KNGF-richtlijn ziekte van Parkinson
Inleiding
Parkinson: progressieve ziekte, neurodegeneratieve aandoening. De ziekte is erg complex en het
brengt een grote belasting mee voor de patiënten en hun omgeving.
Om een onbekende reden sterven er dopamineproducerende cellen in de substantia nigra af. De
stoornissen in motorische en niet-motorische functies die hierdoor optreden, leiden tot beperkingen
in activiteiten en afname van de kwaliteit van leven.
De diagnose wordt gesteld door een specialist, meestal een neuroloog. Voornamelijke criteria:
bradykinesie, progressieve afname van de snelheid van bewegen en afname van de bewegingsuitslag
bij herhaalde bewegingen. Bijkomende symptomen: rigiditeit, rusttremor of houdingsinstabiliteit.
Epidemiologie: de zieke van Parkinson is na de ziekte van Alzheimer de meest voorkomende
neurodegeneratieve aandoening. Het komt bij mannen ongeveer 1,5 keer vaker voor dan bij
vrouwen. Meestal na het 70ste jaar wordt de diagnose gesteld.
Stoornissen in motorische functies
In een vroeg stadium: bradykinesie (het maken van tragere en kleinere bewegingen), rigiditeit en
afname van de dynamische balans.
In een gevorderd stadium: flexiehouding ten gevolge van de rigiditeit, met uiteindelijk uitval van de
houdingsreflexen en achteruitgang van de evenwichtsreacties, axiale rigiditeit (antecollis en scoliose)
en rusttremor.
Stoornissen in niet-motorische functies
In een vroeg stadium: reukstoornissen, remslaap-gedragsstoornis, constipatie, depressie, mentale
stoornissen: met name geheugen, reactietijd en executieve functies.
In een gevorderd stadium: dementie, urine-incontinentie en seksuele stoornissen.
Deze stoornissen kunnen al ruim tien jaar eerder optreden dan de motorische functies.
Bij executieve functiestoornissen heeft een patiënt problemen met:
De interne aansturing van de aandacht (tegenover sturing van de aandacht door middel van
externe cues), een voorwaarde voor het uitvoeren van niet-routinematige taken;
Het wijzigen van mentale sets: de aandacht van de ene naar de andere prikkel verplaatsen;
Plannen: het vaststellen en ordenen van de stappen die nodig zijn om een doel te bereiken;
Conflictoplossing: het onderdrukken van overheersende reacties op prikkels;
De concentratie;
Het vasthouden en gebruiken van opgeslagen informatie
Het uitvoeren van dubbeltaken;
Besluiten nemen: het afwegen van de voor- en nadelen van verschillende opties;
Sociale interacties: het begrijpen van de intenties, verlangens en humor van andere
patiënten.
Executieve functies zijn cruciaal voor het uitoefenen van doelgericht gedrag, en dus voor het
dagelijks functioneren. Onder de executieve functies vallen bijvoorbeeld activiteiten die een beroep
doen op de mentale beheersing en zelfregulering, zoals opletten, plannen, organiseren, details
onthouden en tijd en ruimte organiseren.
Executieve functiestoornissen brengen zowel motorische als niet-motorische symptomen met zich
mee. Motorische uitingen van executieve functiestoornissen zijn: loopproblemen en vallen.
Niet-motorische uitingen van executieve functiestoornissen zijn: apathie, visuele hallucinaties,
persoonlijkheidsveranderingen, pijn, angst en depressie.
, Beperkingen in activiteiten en participatieproblemen
Motorische stoornissen: traag bewegen en praten, tremor, rigiditeit, pijn, psychische instabiliteit,
slikproblemen, kwijlen, spraakproblemen en een wisselende respons op medicatie.
Grootste gevolgen voor het dagelijks leven: transfers, arm- en handvaardigheid, communicatie, eten,
lopen en aan lopen gerelateerde activiteiten.
Inactiviteit is een bijkomend probleem, waardoor er meer beperkingen komen.
Prognose en beloop
De functiestoornissen, beperkingen in activiteiten en participatieproblemen variëren van persoon tot
persoon en laten zich niet voorspellen. Veel neurologen gebruiken de classificatie van Hoehn en Yahr
(H&Y) om vast te stellen in welk ziektestadium patiënten zich bevinden (zie tabel hieronder).
Multimorbiditeit en comorbiditeit
Veel voorkomende comorbiditeiten die de behandeling kunnen beïnvloeden, zijn: artritis, jart- en
vaatproblemen, diabetes en osteoporose.
Beïnvloeding van het ziekteproces
De ziekte is niet te beïnvloeden, alleen de symptomen zijn te beïnvloeden door: medicatie,
neurochirurgie en paramedische behandelingen (waaronder fysiotherapie). Wel is het aannemelijk
dat lichaamsbeweging die ziekteprogressie afremt doordat fysieke activiteit het neurodegeneratieve
proces beïnvloedt.
Medicamenteuze behandeling
Levopa vormt de ‘gouden standaard’ bij de behandeling, dit middel is het beste in staat om de
symptomen rigiditeit, bradykinesie en tremor te verlichten. Ook dopamineagonisten worden
voorgeschreven, dit medicijn kan voor vervelende bijwerkingen zorgen, zoals restless legs syndroom
(RLS), doorslaapproblemen en ’s ochtends vroeg optredende akinesie of dystonie. Motorische
complicaties door levodopagebruik worden geremd door monoaminoxidase B-remmers. De
belangrijkste motorische complicaties door medicijngebruik zijn:
Responsfluctuaties, ofwel on- en off-fasen. On-fase werkt het medicijn en off-fase niet.
Bij de off-fase is meestal de freezing het ergst.
Early morning dystonia. Oncontroleerbare en soms pijnlijke spierspasmen, ‘hevige kramp’.
Dyskinesieën. Onvrijwillige, onrustige bewegingen met een grote bewegingsuitslag.
Neurochirurgische behandeling
Nieuwe ontwikkeling in diepe hersenstimulatie (deep brain stimulation, DBS). Dit kan voor een deel
van de patiënten, afhankelijk van wel deel van de hersenen behandeld wordt.
Mogelijke negatieve gevolgen: beperkingen op het gebied van fluency, axiale motorische symptomen
(zoals balansstoornissen, angst, delirium, impulsiviteit, depressie en suïde).
Inleiding
Parkinson: progressieve ziekte, neurodegeneratieve aandoening. De ziekte is erg complex en het
brengt een grote belasting mee voor de patiënten en hun omgeving.
Om een onbekende reden sterven er dopamineproducerende cellen in de substantia nigra af. De
stoornissen in motorische en niet-motorische functies die hierdoor optreden, leiden tot beperkingen
in activiteiten en afname van de kwaliteit van leven.
De diagnose wordt gesteld door een specialist, meestal een neuroloog. Voornamelijke criteria:
bradykinesie, progressieve afname van de snelheid van bewegen en afname van de bewegingsuitslag
bij herhaalde bewegingen. Bijkomende symptomen: rigiditeit, rusttremor of houdingsinstabiliteit.
Epidemiologie: de zieke van Parkinson is na de ziekte van Alzheimer de meest voorkomende
neurodegeneratieve aandoening. Het komt bij mannen ongeveer 1,5 keer vaker voor dan bij
vrouwen. Meestal na het 70ste jaar wordt de diagnose gesteld.
Stoornissen in motorische functies
In een vroeg stadium: bradykinesie (het maken van tragere en kleinere bewegingen), rigiditeit en
afname van de dynamische balans.
In een gevorderd stadium: flexiehouding ten gevolge van de rigiditeit, met uiteindelijk uitval van de
houdingsreflexen en achteruitgang van de evenwichtsreacties, axiale rigiditeit (antecollis en scoliose)
en rusttremor.
Stoornissen in niet-motorische functies
In een vroeg stadium: reukstoornissen, remslaap-gedragsstoornis, constipatie, depressie, mentale
stoornissen: met name geheugen, reactietijd en executieve functies.
In een gevorderd stadium: dementie, urine-incontinentie en seksuele stoornissen.
Deze stoornissen kunnen al ruim tien jaar eerder optreden dan de motorische functies.
Bij executieve functiestoornissen heeft een patiënt problemen met:
De interne aansturing van de aandacht (tegenover sturing van de aandacht door middel van
externe cues), een voorwaarde voor het uitvoeren van niet-routinematige taken;
Het wijzigen van mentale sets: de aandacht van de ene naar de andere prikkel verplaatsen;
Plannen: het vaststellen en ordenen van de stappen die nodig zijn om een doel te bereiken;
Conflictoplossing: het onderdrukken van overheersende reacties op prikkels;
De concentratie;
Het vasthouden en gebruiken van opgeslagen informatie
Het uitvoeren van dubbeltaken;
Besluiten nemen: het afwegen van de voor- en nadelen van verschillende opties;
Sociale interacties: het begrijpen van de intenties, verlangens en humor van andere
patiënten.
Executieve functies zijn cruciaal voor het uitoefenen van doelgericht gedrag, en dus voor het
dagelijks functioneren. Onder de executieve functies vallen bijvoorbeeld activiteiten die een beroep
doen op de mentale beheersing en zelfregulering, zoals opletten, plannen, organiseren, details
onthouden en tijd en ruimte organiseren.
Executieve functiestoornissen brengen zowel motorische als niet-motorische symptomen met zich
mee. Motorische uitingen van executieve functiestoornissen zijn: loopproblemen en vallen.
Niet-motorische uitingen van executieve functiestoornissen zijn: apathie, visuele hallucinaties,
persoonlijkheidsveranderingen, pijn, angst en depressie.
, Beperkingen in activiteiten en participatieproblemen
Motorische stoornissen: traag bewegen en praten, tremor, rigiditeit, pijn, psychische instabiliteit,
slikproblemen, kwijlen, spraakproblemen en een wisselende respons op medicatie.
Grootste gevolgen voor het dagelijks leven: transfers, arm- en handvaardigheid, communicatie, eten,
lopen en aan lopen gerelateerde activiteiten.
Inactiviteit is een bijkomend probleem, waardoor er meer beperkingen komen.
Prognose en beloop
De functiestoornissen, beperkingen in activiteiten en participatieproblemen variëren van persoon tot
persoon en laten zich niet voorspellen. Veel neurologen gebruiken de classificatie van Hoehn en Yahr
(H&Y) om vast te stellen in welk ziektestadium patiënten zich bevinden (zie tabel hieronder).
Multimorbiditeit en comorbiditeit
Veel voorkomende comorbiditeiten die de behandeling kunnen beïnvloeden, zijn: artritis, jart- en
vaatproblemen, diabetes en osteoporose.
Beïnvloeding van het ziekteproces
De ziekte is niet te beïnvloeden, alleen de symptomen zijn te beïnvloeden door: medicatie,
neurochirurgie en paramedische behandelingen (waaronder fysiotherapie). Wel is het aannemelijk
dat lichaamsbeweging die ziekteprogressie afremt doordat fysieke activiteit het neurodegeneratieve
proces beïnvloedt.
Medicamenteuze behandeling
Levopa vormt de ‘gouden standaard’ bij de behandeling, dit middel is het beste in staat om de
symptomen rigiditeit, bradykinesie en tremor te verlichten. Ook dopamineagonisten worden
voorgeschreven, dit medicijn kan voor vervelende bijwerkingen zorgen, zoals restless legs syndroom
(RLS), doorslaapproblemen en ’s ochtends vroeg optredende akinesie of dystonie. Motorische
complicaties door levodopagebruik worden geremd door monoaminoxidase B-remmers. De
belangrijkste motorische complicaties door medicijngebruik zijn:
Responsfluctuaties, ofwel on- en off-fasen. On-fase werkt het medicijn en off-fase niet.
Bij de off-fase is meestal de freezing het ergst.
Early morning dystonia. Oncontroleerbare en soms pijnlijke spierspasmen, ‘hevige kramp’.
Dyskinesieën. Onvrijwillige, onrustige bewegingen met een grote bewegingsuitslag.
Neurochirurgische behandeling
Nieuwe ontwikkeling in diepe hersenstimulatie (deep brain stimulation, DBS). Dit kan voor een deel
van de patiënten, afhankelijk van wel deel van de hersenen behandeld wordt.
Mogelijke negatieve gevolgen: beperkingen op het gebied van fluency, axiale motorische symptomen
(zoals balansstoornissen, angst, delirium, impulsiviteit, depressie en suïde).
