Samenvatting voeding/dieetleer blok 2.4
1. Hart en vaatziekten
- Manual of dietetic practice – Hoofdstuk 7.14 cardiovascular disease
7.14.1 General aspects.
Key points:
- Hart en vaatziekten, beroerte en perifere vasculaire ziekte vallen onder hart- en vaatziekten
- Cardiovasculaire risicobeoordeling moet worden gebruikt om het algehele risico te beoordelen en
in te schatten wat de behandelingsbehoefte is
- Mensen met bestaande HVZ moeten bij voorkeur worden behandeld vóór degenen die gezond zijn
maar een verhoogd risico op HVZ hebben
- Een cardio protectieve dieet is de eerste lijn van voedingsondersteuning voor mensen met of
zonder risico op HVZ. Risicofactoren kunnen aanvullende behandeling vereisen als
voedingsondersteuning en andere veranderingen in levensstijl onvoldoende zijn om ze tot
aanvaardbare niveaus te reduceren
- Het cardio protectieve dieet omvat een matige inname van vis, inclusief vette vis, het verminderen
van verzadigd vet en het vervangen door enkelvoudig onverzadigde of meervoudig onverzadigde
vetten, veel fruit en groenten, peulvruchten en noten, een regelmatig maaltijdpatroon, matige
alcoholinname, beperkte inname van zout en een bescheiden hoeveelheid mager vlees en
vleesproducten.
De etiologie van hart- en vaatziekten (HVZ) is sterk geassocieerd met risicofactoren zoals
hypertensie, dyslipidemie, roken, gebrek aan fysieke activiteit en diabetes mellitus. Hart- en
vaatziekten en de risicofactoren hebben overeenkomsten in hun etiologie en voedingsmanagement.
Hart- en vaatziekten zijn onderling verbonden; hun oorzaak is te wijten aan atherosclerose of
trombose (bloedstolsels) die zich plotseling ontwikkelen en een hartinfarct of beroerte veroorzaken.
De incidentie van HVZ is gerelateerd aan modificeerbare risicofactoren, zoals dyslipidemie en
hypertensie, die op hun beurt kunnen worden gekoppeld aan leefstijlfactoren, b.v. hoge inname van
verzadigd vet, roken en gebrek aan lichaamsbeweging.
Het cardio protectieve dieet komt voort uit het mediterrane dieet. Het cardio protectieve dieet lijkt
sterk op het voorgestelde beschermende dieet tegen kanker en kan dus andere
gezondheidsvoordelen bieden dan die bij HVZ worden gezien.
Het cardio protectieve dieet kan onder meer effect hebben op:
• Bloeddruk, lipidenoxidatie en -ontsteking (minder schade aan kransslagaders)
• Lipidenprofiel, homocysteïnegehalte en insulineresistentie (vermindering van vezelplaquevorming)
• bloedplaatjesaggregatie, stollingsfactoren en aritmieën (vermindering van het optreden van
trombose leidend tot een hartaanval en beroerte)
Een selectie van de richtlijnen die in de afgelopen 5 jaar zijn ontwikkeld in HVZ-management is:
• Lipidemodificatie:
• Risico-inschatting en preventie van hart- en vaatziekten
• Secundaire preventie bij patiënten in de eerste en tweede lijn na een myocard, infarct
• Dieetrichtlijnen over voeding en voeding bij de secundaire preventie van hart- en vaatziekten
• Aanbevelingen voor voeding en levensstijl
,Dieet voor hart-en vaatziekten: (let op! het boek zegt wat anders dan de Nederlandse richtlijnen)
• Verzadigd vet mag maximaal 10% zijn van de totale dagelijkse inname en het liefst zo veel mogelijk
vervangen door onverzadigd vet
• Transvet maximaal 2%
• Zout maximaal 6 gram, natrium maximaal 2,4 gram per dag
• Oplosbare vezels verlagen het cholesterolgehalte door dit gehalte te verstoren in de darm. ADH:
15-20 gram per dag
• Koolhydraten 50-55% van de totale dagelijkse inname. Een lage glycemische index is gunstig voor
mensen met diabetes, metabolisch syndroom en mensen met hoge tryglicerides (vetzuren)
• Soja eiwitten verlagen het LDL en verhogen het HDL. ADH: 15-20 gram
• Cholesterol: maximaal 300 gram per dag
Foliumzuur en vitamine B12 & B6 verlagen het homocysteïne: (ADH: 100ug per dag)
Alcohol.
De rol van alcohol in het cardio protectieve dieet blijft onduidelijk vanwege het ontbreken van
interventiestudies om de voordelen ervan vast te stellen, maar er is duidelijk bewijs voor de gevaren
van overmatige inname. Epidemiologisch bewijs suggereert dat voor mensen met een gemiddeld of
hoog cardiovasculair risico een bescheiden hoeveelheid alcohol aanvaardbaar is. De voordelen voor
mensen met een laag risico, b.v. jonge vrouwen, zijn twijfelachtiger. Voor degenen met verhoogd
cardiovasculair risico, geeft een inname van 1-2 eenheden/dag waarschijnlijk maximale
aanvaardbaarheid zonder nadelige effecten op triglyceriden of bloeddruk.
De aanbevelingen voor fysieke activiteit zijn:
• Primaire preventie - alle patiënten moeten worden aangemoedigd om de lichamelijke activiteit te
verhogen tot 30 minuten per dag bij matige intensiteit voor de meeste dagen van de week.
• Secundaire preventie - regelmatige oefening opbouwen tot 20-30 minuten per dag tot het punt van
lichte kortademigheid; het is belangrijk om hartrevalidatie te stimuleren.
Patiënten moeten streven naar een gezond gewicht (BMI 18,5-25 kg / m2) en middelomtrek (<102
cm bij Europese mannen, <90 cm bij Aziatische mannen, <88 cm bij Europese vrouwen en <80 cm bij
Aziatische vrouwen).
7.14.2 Coronary heart disease (meest voorkomende hart-en vaatziekten)
Key points:
- Diëtisten hebben een veelzijdige rol bij de preventie van primaire en secundaire HVZ
- Diëtisten moeten advies kunnen geven over volksgezondheidsbeleid waaronder meerdere
instellingen de lokale voedseleconomie kunnen verbeteren
- Voedselprojecten waarbij gebruik wordt gemaakt van principes van gemeenschapsontwikkeling en
het ontwikkelen en evalueren van lokale programma's om gezonder eten te vergemakkelijken,
moeten worden ondersteund
- Andere beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg opleiden om consistente belangrijke cardio
protectieve boodschappen te bezorgen, is een essentiële rol voor diëtisten
- Chirurgische patiënten en mensen met hartfalen of cardiale cachexie kunnen
voedingsondersteuning nodig hebben
,Coronaire hartziekte (CHD) is de meest voorkomende manifestatie van cardiovasculaire
aandoeningen (CVD). Coronaire hartziekten kunnen op verschillende manieren klinisch aanwezig zijn,
waaronder:
• Stabiele angina - pijn op de borst die onder controle is, behalve bij inspanning.
• Acuut coronair syndroom - hartinfarct (hartaanval) en onstabiele angina.
• Plotselinge sterfte, met of zonder een voorgeschiedenis van angina of infarct vanwege overgeërfde
cardiomyopathieën of aritmieën.
• Hartfalen als gevolg van CHZ waarvan cachexie een teken is van het eindstadium van de ziekte.
De pathogenese van CHD is een complexe interactie van een aantal processen. Zowel atherosclerose
als trombose zijn van fundamenteel belang voor de ontwikkeling van de ziekte en elk wordt
beïnvloed door een dieet.
Een hoge inname van verzadigd vet verhoogt het LDL-cholesterol en verlaagd het HDL-cholesterol,
wat leidt tot schade aan het endotheel, wat de eerste stap is in de ontwikkeling van atherosclerose
en trombose kan veroorzaken.
Veel voedingsfactoren beïnvloeden hemostase, zoals:
• Voedingsvet: een toename van de totale vetinname veroorzaakt postprandiale activering en
onderdrukt fibrinotysis (stolselafbraak). Verzadigde vetten verhogen de bloedplaatjesactiviteit,
terwijl meervoudig onverzadigde stoffen het tegenovergestelde effect hebben, n-3 Vetzuren
onderdrukken de activering van bloedplaatjes.
• Energiebalans - langzaam gewichtsverlies verbetert de fibrinolytische activiteit.
• Alcoholgebruik - regelmatig alcoholgebruik vermindert de fibrinogeen- en FVII-concentraties, maar
zwaar drinken vermindert de fibrinolytische activiteit.
Chronisch hartfalen (CHF) is een complex klinisch syndroom dat wordt veroorzaakt door een
vermindering van het vermogen van het hart om bloed door het lichaam te pompen. CHD is de meest
voorkomende oorzaak.
, Het dieetmanagement in CHF:
• Obesitas moet worden vermeden omdat het de hartbelasting verhoogt.
• Ondervoeding - de combinatie van verminderde voedingsinname en verhoogde eisen, stelt de CHF-
patiënt bloot aan risico op ondervoeding. De energie-inname moet voldoende zijn om aan de
voedingsbehoeften te voldoen en achteruitgang van de voedingsstatus te voorkomen.
Gewichtstoename door toegenomen vetopslag moet echter worden vermeden.
• Cachexie - Deze complexe aandoening treft veel lichaamssystemen. Er is een verlies aan skelet- en
hartspier en vet- en botweefsel. Er zijn neurohormonale en immunologische veranderingen en
verminderd functioneren.
• Natriumbeperking - natrium- en waterretentie, leidend tot expansie van extracellulair vochtvolume
zijn belangrijke componenten van het CHF-syndroom. Daarom heeft het weinig of geen voordeel om
de vochtinname te beperken als patiënten die onbeperkte hoeveelheden zout blijven gebruiken.
• Vochtbeperking - een overmatige hoeveelheid vocht moet worden vermeden omdat het de
positieve effecten van diuretica tenietdoet en hyponatriëmie induceert. Patiënten met gevorderde
CHF, met of zonder hyponatriëmie, moeten mogelijk hun vochtinname beperken
• Het handhaven van de voedingsgeschiktheid - er moet aandacht worden besteed aan de inname
van micronutriënten, aangezien diuretische en andere geneesmiddelen kunnen leiden tot
aanzienlijke verliezen aan kalium en in water oplosbare vitaminen. Alcohol mag alleen met mate
worden geconsumeerd en volledig worden vermeden als CHF is veroorzaakt door alcoholmisbruik.
7.14.3 Dyslipidaemia
Key points:
- Dyslipidemie dient niet afzonderlijk te worden behandeld, maar samen met de beoordeling van het
risico op hart- en vaatziekten
- Dieetbehandeling en -advies is nog steeds relevant ondanks statinetherapie
- Er is een grotere nadruk op het verhogen van hoge dichtheid lipoproteïne (HDL)
cholesterolgehaltes, evenals vermindering van lipoproteïne met lage dichtheid (LDL) cholesterol.
- Vooruitgang in statinetherapie betekent dat een combinatie van behandelingen wordt gebruikt om
agressief lipide niveaus te bereiken
Dyslipidemie verwijst naar de aanwezigheid van hoge niveaus cholesterol, triglyceriden of
lipoproteïnen en de verbindingen waarin ze naar het bloed worden getransporteerd. Dyslipidemie is
geassocieerd met atherosclerose - het proces waardoor slagaders worden afgesloten, wat op zijn
beurt resulteert in of bijdraagt aan een aantal chronische aandoeningen, waaronder coronaire
hartziekten, beroertes en perifere vasculaire aandoeningen.
Cholesterol.
Cholesterol is een essentieel onderdeel van de structuur van alle celmembranen en een voorloper
van galzuren (nodig voor de vertering en opname van vet), steroïde hormonen en vitamine D.
Overmatig cholesterol kan zich ophopen in de wanden van de bloedvaten, waardoor uiteindelijk een
beperking ontstaat of onderbreking in de bloedsomloop; dit proces wordt atherosclerose genoemd.
Afhankelijk van waar de beperking in de bloedstroom optreedt, kan dit resulteren in angina, een
hartaanval, beroerte en kan het bijdragen aan andere aandoeningen zoals erectiestoornissen en de
ziekte van Alzheimer. Cholesterol wordt geproduceerd in een meerstaps proces, voornamelijk in de
lever.
1. Hart en vaatziekten
- Manual of dietetic practice – Hoofdstuk 7.14 cardiovascular disease
7.14.1 General aspects.
Key points:
- Hart en vaatziekten, beroerte en perifere vasculaire ziekte vallen onder hart- en vaatziekten
- Cardiovasculaire risicobeoordeling moet worden gebruikt om het algehele risico te beoordelen en
in te schatten wat de behandelingsbehoefte is
- Mensen met bestaande HVZ moeten bij voorkeur worden behandeld vóór degenen die gezond zijn
maar een verhoogd risico op HVZ hebben
- Een cardio protectieve dieet is de eerste lijn van voedingsondersteuning voor mensen met of
zonder risico op HVZ. Risicofactoren kunnen aanvullende behandeling vereisen als
voedingsondersteuning en andere veranderingen in levensstijl onvoldoende zijn om ze tot
aanvaardbare niveaus te reduceren
- Het cardio protectieve dieet omvat een matige inname van vis, inclusief vette vis, het verminderen
van verzadigd vet en het vervangen door enkelvoudig onverzadigde of meervoudig onverzadigde
vetten, veel fruit en groenten, peulvruchten en noten, een regelmatig maaltijdpatroon, matige
alcoholinname, beperkte inname van zout en een bescheiden hoeveelheid mager vlees en
vleesproducten.
De etiologie van hart- en vaatziekten (HVZ) is sterk geassocieerd met risicofactoren zoals
hypertensie, dyslipidemie, roken, gebrek aan fysieke activiteit en diabetes mellitus. Hart- en
vaatziekten en de risicofactoren hebben overeenkomsten in hun etiologie en voedingsmanagement.
Hart- en vaatziekten zijn onderling verbonden; hun oorzaak is te wijten aan atherosclerose of
trombose (bloedstolsels) die zich plotseling ontwikkelen en een hartinfarct of beroerte veroorzaken.
De incidentie van HVZ is gerelateerd aan modificeerbare risicofactoren, zoals dyslipidemie en
hypertensie, die op hun beurt kunnen worden gekoppeld aan leefstijlfactoren, b.v. hoge inname van
verzadigd vet, roken en gebrek aan lichaamsbeweging.
Het cardio protectieve dieet komt voort uit het mediterrane dieet. Het cardio protectieve dieet lijkt
sterk op het voorgestelde beschermende dieet tegen kanker en kan dus andere
gezondheidsvoordelen bieden dan die bij HVZ worden gezien.
Het cardio protectieve dieet kan onder meer effect hebben op:
• Bloeddruk, lipidenoxidatie en -ontsteking (minder schade aan kransslagaders)
• Lipidenprofiel, homocysteïnegehalte en insulineresistentie (vermindering van vezelplaquevorming)
• bloedplaatjesaggregatie, stollingsfactoren en aritmieën (vermindering van het optreden van
trombose leidend tot een hartaanval en beroerte)
Een selectie van de richtlijnen die in de afgelopen 5 jaar zijn ontwikkeld in HVZ-management is:
• Lipidemodificatie:
• Risico-inschatting en preventie van hart- en vaatziekten
• Secundaire preventie bij patiënten in de eerste en tweede lijn na een myocard, infarct
• Dieetrichtlijnen over voeding en voeding bij de secundaire preventie van hart- en vaatziekten
• Aanbevelingen voor voeding en levensstijl
,Dieet voor hart-en vaatziekten: (let op! het boek zegt wat anders dan de Nederlandse richtlijnen)
• Verzadigd vet mag maximaal 10% zijn van de totale dagelijkse inname en het liefst zo veel mogelijk
vervangen door onverzadigd vet
• Transvet maximaal 2%
• Zout maximaal 6 gram, natrium maximaal 2,4 gram per dag
• Oplosbare vezels verlagen het cholesterolgehalte door dit gehalte te verstoren in de darm. ADH:
15-20 gram per dag
• Koolhydraten 50-55% van de totale dagelijkse inname. Een lage glycemische index is gunstig voor
mensen met diabetes, metabolisch syndroom en mensen met hoge tryglicerides (vetzuren)
• Soja eiwitten verlagen het LDL en verhogen het HDL. ADH: 15-20 gram
• Cholesterol: maximaal 300 gram per dag
Foliumzuur en vitamine B12 & B6 verlagen het homocysteïne: (ADH: 100ug per dag)
Alcohol.
De rol van alcohol in het cardio protectieve dieet blijft onduidelijk vanwege het ontbreken van
interventiestudies om de voordelen ervan vast te stellen, maar er is duidelijk bewijs voor de gevaren
van overmatige inname. Epidemiologisch bewijs suggereert dat voor mensen met een gemiddeld of
hoog cardiovasculair risico een bescheiden hoeveelheid alcohol aanvaardbaar is. De voordelen voor
mensen met een laag risico, b.v. jonge vrouwen, zijn twijfelachtiger. Voor degenen met verhoogd
cardiovasculair risico, geeft een inname van 1-2 eenheden/dag waarschijnlijk maximale
aanvaardbaarheid zonder nadelige effecten op triglyceriden of bloeddruk.
De aanbevelingen voor fysieke activiteit zijn:
• Primaire preventie - alle patiënten moeten worden aangemoedigd om de lichamelijke activiteit te
verhogen tot 30 minuten per dag bij matige intensiteit voor de meeste dagen van de week.
• Secundaire preventie - regelmatige oefening opbouwen tot 20-30 minuten per dag tot het punt van
lichte kortademigheid; het is belangrijk om hartrevalidatie te stimuleren.
Patiënten moeten streven naar een gezond gewicht (BMI 18,5-25 kg / m2) en middelomtrek (<102
cm bij Europese mannen, <90 cm bij Aziatische mannen, <88 cm bij Europese vrouwen en <80 cm bij
Aziatische vrouwen).
7.14.2 Coronary heart disease (meest voorkomende hart-en vaatziekten)
Key points:
- Diëtisten hebben een veelzijdige rol bij de preventie van primaire en secundaire HVZ
- Diëtisten moeten advies kunnen geven over volksgezondheidsbeleid waaronder meerdere
instellingen de lokale voedseleconomie kunnen verbeteren
- Voedselprojecten waarbij gebruik wordt gemaakt van principes van gemeenschapsontwikkeling en
het ontwikkelen en evalueren van lokale programma's om gezonder eten te vergemakkelijken,
moeten worden ondersteund
- Andere beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg opleiden om consistente belangrijke cardio
protectieve boodschappen te bezorgen, is een essentiële rol voor diëtisten
- Chirurgische patiënten en mensen met hartfalen of cardiale cachexie kunnen
voedingsondersteuning nodig hebben
,Coronaire hartziekte (CHD) is de meest voorkomende manifestatie van cardiovasculaire
aandoeningen (CVD). Coronaire hartziekten kunnen op verschillende manieren klinisch aanwezig zijn,
waaronder:
• Stabiele angina - pijn op de borst die onder controle is, behalve bij inspanning.
• Acuut coronair syndroom - hartinfarct (hartaanval) en onstabiele angina.
• Plotselinge sterfte, met of zonder een voorgeschiedenis van angina of infarct vanwege overgeërfde
cardiomyopathieën of aritmieën.
• Hartfalen als gevolg van CHZ waarvan cachexie een teken is van het eindstadium van de ziekte.
De pathogenese van CHD is een complexe interactie van een aantal processen. Zowel atherosclerose
als trombose zijn van fundamenteel belang voor de ontwikkeling van de ziekte en elk wordt
beïnvloed door een dieet.
Een hoge inname van verzadigd vet verhoogt het LDL-cholesterol en verlaagd het HDL-cholesterol,
wat leidt tot schade aan het endotheel, wat de eerste stap is in de ontwikkeling van atherosclerose
en trombose kan veroorzaken.
Veel voedingsfactoren beïnvloeden hemostase, zoals:
• Voedingsvet: een toename van de totale vetinname veroorzaakt postprandiale activering en
onderdrukt fibrinotysis (stolselafbraak). Verzadigde vetten verhogen de bloedplaatjesactiviteit,
terwijl meervoudig onverzadigde stoffen het tegenovergestelde effect hebben, n-3 Vetzuren
onderdrukken de activering van bloedplaatjes.
• Energiebalans - langzaam gewichtsverlies verbetert de fibrinolytische activiteit.
• Alcoholgebruik - regelmatig alcoholgebruik vermindert de fibrinogeen- en FVII-concentraties, maar
zwaar drinken vermindert de fibrinolytische activiteit.
Chronisch hartfalen (CHF) is een complex klinisch syndroom dat wordt veroorzaakt door een
vermindering van het vermogen van het hart om bloed door het lichaam te pompen. CHD is de meest
voorkomende oorzaak.
, Het dieetmanagement in CHF:
• Obesitas moet worden vermeden omdat het de hartbelasting verhoogt.
• Ondervoeding - de combinatie van verminderde voedingsinname en verhoogde eisen, stelt de CHF-
patiënt bloot aan risico op ondervoeding. De energie-inname moet voldoende zijn om aan de
voedingsbehoeften te voldoen en achteruitgang van de voedingsstatus te voorkomen.
Gewichtstoename door toegenomen vetopslag moet echter worden vermeden.
• Cachexie - Deze complexe aandoening treft veel lichaamssystemen. Er is een verlies aan skelet- en
hartspier en vet- en botweefsel. Er zijn neurohormonale en immunologische veranderingen en
verminderd functioneren.
• Natriumbeperking - natrium- en waterretentie, leidend tot expansie van extracellulair vochtvolume
zijn belangrijke componenten van het CHF-syndroom. Daarom heeft het weinig of geen voordeel om
de vochtinname te beperken als patiënten die onbeperkte hoeveelheden zout blijven gebruiken.
• Vochtbeperking - een overmatige hoeveelheid vocht moet worden vermeden omdat het de
positieve effecten van diuretica tenietdoet en hyponatriëmie induceert. Patiënten met gevorderde
CHF, met of zonder hyponatriëmie, moeten mogelijk hun vochtinname beperken
• Het handhaven van de voedingsgeschiktheid - er moet aandacht worden besteed aan de inname
van micronutriënten, aangezien diuretische en andere geneesmiddelen kunnen leiden tot
aanzienlijke verliezen aan kalium en in water oplosbare vitaminen. Alcohol mag alleen met mate
worden geconsumeerd en volledig worden vermeden als CHF is veroorzaakt door alcoholmisbruik.
7.14.3 Dyslipidaemia
Key points:
- Dyslipidemie dient niet afzonderlijk te worden behandeld, maar samen met de beoordeling van het
risico op hart- en vaatziekten
- Dieetbehandeling en -advies is nog steeds relevant ondanks statinetherapie
- Er is een grotere nadruk op het verhogen van hoge dichtheid lipoproteïne (HDL)
cholesterolgehaltes, evenals vermindering van lipoproteïne met lage dichtheid (LDL) cholesterol.
- Vooruitgang in statinetherapie betekent dat een combinatie van behandelingen wordt gebruikt om
agressief lipide niveaus te bereiken
Dyslipidemie verwijst naar de aanwezigheid van hoge niveaus cholesterol, triglyceriden of
lipoproteïnen en de verbindingen waarin ze naar het bloed worden getransporteerd. Dyslipidemie is
geassocieerd met atherosclerose - het proces waardoor slagaders worden afgesloten, wat op zijn
beurt resulteert in of bijdraagt aan een aantal chronische aandoeningen, waaronder coronaire
hartziekten, beroertes en perifere vasculaire aandoeningen.
Cholesterol.
Cholesterol is een essentieel onderdeel van de structuur van alle celmembranen en een voorloper
van galzuren (nodig voor de vertering en opname van vet), steroïde hormonen en vitamine D.
Overmatig cholesterol kan zich ophopen in de wanden van de bloedvaten, waardoor uiteindelijk een
beperking ontstaat of onderbreking in de bloedsomloop; dit proces wordt atherosclerose genoemd.
Afhankelijk van waar de beperking in de bloedstroom optreedt, kan dit resulteren in angina, een
hartaanval, beroerte en kan het bijdragen aan andere aandoeningen zoals erectiestoornissen en de
ziekte van Alzheimer. Cholesterol wordt geproduceerd in een meerstaps proces, voornamelijk in de
lever.
