CULTUUR EN DIVERSITEITSSTUDIES
Inhoud
CULTUUR: ENKELE KADERS............................................................................................................................................. 3
1. INLEIDING...........................................................................................................................................................................3
1.1 ANTROPOLOGIE ALS VERTREKPUNT VOOR EEN DEFINITIEKADER................................................................................3
1.2 ANTROPOLOGIE.............................................................................................................................................................4
1.3 CULTUURDEFINITIES VANUIT ANTROPOLOGISCH PERSPECTIEF...................................................................................5
1.4 EERSTE BRUIKBARE DEFINITIE.......................................................................................................................................5
2. NAAR EEN ACTUELE DEFINITIE VAN CULTUUR................................................................................................................13
INTERPRETATIEVE BENADERING.......................................................................................................................................13
3. EEN AANTAL DISCUSSIEPUNTEN EN KNOPEN...................................................................................................................14
3.1. FOCUS OP VERSCHIL OF GELIJKENIS?.........................................................................................................................14
3.2. IN WELKE MATE MOETEN WE CULTUUR ALS EEN GEÏNTEGREERD GEHEEL BESCHOUWEN?...................................15
4. ELEMENTEN VAN CULTUUR.............................................................................................................................................15
5. EIGENSCHAPPEN VAN CULTUUR.......................................................................................................................................16
5.1. CULTUUR OMVAT VERSCHILLENDE (AL DAN NIET TASTBARE) ASPECTEN................................................................16
5.2. AANGELEERD:.............................................................................................................................................................16
5.3. CULTUUR IS GEDEELD:...............................................................................................................................................16
5.4. CULTUUR IS GEEN HOMOGENITEIT...........................................................................................................................16
5.5. CULTUUR IS EEN SUPERORGANISCHE ENTITEIT.........................................................................................................16
5.6. CULTUUR IS DYNAMISCH...........................................................................................................................................17
5.7. CULTUUR IS EEN SYSTEEM.........................................................................................................................................17
5.8. CULTUUR IS ONGRIJPBAAR........................................................................................................................................17
6. WAT DRIJFT NU BOVEN IN AL DEZE BESPIEGELINGEN OVER CULTUUR?........................................................................17
DEEL 2: DEZE CULTUUR VAN DICHTERBIJ BEKEKEN........................................................................................................ 18
1. INLEIDING.........................................................................................................................................................................18
2. HOE CULTUUR BESTUDEREN?..........................................................................................................................................18
2.1. GELAAGDHEID: WAT WE ZIEN EN NIET ZIEN.............................................................................................................18
2.2. CONTEXT SPEELT EEN GROTE ROL:............................................................................................................................19
3. HOE ZIET ONZE TIJD ERUIT................................................................................................................................................19
3.1. VERSCHILLEN IN DE TIJD.............................................................................................................................................19
3.2. INDIVIDUALISERING...................................................................................................................................................20
3.3. BELANG VAN SPEKTAKEL EN MEDIA..........................................................................................................................20
3.4. GLOBALISERING EN LOKALITEIT.................................................................................................................................21
3.5 Een netwerksamenleving............................................................................................................................................23
3.6. KOSMOPOLITISME EN KOSMOPOLITIEK: ANDERS DENKEN OVER DE MENS............................................................26
3.7. SOLIDARITEIT..............................................................................................................................................................27
4.DUURZAME ONTWIKKELINGSDOELSTELLINGEN..............................................................................................................28
4.1. HISTORIEK EN AANLOOP:...........................................................................................................................................28
4.2. KERNFILOSOFIE...........................................................................................................................................................29
4.3. AANLEIDING TOT DE SDGs.........................................................................................................................................29
4.4 ONDERLIGGENDE VISIE:..............................................................................................................................................29
5. VERMAATSCHAPPELIJKING..............................................................................................................................................30
6. DIVERSITEIT.......................................................................................................................................................................31
1
, 6.1. INLEIDING...................................................................................................................................................................31
6.2. MIGRATIE...................................................................................................................................................................31
6.3. MIGRATIE IN BELGIË...................................................................................................................................................33
6.4. DIVERSITEIT EN SUPER-DIVERSITEIT...........................................................................................................................35
7. KRUISPUNTDENKEN= INTERSECTIONALITEIT...................................................................................................................37
7.1. ONTSTAAN VAN KRUISPUNTDENKEN........................................................................................................................37
7.2. EEN AANTAL KENMERKEN VAN HET KRUISPUNTDENKEN.........................................................................................39
7.3. KRUISPUNTEN............................................................................................................................................................40
7.4. DE VOORDELEN VAN KUISPUNTDENKEN VOOR SOCIAAL WERK...............................................................................41
8. BEELDVORMING...............................................................................................................................................................41
8.1 ETNOCENTRISME.........................................................................................................................................................42
8.2. Cultuurrelatieve kijk...................................................................................................................................................44
8.3. Omgekeerd etnocentrisme........................................................................................................................................45
8.4. Racisme......................................................................................................................................................................45
8.5. Discriminatie...............................................................................................................................................................46
8.6. Inclusie - integratie.....................................................................................................................................................48
CULTUUR IN SOCIAAL WERK........................................................................................................................................ 49
1. INLEIDING.........................................................................................................................................................................49
2. WAT IS CULTUUR VOOR SOCIAAL WERK EN WAAR ZIT DIT?...........................................................................................50
2.1. Cultuur socialiseert, kwalificeert en subjectiveert.....................................................................................................50
2.2. Cultuur gekaderd in de functies van scw...................................................................................................................50
2.3. Wat zijn de speerpunten in het cultuurbeleid?.........................................................................................................50
2.4. Waar zit cultuur?........................................................................................................................................................50
3. Diversiteit in de praktijk van het sociaal werk..................................................................................................................53
2
,CULTUUR: ENKELE KADERS
1. INLEIDING
• Om cultuur hier en nu te begrijpen-> cultuur duiden als begrip in een context
o Uitdaging om een goede omschrijving van cultuur te geven, zonder reducerend te zijn
• Oorspronkelijk: cultuur= bewerking van de bodem= alles wat aan de natuur toegevoegd wordt/ het ingrijpen
en bewerken en beheersen van de natuur
o Klopt maar een erg simpele, beperkte en statistische beschrijving
o Iets is OF natuur OF cultuur
o Realiteit = complexer: de mens manipuleert de natuur tot een nieuwe realiteit waarvan de
grenzen erg flou zijn
• Wanneer we gaan verfijnen: cultuur heeft te maken met aspecten van het menselijk zijn en handelen in relatie tot
wat men bewust of onbewust leert als lid van een bepaalde groep, in een bepaalde context, in verschillende
periodes met een grillige vorm
o Proces: gemeenschappelijk voor alle mensen, typeert de mensheid MAAR nergens gebeurt dit op
dezelfde manier
o DUS cultuur= welbepaalde manier van leren, of een aantal, typerende leervormen en minder als een
statisch gegeven zijnde ‘een groep of gemeenschap met een x-aantal culturele kenmerken’
• Culturele antropologie
o Cultuur als belangrijkste onderdeel
o Zijtak van de antropologie die het breedst mogelijk perspectief op het begrip cultuur probeert te
geven
o Hoe, waar en waarom de antropologie haar ontstaan vond: belangrijk voor de definitie van cultuur
1.1 ANTROPOLOGIE ALS VERTREKPUNT VOOR EEN DEFINITIEKADER
• Ontstaan antropologie midden 19e eeuw: 3 elementen als aanleiding:
1.Veranderend wetenschapsveld: de sociale wetenschappen die verder worden gevormd
Scheiding tussen:
Filosofie en de andere sociale wetenschappen (sociologie, economie,
psychologie, geschiedenis) /diegene die zich voor de menselijke samenleving
interesseerden (sociologie en antropologie)
Sociologen: aangetrokken tot de Europese samenleving en haar interne
problematiek
Antropologie: niet-Europese of inheemse samenlevingen
a. Wouden ook schriftloze culturen bestuderen = etnologen of
volkenkundigen
b. Studie van de volkeren: men merkt vooral de verschillen op en verdiept
zich erg graag in deze ‘exotische vreemden’
2. De ontdekkingen door Europa
3. Het kolonialisme
Mede mogelijk gemaakt door: snelle wijzigingen en een vrijheid van denken mee in de stroom van Verlichting
• Er ontstaat een tijdspanne van expansie, slavernij en kolonisering intensief contact tussen Europa & andere
samenlevingen:
o Door die contacten: nood om deze vreemde samenlevingen te bestuderen met als doel enerzijds de studie
op zich en anderzijds de nood om kennis te gebruiken in de praktijken van de bezette gebieden ter
beschaving
o Paste perfect in het wereldbeeld waarin men veronderstelde dat de primitieve culturen
gedoemd waren om te verdwijnen omdat ze niet aangepast waren aan de Europese beschaving
(evolutionisme)
3
, • Urgentie/ noodzaak om de antropologie vorm te geven
o Overal ontstaan gezelschappen, studiegenootschappen en denkers die zich storten op primitieve culturen
▪ Beginjaren: gebruiken notities van kolonisatoren en mandatarissen
▪ Later: gaan zich mee naar de gebieden verplaatsen om eigen onderzoek te doen
o Al gauw het kind van het kolonialisme genoemd: men bestudeerde de lokale bevolking ervan uitgaande
dat ze een rariteit zijn, doorgaans minder ontwikkeld dan de beschaafde Europeanen
▪ Kolonialisme= gelijke ruil: hun arbeid, grond, rijkdom inruil voor onze beschaving
▪ Met deze informatie kon men veel gerichter overgaan tot het opvoeden en ontwikkelen
van de inheemse bevolking tot mensen naar de toenmalige witte middenklasse
• Samengevat
o Antropologie zal in de begindagen mee de kolonisatie in Europa begeleiden en biedt ze als de wetenschap
een mentaal kader aan het thuisfront: uiterlijke verschillen tussen de eigen wereld en de andere worden op
die manier verklaard
o Na de werken van Edward Said over het oriëntalisme en van Raymond Corbeus over ‘wildheid en
beschaving: over de Europese verbeelding van Afrika’ werd men zich van deze koloniale ingesteldheid
bewust
1.2 ANTROPOLOGIE
• Tot na de tweede wereldoorlog:
o Etnologie en volkenkunde i.p.v antropologie
▪ Inhoud op dat moment:
• Het verzamelen van info over primitieven
• Beperkte zich in realiteit tot de etnografie: het beschrijven van één bepaald
volk, het liefste in de traditie van de natuurwetenschappen
o Door kritiek:
▪ Er kwam stillaan een inhoudelijke verruiming (jaren 1950)
▪ Veranderde de naam naar antropologie
▪ Men ziet deze wetenschap als middel om na te denken over hedendaagse samenleving en
indien mogelijk een bijdrage te leveren aan concrete vraagstukken
▪ Een meer interpretatieve, humanistische benadering i.p.v. een wetenschap in de traditie van de
natuurwetenschappen na 1950
▪ Hoe? De info waarmee men werkt wordt meestal verzameld door het doen van veldwerk
(participerende observatie)
▪ Invalshoek: een vergelijkend perspectief met andere waarden, het eigen kader als relatief (beperkt,
plaatselijk, tijdelijk) beschouwen
• Definitie antropologie: letterlijk de studie (logos) van de mens (anthropos) of nog de studie van de mensheid
4
Inhoud
CULTUUR: ENKELE KADERS............................................................................................................................................. 3
1. INLEIDING...........................................................................................................................................................................3
1.1 ANTROPOLOGIE ALS VERTREKPUNT VOOR EEN DEFINITIEKADER................................................................................3
1.2 ANTROPOLOGIE.............................................................................................................................................................4
1.3 CULTUURDEFINITIES VANUIT ANTROPOLOGISCH PERSPECTIEF...................................................................................5
1.4 EERSTE BRUIKBARE DEFINITIE.......................................................................................................................................5
2. NAAR EEN ACTUELE DEFINITIE VAN CULTUUR................................................................................................................13
INTERPRETATIEVE BENADERING.......................................................................................................................................13
3. EEN AANTAL DISCUSSIEPUNTEN EN KNOPEN...................................................................................................................14
3.1. FOCUS OP VERSCHIL OF GELIJKENIS?.........................................................................................................................14
3.2. IN WELKE MATE MOETEN WE CULTUUR ALS EEN GEÏNTEGREERD GEHEEL BESCHOUWEN?...................................15
4. ELEMENTEN VAN CULTUUR.............................................................................................................................................15
5. EIGENSCHAPPEN VAN CULTUUR.......................................................................................................................................16
5.1. CULTUUR OMVAT VERSCHILLENDE (AL DAN NIET TASTBARE) ASPECTEN................................................................16
5.2. AANGELEERD:.............................................................................................................................................................16
5.3. CULTUUR IS GEDEELD:...............................................................................................................................................16
5.4. CULTUUR IS GEEN HOMOGENITEIT...........................................................................................................................16
5.5. CULTUUR IS EEN SUPERORGANISCHE ENTITEIT.........................................................................................................16
5.6. CULTUUR IS DYNAMISCH...........................................................................................................................................17
5.7. CULTUUR IS EEN SYSTEEM.........................................................................................................................................17
5.8. CULTUUR IS ONGRIJPBAAR........................................................................................................................................17
6. WAT DRIJFT NU BOVEN IN AL DEZE BESPIEGELINGEN OVER CULTUUR?........................................................................17
DEEL 2: DEZE CULTUUR VAN DICHTERBIJ BEKEKEN........................................................................................................ 18
1. INLEIDING.........................................................................................................................................................................18
2. HOE CULTUUR BESTUDEREN?..........................................................................................................................................18
2.1. GELAAGDHEID: WAT WE ZIEN EN NIET ZIEN.............................................................................................................18
2.2. CONTEXT SPEELT EEN GROTE ROL:............................................................................................................................19
3. HOE ZIET ONZE TIJD ERUIT................................................................................................................................................19
3.1. VERSCHILLEN IN DE TIJD.............................................................................................................................................19
3.2. INDIVIDUALISERING...................................................................................................................................................20
3.3. BELANG VAN SPEKTAKEL EN MEDIA..........................................................................................................................20
3.4. GLOBALISERING EN LOKALITEIT.................................................................................................................................21
3.5 Een netwerksamenleving............................................................................................................................................23
3.6. KOSMOPOLITISME EN KOSMOPOLITIEK: ANDERS DENKEN OVER DE MENS............................................................26
3.7. SOLIDARITEIT..............................................................................................................................................................27
4.DUURZAME ONTWIKKELINGSDOELSTELLINGEN..............................................................................................................28
4.1. HISTORIEK EN AANLOOP:...........................................................................................................................................28
4.2. KERNFILOSOFIE...........................................................................................................................................................29
4.3. AANLEIDING TOT DE SDGs.........................................................................................................................................29
4.4 ONDERLIGGENDE VISIE:..............................................................................................................................................29
5. VERMAATSCHAPPELIJKING..............................................................................................................................................30
6. DIVERSITEIT.......................................................................................................................................................................31
1
, 6.1. INLEIDING...................................................................................................................................................................31
6.2. MIGRATIE...................................................................................................................................................................31
6.3. MIGRATIE IN BELGIË...................................................................................................................................................33
6.4. DIVERSITEIT EN SUPER-DIVERSITEIT...........................................................................................................................35
7. KRUISPUNTDENKEN= INTERSECTIONALITEIT...................................................................................................................37
7.1. ONTSTAAN VAN KRUISPUNTDENKEN........................................................................................................................37
7.2. EEN AANTAL KENMERKEN VAN HET KRUISPUNTDENKEN.........................................................................................39
7.3. KRUISPUNTEN............................................................................................................................................................40
7.4. DE VOORDELEN VAN KUISPUNTDENKEN VOOR SOCIAAL WERK...............................................................................41
8. BEELDVORMING...............................................................................................................................................................41
8.1 ETNOCENTRISME.........................................................................................................................................................42
8.2. Cultuurrelatieve kijk...................................................................................................................................................44
8.3. Omgekeerd etnocentrisme........................................................................................................................................45
8.4. Racisme......................................................................................................................................................................45
8.5. Discriminatie...............................................................................................................................................................46
8.6. Inclusie - integratie.....................................................................................................................................................48
CULTUUR IN SOCIAAL WERK........................................................................................................................................ 49
1. INLEIDING.........................................................................................................................................................................49
2. WAT IS CULTUUR VOOR SOCIAAL WERK EN WAAR ZIT DIT?...........................................................................................50
2.1. Cultuur socialiseert, kwalificeert en subjectiveert.....................................................................................................50
2.2. Cultuur gekaderd in de functies van scw...................................................................................................................50
2.3. Wat zijn de speerpunten in het cultuurbeleid?.........................................................................................................50
2.4. Waar zit cultuur?........................................................................................................................................................50
3. Diversiteit in de praktijk van het sociaal werk..................................................................................................................53
2
,CULTUUR: ENKELE KADERS
1. INLEIDING
• Om cultuur hier en nu te begrijpen-> cultuur duiden als begrip in een context
o Uitdaging om een goede omschrijving van cultuur te geven, zonder reducerend te zijn
• Oorspronkelijk: cultuur= bewerking van de bodem= alles wat aan de natuur toegevoegd wordt/ het ingrijpen
en bewerken en beheersen van de natuur
o Klopt maar een erg simpele, beperkte en statistische beschrijving
o Iets is OF natuur OF cultuur
o Realiteit = complexer: de mens manipuleert de natuur tot een nieuwe realiteit waarvan de
grenzen erg flou zijn
• Wanneer we gaan verfijnen: cultuur heeft te maken met aspecten van het menselijk zijn en handelen in relatie tot
wat men bewust of onbewust leert als lid van een bepaalde groep, in een bepaalde context, in verschillende
periodes met een grillige vorm
o Proces: gemeenschappelijk voor alle mensen, typeert de mensheid MAAR nergens gebeurt dit op
dezelfde manier
o DUS cultuur= welbepaalde manier van leren, of een aantal, typerende leervormen en minder als een
statisch gegeven zijnde ‘een groep of gemeenschap met een x-aantal culturele kenmerken’
• Culturele antropologie
o Cultuur als belangrijkste onderdeel
o Zijtak van de antropologie die het breedst mogelijk perspectief op het begrip cultuur probeert te
geven
o Hoe, waar en waarom de antropologie haar ontstaan vond: belangrijk voor de definitie van cultuur
1.1 ANTROPOLOGIE ALS VERTREKPUNT VOOR EEN DEFINITIEKADER
• Ontstaan antropologie midden 19e eeuw: 3 elementen als aanleiding:
1.Veranderend wetenschapsveld: de sociale wetenschappen die verder worden gevormd
Scheiding tussen:
Filosofie en de andere sociale wetenschappen (sociologie, economie,
psychologie, geschiedenis) /diegene die zich voor de menselijke samenleving
interesseerden (sociologie en antropologie)
Sociologen: aangetrokken tot de Europese samenleving en haar interne
problematiek
Antropologie: niet-Europese of inheemse samenlevingen
a. Wouden ook schriftloze culturen bestuderen = etnologen of
volkenkundigen
b. Studie van de volkeren: men merkt vooral de verschillen op en verdiept
zich erg graag in deze ‘exotische vreemden’
2. De ontdekkingen door Europa
3. Het kolonialisme
Mede mogelijk gemaakt door: snelle wijzigingen en een vrijheid van denken mee in de stroom van Verlichting
• Er ontstaat een tijdspanne van expansie, slavernij en kolonisering intensief contact tussen Europa & andere
samenlevingen:
o Door die contacten: nood om deze vreemde samenlevingen te bestuderen met als doel enerzijds de studie
op zich en anderzijds de nood om kennis te gebruiken in de praktijken van de bezette gebieden ter
beschaving
o Paste perfect in het wereldbeeld waarin men veronderstelde dat de primitieve culturen
gedoemd waren om te verdwijnen omdat ze niet aangepast waren aan de Europese beschaving
(evolutionisme)
3
, • Urgentie/ noodzaak om de antropologie vorm te geven
o Overal ontstaan gezelschappen, studiegenootschappen en denkers die zich storten op primitieve culturen
▪ Beginjaren: gebruiken notities van kolonisatoren en mandatarissen
▪ Later: gaan zich mee naar de gebieden verplaatsen om eigen onderzoek te doen
o Al gauw het kind van het kolonialisme genoemd: men bestudeerde de lokale bevolking ervan uitgaande
dat ze een rariteit zijn, doorgaans minder ontwikkeld dan de beschaafde Europeanen
▪ Kolonialisme= gelijke ruil: hun arbeid, grond, rijkdom inruil voor onze beschaving
▪ Met deze informatie kon men veel gerichter overgaan tot het opvoeden en ontwikkelen
van de inheemse bevolking tot mensen naar de toenmalige witte middenklasse
• Samengevat
o Antropologie zal in de begindagen mee de kolonisatie in Europa begeleiden en biedt ze als de wetenschap
een mentaal kader aan het thuisfront: uiterlijke verschillen tussen de eigen wereld en de andere worden op
die manier verklaard
o Na de werken van Edward Said over het oriëntalisme en van Raymond Corbeus over ‘wildheid en
beschaving: over de Europese verbeelding van Afrika’ werd men zich van deze koloniale ingesteldheid
bewust
1.2 ANTROPOLOGIE
• Tot na de tweede wereldoorlog:
o Etnologie en volkenkunde i.p.v antropologie
▪ Inhoud op dat moment:
• Het verzamelen van info over primitieven
• Beperkte zich in realiteit tot de etnografie: het beschrijven van één bepaald
volk, het liefste in de traditie van de natuurwetenschappen
o Door kritiek:
▪ Er kwam stillaan een inhoudelijke verruiming (jaren 1950)
▪ Veranderde de naam naar antropologie
▪ Men ziet deze wetenschap als middel om na te denken over hedendaagse samenleving en
indien mogelijk een bijdrage te leveren aan concrete vraagstukken
▪ Een meer interpretatieve, humanistische benadering i.p.v. een wetenschap in de traditie van de
natuurwetenschappen na 1950
▪ Hoe? De info waarmee men werkt wordt meestal verzameld door het doen van veldwerk
(participerende observatie)
▪ Invalshoek: een vergelijkend perspectief met andere waarden, het eigen kader als relatief (beperkt,
plaatselijk, tijdelijk) beschouwen
• Definitie antropologie: letterlijk de studie (logos) van de mens (anthropos) of nog de studie van de mensheid
4
