fractie van de bevolking van toepassing -> op de
autoriteiten en niet op de samenleving
->de jursiten dachten in deze tijd dat de mensen hun gedrag zouden voegen naar deze
regels maar men moet dit niet veronderstellen maar juist wetenschappelijk
onderzoeken in welke mate dit effect bestaat
Staatsrecht en gewoonterecht
- Ehrlich beklaagt zich over de vereenzelving in de rechtsleer van al het recht
afkomstig van de staat
Dit negeert de belangrijke rol van niet-statelijk recht, het gewoonterecht = levend
recht
Sociologie en levend recht
- Ehrlich pleit voor een sociologie van recht waarin dit recht van de maatschappij
wetenschappelijk bestudeerd wordt
- Levend recht is het geheel van regels waaraan mensen zich oriënteren in hun
dagelijks gedrag
Dit veranderd voortdurend en trekt zich weinig aan van het officiële recht
,Austin vs Ehrlich
- Beide pleiten voor een meer wetenschappelijke studie van het recht vanuit een
extern empirisch perspectief
Austin zijn aanwijsbare gewoonte van de meerderheid van de bevolking om de
bevelen van de soeverein te gehoorzamen
En Ehrlich zijn antropologisch perspectief van het recht van een vreemd volk om te
kijken hoe zij hun dagelijk gedrag inrichten
- Het verschil tussen de twee
Voor Austin is levend recht geen recht -> dit wordt het pas nadat het wordt toegepast
door de soeverein of de recher (levend recht is geen positief recht maar positieve
moraliteit)
En voor Ehrlich zijn officiële rechtsregels maar een klein deel van een cement dat de
samenleving bijeen houdt (al dit levend recht moet bestudeerd worden)
Voor Ehrlich wortelt het recht in gewoonte
Gevoel van verplichting
- Rechtsfilosoof Lon Fuller
Hij ziet het gewoonterecht net zoals Ehrlich als basis van het recht
- Wanneer mag je aan een herhalende handeling verplichtende betekenis
toekenne?
Antwoord 1; opinio neccesitatis -> als de handeling wordt verricht vanuit een gevoel
van verplichting (als ze geloven dat ze dat behoren te doen)
->de kritiek hierop is dat op dat moment de handeling al een regel is terwijl we juist
willen begrijpen onder welke omstandigheden dit zo wordt
Antwoord 2: amerikaans contractenrecht -> Als persoon X door zijn handeling naar
persoon Y redelijkerwijs te kennen heeft gegeven dat hij zich in de toekomst in
soortgelijke situatie op een soortgelijke manier zal gedragen en persoon Y zijn zaken
substantieel heeft afgestemd op de verwachting dat X zich inderdaad zo zal gedragen
->in dat geval is X gehouden tot dit gedrag en is een verplichting gecreëerd
, Bakens en imitatie
- Zo een handelingsregel tussen X en Y kan vervolgens ook als Baken tellen
tussen personen Z en W
Vb 21 kanonschoten als gepast welkom voor buitenlandse gasten -> ook al is de regel
niet bij hen ontstaan zij kunnen zich hier wel op oriënteren in het wederzijds
afstemmen van hun gedrag
->als dit gedrag zich verspreid door de gemeenschap is een algemene regel van
gewoonterecht ontstaan
- Hiermee wordt een deel van een groter systeem als complex netwerk van
wederzijdse verwachtingen
- De functie van een regel is dus de mogelijkheid voor mensen om hun gedrag af
te stemmen op elkaar -> officieel recht zou hier ook aan moeten voldoen
Austin vs Ehrlich en Fuller
- De excursie naar het thema van gewoonterecht en wanneer gewoonten
normatieve kracht krijgen toont een nieuwe functie van regels
Austin: de functie van regels is het realiseren van de wensen van de soeverein
Fuller: te beperkt – we moeten begrijpen hoe mensen hun gedrag op elkaar
afstemmen
niet alleen verticaal (overheid-onderdaan) maar ook horizontaal (burger-burger)
- Dit netwerk van gewoonten, regels en conventies vormen het sociale cement
dat mensen aan elkaar bindt + het maakt samenleven mogelijk en is de basis
voor het oplossen van conflciten zonder tussenkomst van de staat
De focus op officiële conflictbeslechting zou alleen een theorie zijn van wanneer
samenleven niet goed gaat tussen mensen
Deel II: Rechtsfilosofische thema’s
Thema 1: Gewoonte-Recht
Gewoonte
- Volgens Austin zijn gewoonten geen recht -> enkel na goedkeuring van de
soeverein
- Demarcatie tussen sociale regels en normen van officiële rechtsregels
- Austin valt expliciet Duitse auteurs over gewoonterecht aan
Ehrlich
- Was een oostenrijkse rechtsgeleerde en rechtssocioloog
Hij werd algemeen beschouwd als een van de grondleggers van de moderne
rechtssociologie
- Hij is de auteur van Grundlegung der Soziologie des Rechtes
Historische ontwikkeling van de rechtssociologie
- Kritische rechtswetenschap
Einde 19E is er kritiek op het juridisch formalisme (de normatief deductieve
rechtswetenschap)
Jhering beschouwet het recht vanuit de sociale doeleinden die aan regels ten
grondslag liggen
Ehrlich is het officiële begun van de rechtssociologie -> bij hem ligt het zwaartepunt
van de rechtsontwikkeling niet in de wetgeving, rechtspraak of rechtsontwikkeling
maar in de maatschappij
Het levende recht en de normen in de samenleving moeten het uitgangspunt worden
voor rechtsontwikkeling en wetenschap
Kritische rechtswetenschap
- Er zijn veel debatten over de methode van de rechtswetenschap in verhouding
tot sociologie
- Ehrlich verwart het verschil tussen 2 sociologische methode
, Recht als norm -> regels die een ‘moeten’ uitwerken (iets wat gedaan of niet
gedaan moet worden)
Recht als feit -> als deel van de sociale realiteit, een vormn van ‘zijn’ (een
regelmatig patroon)
- Wat maakt normen in de samenleving, juridische normen en niet sociale
normen,..
Geen begrenzing concept van recht in identificatie recht met maatschappij
Gedragsregels en rechtersregels
- Gewoonte is de moeder van het officiële recht
- Hij had kritiek op de rechtsgeleerder van zijn tijd
Ehrlich maakt een verschil tssn 2 concepties van rechtsregels:`
1: de regels die de rechter toepast in een concreet geschil over hie mensen zich
behoren te gedragen
2: de gedragsregels die mensen in de samenleving gewoonlijk volgen (binnen de
familie, organisatie,…)
De eerste soort regels is maar op een fractie van de bevolking van toepassing -> op de
autoriteiten en niet op de samenleving
->de jursiten dachten in deze tijd dat de mensen hun gedrag zouden voegen naar deze
regels maar men moet dit niet veronderstellen maar juist wetenschappelijk
onderzoeken in welke mate dit effect bestaat
Staatsrecht en gewoonterecht
- Ehrlich beklaagt zich over de vereenzelving in de rechtsleer van al het recht
afkomstig van de staat
Dit negeert de belangrijke rol van niet-statelijk recht, het gewoonterecht = levend
recht
Sociologie en levend recht
- Ehrlich pleit voor een sociologie van recht waarin dit recht van de maatschappij
wetenschappelijk bestudeerd wordt
- Levend recht is het geheel van regels waaraan mensen zich oriënteren in hun
dagelijks gedrag
Dit veranderd voortdurend en trekt zich weinig aan van het officiële recht
,Austin vs Ehrlich
- Beide pleiten voor een meer wetenschappelijke studie van het recht vanuit een
extern empirisch perspectief
Austin zijn aanwijsbare gewoonte van de meerderheid van de bevolking om de
bevelen van de soeverein te gehoorzamen
En Ehrlich zijn antropologisch perspectief van het recht van een vreemd volk om te
kijken hoe zij hun dagelijk gedrag inrichten
- Het verschil tussen de twee
Voor Austin is levend recht geen recht -> dit wordt het pas nadat het wordt toegepast
door de soeverein of de recher (levend recht is geen positief recht maar positieve
moraliteit)
En voor Ehrlich zijn officiële rechtsregels maar een klein deel van een cement dat de
samenleving bijeen houdt (al dit levend recht moet bestudeerd worden)
Voor Ehrlich wortelt het recht in gewoonte
Gevoel van verplichting
- Rechtsfilosoof Lon Fuller
Hij ziet het gewoonterecht net zoals Ehrlich als basis van het recht
- Wanneer mag je aan een herhalende handeling verplichtende betekenis
toekenne?
Antwoord 1; opinio neccesitatis -> als de handeling wordt verricht vanuit een gevoel
van verplichting (als ze geloven dat ze dat behoren te doen)
->de kritiek hierop is dat op dat moment de handeling al een regel is terwijl we juist
willen begrijpen onder welke omstandigheden dit zo wordt
Antwoord 2: amerikaans contractenrecht -> Als persoon X door zijn handeling naar
persoon Y redelijkerwijs te kennen heeft gegeven dat hij zich in de toekomst in
soortgelijke situatie op een soortgelijke manier zal gedragen en persoon Y zijn zaken
substantieel heeft afgestemd op de verwachting dat X zich inderdaad zo zal gedragen
->in dat geval is X gehouden tot dit gedrag en is een verplichting gecreëerd
, Bakens en imitatie
- Zo een handelingsregel tussen X en Y kan vervolgens ook als Baken tellen
tussen personen Z en W
Vb 21 kanonschoten als gepast welkom voor buitenlandse gasten -> ook al is de regel
niet bij hen ontstaan zij kunnen zich hier wel op oriënteren in het wederzijds
afstemmen van hun gedrag
->als dit gedrag zich verspreid door de gemeenschap is een algemene regel van
gewoonterecht ontstaan
- Hiermee wordt een deel van een groter systeem als complex netwerk van
wederzijdse verwachtingen
- De functie van een regel is dus de mogelijkheid voor mensen om hun gedrag af
te stemmen op elkaar -> officieel recht zou hier ook aan moeten voldoen
Austin vs Ehrlich en Fuller
- De excursie naar het thema van gewoonterecht en wanneer gewoonten
normatieve kracht krijgen toont een nieuwe functie van regels
Austin: de functie van regels is het realiseren van de wensen van de soeverein
Fuller: te beperkt – we moeten begrijpen hoe mensen hun gedrag op elkaar
afstemmen
niet alleen verticaal (overheid-onderdaan) maar ook horizontaal (burger-burger)
- Dit netwerk van gewoonten, regels en conventies vormen het sociale cement
dat mensen aan elkaar bindt + het maakt samenleven mogelijk en is de basis
voor het oplossen van conflciten zonder tussenkomst van de staat
De focus op officiële conflictbeslechting zou alleen een theorie zijn van wanneer
samenleven niet goed gaat tussen mensen
