Oncologie - HC’s voor DL1
HC 0 – Introductie
Hennie Karssen-de Jong
Molecular Biology of Cancer (4e ed) is leidend, ondersteunende HC.
Eerst HC a.d.h.v. boek.
Siminars: verdieping op stof (specifiek voor BMW of KW), je mag naar allemaal gaan maar op
tentamen krijg je alleen maar vragen over seminars van jouw leergang (info van seminars staat niet
in boek!!). Check rooster! Vragen op tentamen niet over artikel, maar over de tekst v.h. seminar en
de ppt.
Groepsopdracht: ook afhankelijk van je leergang, 10% v.h. eindcijfer. KW7!!!
Practicum: verplicht, geen cijfer (groepsindeling op canvas). Rondleiding = facultatief.
29 april DL1. Leerstof H1 t/m 6. Telt 20%. Alleen gesloten vragen.
28 mei DL2. Leerstof: alle hoofdstukken + seminars (van KW). Telt 70%. MC en open vragen.
12 mei Studieopdracht. Telt 10% mee; zelf gemaakt journalistiek artikel met groep en presentatie
daarvan. 6 mensen. Van tevoren niet bekend wie presenteert. Artikel in de stijl van
NRC/wetenschapsbijlage Volkskrant. Baseren op min. 3 (primaire) artikelen, ong 3000 wrd, in NL.
Presentatie is max 8 min. Discussie is 5 min. Presentatie uiterlijk 13 mei digitaal inleveren via
.
HC 1 – H1, Molecular Biology of Cancer
Incidentie = de nieuwe gevallen in een bepaalde tijdsperiode (vaak per 100.000 personen per jaar,
zodat je regio’s of tijdperken kan vergelijken). Kanker komt nu meer voor dan vroeger; meer toxische
stoffen en mensen worden ouder. Prevalentie = alle kankergevallen in een bepaalde periode in een
bepaalde populatie; alle personen die nog in leven zijn op een bepaalde datum en bij wie ooit een
vorm van kanker is vastgesteld (dus zowel mensen die genezen zijn als mensen die net d diagnose
gehad hebben). De prevalentie wordt steeds meer; het is een chronische ziekte aan het worden waar
je niet aan overlijdt. Sterfte/mortaliteit = het aantal patiënten dat in een bepaalde periode (meestal
1 jaar) sterft aan kanker (Centraal Bureau voor de Statestiek; www.cijfersoverkanker.nl). Overleving
= het percentage patiënten dat na een bepaalde tijdsperiode na de diagnose nog in leven is. De
waargenomen overleving wordt wel gecorrigeerd voor de verwachte sterfte van de groep (leeftijd,
geslacht en kalenderjaar).
In 2017 was de incidentie 109.000, in 2016 45.600 patiënten overleden. Volgens WHO waren in 2012
14,1 miljoen nieuwe gevallen, voor 2030 worden er 21.7 miljoen voorspelt. De prevalentie in 2017
was 580.000.
Maar de incidentie is wel de laatste jaren aan het afvlakken. Kankers met de hoogste incidentie
(meest voorkomend) in NL in 2017 zijn:
- Mannen: - Vrouwen:
o Prostaat (20,5%) o Borst (28,0%)
o Huid (14,7%) o Huid (14,8%)
o Darm (13,3%) o Darm (11,7%)
o Long (12,3%) o Long (10,5%)
Pagina 1 van 28
,Oncologie - HC’s voor DL1
Er is wel nog steeds een lichte stijging van de mortaliteit van kanker. Maar hoe kan dit? Mensen
worden ouder, en de verouderde populatie is ook sterk toegenomen. Maar voor specifieke
tumortypen is de mortaliteit wel afgenomen. De mortaliteit van longkanker is bij mannen afgenomen
(ze roken minder), maar bij vrouwen toegenomen (zijn later gaan roken). Maagkanker (betere
hygiëne), borst- en prostaatkanker afgenomen (door vroege diagnostiek) zijn bij zowel mannen en
vrouwen. Melanoom (agressieve huidkanker) is enorm toegenomen, door het vele zonnen. Ook
pancreaskanker is toegenomen in mortaliteit (zaait snel uit, maar weten niet waarom het gestegen
is, de prognose was altijd al slecht). Wel als we de mortaliteit vergelijken met die van vroeger, zien
we dat er meer patiënten overleven dan toen.
Kanker is een groep van ziekten (meer dan 100 typen) waarbij cellen ongeremd delen, het invasief is
(normale weefsel in kan groeien), en uit kan zaaien (metastaseren). Een tumor is een gezwel. Heeft
een patiënt met een tumor altijd kanker? Nee, als het niet invasief is (kwaadaardig) en geen kans
heeft op metastase is het geen kanker. Een benigne tumor is geen kanker (goedaardig), een maligne
tumor wel (kwaadaardig). Een benigne tumor kan wel vervelend zijn omdat het bijvoorbeeld dingen
kan verdrukken. Een benigne tumor is meestal klein, goed gedifferentieerd, omkapseld, en groeit
langzaam.
Waarom is een maligne tumor levensbedreigend? Dingen kunnen gaan dichtzitten (bijv. verstoring
bloedvoorziening), invasie in organen veroorzaakt verstoring orgaanfunctie (→ orgaanfalen),
negatieve invloed op je immuunsysteem (belangrijk; het is vooral ook chemo die het
immuunsysteem remt (dus wel indirecte invloed)), en als laatste is een tumor een toename in cellen
→ deze gebruiken heel veel energie → onttrekt energie uit de rest v.h. lichaam (invloed op
metabolisme van patiënt, vooral in vergevorderd stadium → gezonde cellen krijgen geen/minder
voedingsstoffen/zuurstof). Vaak is het een combinatie van deze dingen.
De prognose voor kinderen met kanker is ook sterk verbeterd; kinderen krijgen nu meer een
behandeling specifiek ontwikkeld voor kinderen i.p.v. dezelfde als volwassenen.
Wat is kanker?
- Carcinomen zijn kankers van de epitheelcellen. Dit komt vaak voor (85%); epitheel bedekt dingen
→ veel contact met externe invloeden die kunnen verstoren
- Adenocarcinomen zijn kankers van het klierweefsel. Bijvoorbeeld borstkanker
- Sarcomen zijn kankers van de botten/bindweefsel (spier) (uit mesodermale cellen)
- Lymfomen zijn kankers van (voorloper) witte bloedcellen). Kunnen makkelijk verspreiden maar
zijn wel goed te behandelen
Carcinogeen zijn stoffen/factoren/invloeden die tumorverwekkend zijn. Bijv. Benzeen, PAKs, dingen
in voeding. Een carcinogeen veroorzaakt veranderingen in het DNA van de cel. De ophoping van
mutaties in het DNA van een cel veroorzaken stapsgewijs het ontstaan van kanker (carcinogenese).
Carcinogeen → schade in het DNA → ophoping mutaties in de cel → tumorcel.
Voor de rest het boek leren.
De ontwikkeling van kanker (oncogenese) bestaat uit een aantal stappen (bijv. bij carcinomen):
normaal epitheel → hyperplasia → dysplasia → carcinoom in weefsel → invasief carcinoom →
metastases op afstand en in lymfeklieren. Kanker is clonaal; bestaat uit een enkele cel. De tumoren
zijn heterogeen.
Pagina 2 van 28
, Oncologie - HC’s voor DL1
Kanker zelf is niet overerfbaar, maar er zijn wel overerfbare mutaties die een verhoogde kans op
kankterontwikkeling geven.
The eight hallmarks of cancer:
- Vermogen te profileren zonder externe - Vermogen tot ongelimiteerde proliferatie
stimuli – immortalisatie
- Verlies van respons op groeiremmende - Inductie van gevasculariseerd stroma –
signalering angiogenese
- Veranderd metabolisme - Vermogen tot invasie en metastasering
- Verlies van apoptoserespons - Onderdrukken van immuun-respons
Een mutatie in een enkel allel van een oncogen is voldoende voor een oncogeen effect (dominant).
Een mutatie is beide allelen van een tumorsupressorgen is pas voldoende voor het gen om inactief te
zijn (recessief). Uitzondering is haploinsufficientie.
Kenmerken van kankercellen zijn;
- Andere morfologie
- Ze kunnen groeien met weinig serum in het medium
- Vertonen geen/verminderde contactinhibitie
- Kunnen groeien zonder een substraat om zich aan vast te houden
- Vertonen minder (of geen) differentiatie dan het normale weefsel
Je kan in het lab onderzoeken of een gen een oncogen is door het te isoleren uit een kankercel, en in
te brengen in geimmortaliseerde muizenfibroblasten, en dan te bestuderen of de cellen veranderde
groeikarakteristieken vertonen.
Nieuwe experimentele kankermedicijnen worden vaak getest op uitbehandelde patiënten. Er worden
3 fasen doorlopen:
1. Veiligheid vaststellen op beperkt aantal patiënten
2. Effectiviteit vaststellen van veilige dosis
3. Uitgebreide studie (100-1000 patiënten); toegevoegde waarde vaststellen; vergelijken met
huidige standaardbehandeling
a. Belangrijk in fase 3 zijn; de duidelijke definitie van de patiëntgroep, randomisatie, dubbel-blind
onderzoek, en placebo
Maar slechts een deel van de huidige patiënten heeft baat bij de huidige kankermedicijnen, omdat
tumoren verschillend zijn; het genetisch profiel van elke tumor is uniek. Verschillende patiënten
moeten dus verschillende behandelingen krijgen; personalized medicine. Door genomics-onderzoek
kunnen de beste targets voor de behandeling onderzocht worden.
HC 2 – H2, DNA structure and Stability: Mutation Vs. Repair
DNA-streng is 2x gewikkeld om histonen, en deze bolletjes worden weer tot een vezelstructuur
opgevouwen waardoor DNA zo compact in de kern zit (anders zou het nooit passen). DNA bestaat uit
A, T, C en G. A en G (Purines) bevatten 2 ringen, T en C (Pyrimidine) maar 1. De basen worden bij
elkaar gehouden door een suiker ‘ruggengraat’. A vormt altijd een paar met T, en G altijd met C.
Pagina 3 van 28
HC 0 – Introductie
Hennie Karssen-de Jong
Molecular Biology of Cancer (4e ed) is leidend, ondersteunende HC.
Eerst HC a.d.h.v. boek.
Siminars: verdieping op stof (specifiek voor BMW of KW), je mag naar allemaal gaan maar op
tentamen krijg je alleen maar vragen over seminars van jouw leergang (info van seminars staat niet
in boek!!). Check rooster! Vragen op tentamen niet over artikel, maar over de tekst v.h. seminar en
de ppt.
Groepsopdracht: ook afhankelijk van je leergang, 10% v.h. eindcijfer. KW7!!!
Practicum: verplicht, geen cijfer (groepsindeling op canvas). Rondleiding = facultatief.
29 april DL1. Leerstof H1 t/m 6. Telt 20%. Alleen gesloten vragen.
28 mei DL2. Leerstof: alle hoofdstukken + seminars (van KW). Telt 70%. MC en open vragen.
12 mei Studieopdracht. Telt 10% mee; zelf gemaakt journalistiek artikel met groep en presentatie
daarvan. 6 mensen. Van tevoren niet bekend wie presenteert. Artikel in de stijl van
NRC/wetenschapsbijlage Volkskrant. Baseren op min. 3 (primaire) artikelen, ong 3000 wrd, in NL.
Presentatie is max 8 min. Discussie is 5 min. Presentatie uiterlijk 13 mei digitaal inleveren via
.
HC 1 – H1, Molecular Biology of Cancer
Incidentie = de nieuwe gevallen in een bepaalde tijdsperiode (vaak per 100.000 personen per jaar,
zodat je regio’s of tijdperken kan vergelijken). Kanker komt nu meer voor dan vroeger; meer toxische
stoffen en mensen worden ouder. Prevalentie = alle kankergevallen in een bepaalde periode in een
bepaalde populatie; alle personen die nog in leven zijn op een bepaalde datum en bij wie ooit een
vorm van kanker is vastgesteld (dus zowel mensen die genezen zijn als mensen die net d diagnose
gehad hebben). De prevalentie wordt steeds meer; het is een chronische ziekte aan het worden waar
je niet aan overlijdt. Sterfte/mortaliteit = het aantal patiënten dat in een bepaalde periode (meestal
1 jaar) sterft aan kanker (Centraal Bureau voor de Statestiek; www.cijfersoverkanker.nl). Overleving
= het percentage patiënten dat na een bepaalde tijdsperiode na de diagnose nog in leven is. De
waargenomen overleving wordt wel gecorrigeerd voor de verwachte sterfte van de groep (leeftijd,
geslacht en kalenderjaar).
In 2017 was de incidentie 109.000, in 2016 45.600 patiënten overleden. Volgens WHO waren in 2012
14,1 miljoen nieuwe gevallen, voor 2030 worden er 21.7 miljoen voorspelt. De prevalentie in 2017
was 580.000.
Maar de incidentie is wel de laatste jaren aan het afvlakken. Kankers met de hoogste incidentie
(meest voorkomend) in NL in 2017 zijn:
- Mannen: - Vrouwen:
o Prostaat (20,5%) o Borst (28,0%)
o Huid (14,7%) o Huid (14,8%)
o Darm (13,3%) o Darm (11,7%)
o Long (12,3%) o Long (10,5%)
Pagina 1 van 28
,Oncologie - HC’s voor DL1
Er is wel nog steeds een lichte stijging van de mortaliteit van kanker. Maar hoe kan dit? Mensen
worden ouder, en de verouderde populatie is ook sterk toegenomen. Maar voor specifieke
tumortypen is de mortaliteit wel afgenomen. De mortaliteit van longkanker is bij mannen afgenomen
(ze roken minder), maar bij vrouwen toegenomen (zijn later gaan roken). Maagkanker (betere
hygiëne), borst- en prostaatkanker afgenomen (door vroege diagnostiek) zijn bij zowel mannen en
vrouwen. Melanoom (agressieve huidkanker) is enorm toegenomen, door het vele zonnen. Ook
pancreaskanker is toegenomen in mortaliteit (zaait snel uit, maar weten niet waarom het gestegen
is, de prognose was altijd al slecht). Wel als we de mortaliteit vergelijken met die van vroeger, zien
we dat er meer patiënten overleven dan toen.
Kanker is een groep van ziekten (meer dan 100 typen) waarbij cellen ongeremd delen, het invasief is
(normale weefsel in kan groeien), en uit kan zaaien (metastaseren). Een tumor is een gezwel. Heeft
een patiënt met een tumor altijd kanker? Nee, als het niet invasief is (kwaadaardig) en geen kans
heeft op metastase is het geen kanker. Een benigne tumor is geen kanker (goedaardig), een maligne
tumor wel (kwaadaardig). Een benigne tumor kan wel vervelend zijn omdat het bijvoorbeeld dingen
kan verdrukken. Een benigne tumor is meestal klein, goed gedifferentieerd, omkapseld, en groeit
langzaam.
Waarom is een maligne tumor levensbedreigend? Dingen kunnen gaan dichtzitten (bijv. verstoring
bloedvoorziening), invasie in organen veroorzaakt verstoring orgaanfunctie (→ orgaanfalen),
negatieve invloed op je immuunsysteem (belangrijk; het is vooral ook chemo die het
immuunsysteem remt (dus wel indirecte invloed)), en als laatste is een tumor een toename in cellen
→ deze gebruiken heel veel energie → onttrekt energie uit de rest v.h. lichaam (invloed op
metabolisme van patiënt, vooral in vergevorderd stadium → gezonde cellen krijgen geen/minder
voedingsstoffen/zuurstof). Vaak is het een combinatie van deze dingen.
De prognose voor kinderen met kanker is ook sterk verbeterd; kinderen krijgen nu meer een
behandeling specifiek ontwikkeld voor kinderen i.p.v. dezelfde als volwassenen.
Wat is kanker?
- Carcinomen zijn kankers van de epitheelcellen. Dit komt vaak voor (85%); epitheel bedekt dingen
→ veel contact met externe invloeden die kunnen verstoren
- Adenocarcinomen zijn kankers van het klierweefsel. Bijvoorbeeld borstkanker
- Sarcomen zijn kankers van de botten/bindweefsel (spier) (uit mesodermale cellen)
- Lymfomen zijn kankers van (voorloper) witte bloedcellen). Kunnen makkelijk verspreiden maar
zijn wel goed te behandelen
Carcinogeen zijn stoffen/factoren/invloeden die tumorverwekkend zijn. Bijv. Benzeen, PAKs, dingen
in voeding. Een carcinogeen veroorzaakt veranderingen in het DNA van de cel. De ophoping van
mutaties in het DNA van een cel veroorzaken stapsgewijs het ontstaan van kanker (carcinogenese).
Carcinogeen → schade in het DNA → ophoping mutaties in de cel → tumorcel.
Voor de rest het boek leren.
De ontwikkeling van kanker (oncogenese) bestaat uit een aantal stappen (bijv. bij carcinomen):
normaal epitheel → hyperplasia → dysplasia → carcinoom in weefsel → invasief carcinoom →
metastases op afstand en in lymfeklieren. Kanker is clonaal; bestaat uit een enkele cel. De tumoren
zijn heterogeen.
Pagina 2 van 28
, Oncologie - HC’s voor DL1
Kanker zelf is niet overerfbaar, maar er zijn wel overerfbare mutaties die een verhoogde kans op
kankterontwikkeling geven.
The eight hallmarks of cancer:
- Vermogen te profileren zonder externe - Vermogen tot ongelimiteerde proliferatie
stimuli – immortalisatie
- Verlies van respons op groeiremmende - Inductie van gevasculariseerd stroma –
signalering angiogenese
- Veranderd metabolisme - Vermogen tot invasie en metastasering
- Verlies van apoptoserespons - Onderdrukken van immuun-respons
Een mutatie in een enkel allel van een oncogen is voldoende voor een oncogeen effect (dominant).
Een mutatie is beide allelen van een tumorsupressorgen is pas voldoende voor het gen om inactief te
zijn (recessief). Uitzondering is haploinsufficientie.
Kenmerken van kankercellen zijn;
- Andere morfologie
- Ze kunnen groeien met weinig serum in het medium
- Vertonen geen/verminderde contactinhibitie
- Kunnen groeien zonder een substraat om zich aan vast te houden
- Vertonen minder (of geen) differentiatie dan het normale weefsel
Je kan in het lab onderzoeken of een gen een oncogen is door het te isoleren uit een kankercel, en in
te brengen in geimmortaliseerde muizenfibroblasten, en dan te bestuderen of de cellen veranderde
groeikarakteristieken vertonen.
Nieuwe experimentele kankermedicijnen worden vaak getest op uitbehandelde patiënten. Er worden
3 fasen doorlopen:
1. Veiligheid vaststellen op beperkt aantal patiënten
2. Effectiviteit vaststellen van veilige dosis
3. Uitgebreide studie (100-1000 patiënten); toegevoegde waarde vaststellen; vergelijken met
huidige standaardbehandeling
a. Belangrijk in fase 3 zijn; de duidelijke definitie van de patiëntgroep, randomisatie, dubbel-blind
onderzoek, en placebo
Maar slechts een deel van de huidige patiënten heeft baat bij de huidige kankermedicijnen, omdat
tumoren verschillend zijn; het genetisch profiel van elke tumor is uniek. Verschillende patiënten
moeten dus verschillende behandelingen krijgen; personalized medicine. Door genomics-onderzoek
kunnen de beste targets voor de behandeling onderzocht worden.
HC 2 – H2, DNA structure and Stability: Mutation Vs. Repair
DNA-streng is 2x gewikkeld om histonen, en deze bolletjes worden weer tot een vezelstructuur
opgevouwen waardoor DNA zo compact in de kern zit (anders zou het nooit passen). DNA bestaat uit
A, T, C en G. A en G (Purines) bevatten 2 ringen, T en C (Pyrimidine) maar 1. De basen worden bij
elkaar gehouden door een suiker ‘ruggengraat’. A vormt altijd een paar met T, en G altijd met C.
Pagina 3 van 28
