§1 Cellen in het zenuwstelsel
Bouw en functie van neuronen
Een neuron (zenuwcel) bestaat uit een cellichaam met (lange) uitlopers. De cel heeft twee typen
uitlopers: dendrieten en axonen. Uitlopers die impulsen aanvoeren vanaf zintuigcellen of andere
neuronen naar het cellichaam toe, heten dendrieten. De afvoerende uitloper heet axon. Iedere
aftakking van het axon eindigt in een synaps, een contactplaats waar het neuron zijn informatie
overdraagt aan een andere cel. Dat gebeurt via een speciale stof: een neurotransmitter.
Er zijn drie typen neuronen:
Sensorische neuronen ontvangen impulsen van zintuigcellen en voeren die naar de hersenen
of het ruggenmerg. Een sensorisch neuron heeft een lange dendriet en een korte axon.
Zowel de lange dendriet als het korte axon heeft een myelineschede gevormd door de cellen
van Schwann. Die biedt bescherming en geeft een hogere geleidingssnelheid van de
impulsen.
Schakelneuronen liggen allemaal in de hersenen of het ruggenmerg. Zij schakelen de
impulsen naar andere neuronen door. Schakelcellen hebben meestal geen myelineschede
om de uitlopers.
Motorische neuronen voeren de impulsen van de hersenen of ruggenmerg naar spieren en
klieren. Zij hebben korte, sterk vertakte dendrieten zonder myelineschede en een lang axon
met myelineschede (sommige zonder myelineschede).
Naast neuronen zijn er in het zenuwstelsel gliacellen aanwezig. Dit zijn ondersteunende cellen. Er zijn
vijf typen, elk met een eigen functie.
Zenuwen
Gemengde zenuwen bestaan uit gebundelde uitlopers van neuronen, dendrieten en axonen met hun
meylineschedes, bloedvaten en bindweefsel. Een zenuw met alleen axonen is motorisch, een zenuw
met alleen dendrieten is sensorisch.
, §2 Het centrale zenuwstelsel
Bouw centrale en perifere zenuwstelsel
Het centrale zenuwstelsel (CZS) bestaat uit de neuronen van de hersenen en het ruggenmerg met
hun ondersteunende gliacellen. Het perifere zenuwstelsel bestaat uit de zenuwen die het CZS met je
organen en weefsels verbinden. Zowel bij de hersenen als bij het ruggenmerg is een licht en een
donker deel te onderscheiden. De donkere kleur van de grijze stof komt door de cellichamen van
miljarden neuronen. De lichte kleur van de witte stof komt van de vettige myeline. In de hersenen
liggen de cellichamen aan de buitenzijde en de uitlopers van de neuronen, met daaromheen myeline,
aan de binnenzijde; in het ruggenmerg is dat andersom. Het CZS is beschermd door botten (het
schedel) en drie hersenvliezen. Het perifere zenuwstelsel is beschermd door wervels en drie
ruggenmergvliezen. Een extra bescherming voor de hersencellen is de bloed-hersenbarrière. Het
bloed kan schadelijke stoffen bevatten. Om schade te voorkomen zijn de endotheelcellen van de
haarvaten door eiwitten strak met elkaar verbonden: tight junctions. Bovendien vormen uitlopers
van speciale gliacellen, astrocyten, een vrijwel gesloten ring rond de haarvaten. De astrocyten nemen
actief voedingsstoffen op uit het bloed en geven ze af aan het hersenvocht en de hersencellen.
Grote hersenen
De grote hersenen bestaan uit twee helften, met elkaar verbonden via de hersenbalk. Neuronen uit
allerlei delen van de hersenen geven informatie aan elkaar door. Dat gebeurt in het grijze deel, in
centra in de hersenschors. Informatie uit de omgeving gaat via zintuigen, zenuwen, ruggenmerg en
hersenstam naar de grote hersenen. Die ordenen en verwerken de informatie: je ziet, ruikt, hoort en
voelt. Ook de hersenfuncties zoals denken, wil, gewaarwording en beslissingen nemen bevinden zich
in de grote hersenen. Aan de voorkant van de grote hersenen bevindt zich een groep neuronen
betrokken bij positieve emoties. Dit beloningscentrum is onder andere actief bij verlangen,
verliefdheid en motivatie. Bij het luisteren van muziek gaat informatie via de gehoorzenuwen naar de
primaire gehoorcentra in beide hersenhelften. Hier vindt bewustwording plaats: je hoort geluid.
Door dit geluid te koppelen aan geheugeninformatie in de secundaire gehoorcentra herken je de
muziek. Primaire centra zijn voor bewustwording, secundaire centra zijn voor herkenning (dit geldt
ook voor andere zintuigen). Neuronen in de primaire motorische schors 'bedenken' de bewegingen
en je tikt mee op het ritme van de muziek. Deze schors bestaat uit groepen neuronen die allemaal
een eigen groep spieren aansturen. De primaire schors is verbonden met gebieden in de secundaire
motorische schors die informatie bevatten over het soepel laten bewegen van de spieren. De
informatie over de coördinatie van complexe handelingen is opgeslagen in motorprogramma's. De
informatie uit de zintuigen (behalve de geurinformatie) gaat naar de thalamus. De thalamus
selecteert welke van die impulsen naar de hersenschors gaan. De hypothalamus, een gebied daar
vlak onder, is betrokken bij de homeostase. Het regelt de lichaamstemperatuur en de biologische
klok. Ook processen als stofwisseling, voortplanting en regeling van bloeddruk vindt hier plaats.
Kleine hersenen, hersenstam, ruggenmerg
De grote hersenen starten de bewegingen, de kleine hersenen voeren de coördinatie uit. In de
hersenstam kruisen de zenuwbanen, zodat de rechterhersenhelft verbonden is met de linkerzijde
van het lichaam en de linkerhersenhelft met de rechterzijde. De hersenstam bevat de centra voor
bloeddruk, hartslag en ademhaling. Elf hersenzenuwen zijn verbonden met het hoofd en de hals. De
twaalfde hersenzenuw, de zwervende zenuw, maakt onder andere verbinding met verteringsklieren,
hart en longen. Eenendertig paar ruggenmergzenuwen zijn verbonden met de ledematen en de
inwendige organen (in de romp). Impulsen uit zintuigen komen aan de rugzijde het ruggenmerg
binnen via een spinaal ganglion: in een verdikking zitten de cellichamen van de sensorische neuronen
bij elkaar. Ze verlaten het ruggenmerg aan de buikzijde, want hier zitten de uitlopers van motorische
neuronen die naar de spieren gaan. Een reflex is een reactie op een prikkel zonder of voordat het
leidt tot bewustwording. Reflexen verlopen via het ruggenmerg of de hersenstam. De korte weg die
Bouw en functie van neuronen
Een neuron (zenuwcel) bestaat uit een cellichaam met (lange) uitlopers. De cel heeft twee typen
uitlopers: dendrieten en axonen. Uitlopers die impulsen aanvoeren vanaf zintuigcellen of andere
neuronen naar het cellichaam toe, heten dendrieten. De afvoerende uitloper heet axon. Iedere
aftakking van het axon eindigt in een synaps, een contactplaats waar het neuron zijn informatie
overdraagt aan een andere cel. Dat gebeurt via een speciale stof: een neurotransmitter.
Er zijn drie typen neuronen:
Sensorische neuronen ontvangen impulsen van zintuigcellen en voeren die naar de hersenen
of het ruggenmerg. Een sensorisch neuron heeft een lange dendriet en een korte axon.
Zowel de lange dendriet als het korte axon heeft een myelineschede gevormd door de cellen
van Schwann. Die biedt bescherming en geeft een hogere geleidingssnelheid van de
impulsen.
Schakelneuronen liggen allemaal in de hersenen of het ruggenmerg. Zij schakelen de
impulsen naar andere neuronen door. Schakelcellen hebben meestal geen myelineschede
om de uitlopers.
Motorische neuronen voeren de impulsen van de hersenen of ruggenmerg naar spieren en
klieren. Zij hebben korte, sterk vertakte dendrieten zonder myelineschede en een lang axon
met myelineschede (sommige zonder myelineschede).
Naast neuronen zijn er in het zenuwstelsel gliacellen aanwezig. Dit zijn ondersteunende cellen. Er zijn
vijf typen, elk met een eigen functie.
Zenuwen
Gemengde zenuwen bestaan uit gebundelde uitlopers van neuronen, dendrieten en axonen met hun
meylineschedes, bloedvaten en bindweefsel. Een zenuw met alleen axonen is motorisch, een zenuw
met alleen dendrieten is sensorisch.
, §2 Het centrale zenuwstelsel
Bouw centrale en perifere zenuwstelsel
Het centrale zenuwstelsel (CZS) bestaat uit de neuronen van de hersenen en het ruggenmerg met
hun ondersteunende gliacellen. Het perifere zenuwstelsel bestaat uit de zenuwen die het CZS met je
organen en weefsels verbinden. Zowel bij de hersenen als bij het ruggenmerg is een licht en een
donker deel te onderscheiden. De donkere kleur van de grijze stof komt door de cellichamen van
miljarden neuronen. De lichte kleur van de witte stof komt van de vettige myeline. In de hersenen
liggen de cellichamen aan de buitenzijde en de uitlopers van de neuronen, met daaromheen myeline,
aan de binnenzijde; in het ruggenmerg is dat andersom. Het CZS is beschermd door botten (het
schedel) en drie hersenvliezen. Het perifere zenuwstelsel is beschermd door wervels en drie
ruggenmergvliezen. Een extra bescherming voor de hersencellen is de bloed-hersenbarrière. Het
bloed kan schadelijke stoffen bevatten. Om schade te voorkomen zijn de endotheelcellen van de
haarvaten door eiwitten strak met elkaar verbonden: tight junctions. Bovendien vormen uitlopers
van speciale gliacellen, astrocyten, een vrijwel gesloten ring rond de haarvaten. De astrocyten nemen
actief voedingsstoffen op uit het bloed en geven ze af aan het hersenvocht en de hersencellen.
Grote hersenen
De grote hersenen bestaan uit twee helften, met elkaar verbonden via de hersenbalk. Neuronen uit
allerlei delen van de hersenen geven informatie aan elkaar door. Dat gebeurt in het grijze deel, in
centra in de hersenschors. Informatie uit de omgeving gaat via zintuigen, zenuwen, ruggenmerg en
hersenstam naar de grote hersenen. Die ordenen en verwerken de informatie: je ziet, ruikt, hoort en
voelt. Ook de hersenfuncties zoals denken, wil, gewaarwording en beslissingen nemen bevinden zich
in de grote hersenen. Aan de voorkant van de grote hersenen bevindt zich een groep neuronen
betrokken bij positieve emoties. Dit beloningscentrum is onder andere actief bij verlangen,
verliefdheid en motivatie. Bij het luisteren van muziek gaat informatie via de gehoorzenuwen naar de
primaire gehoorcentra in beide hersenhelften. Hier vindt bewustwording plaats: je hoort geluid.
Door dit geluid te koppelen aan geheugeninformatie in de secundaire gehoorcentra herken je de
muziek. Primaire centra zijn voor bewustwording, secundaire centra zijn voor herkenning (dit geldt
ook voor andere zintuigen). Neuronen in de primaire motorische schors 'bedenken' de bewegingen
en je tikt mee op het ritme van de muziek. Deze schors bestaat uit groepen neuronen die allemaal
een eigen groep spieren aansturen. De primaire schors is verbonden met gebieden in de secundaire
motorische schors die informatie bevatten over het soepel laten bewegen van de spieren. De
informatie over de coördinatie van complexe handelingen is opgeslagen in motorprogramma's. De
informatie uit de zintuigen (behalve de geurinformatie) gaat naar de thalamus. De thalamus
selecteert welke van die impulsen naar de hersenschors gaan. De hypothalamus, een gebied daar
vlak onder, is betrokken bij de homeostase. Het regelt de lichaamstemperatuur en de biologische
klok. Ook processen als stofwisseling, voortplanting en regeling van bloeddruk vindt hier plaats.
Kleine hersenen, hersenstam, ruggenmerg
De grote hersenen starten de bewegingen, de kleine hersenen voeren de coördinatie uit. In de
hersenstam kruisen de zenuwbanen, zodat de rechterhersenhelft verbonden is met de linkerzijde
van het lichaam en de linkerhersenhelft met de rechterzijde. De hersenstam bevat de centra voor
bloeddruk, hartslag en ademhaling. Elf hersenzenuwen zijn verbonden met het hoofd en de hals. De
twaalfde hersenzenuw, de zwervende zenuw, maakt onder andere verbinding met verteringsklieren,
hart en longen. Eenendertig paar ruggenmergzenuwen zijn verbonden met de ledematen en de
inwendige organen (in de romp). Impulsen uit zintuigen komen aan de rugzijde het ruggenmerg
binnen via een spinaal ganglion: in een verdikking zitten de cellichamen van de sensorische neuronen
bij elkaar. Ze verlaten het ruggenmerg aan de buikzijde, want hier zitten de uitlopers van motorische
neuronen die naar de spieren gaan. Een reflex is een reactie op een prikkel zonder of voordat het
leidt tot bewustwording. Reflexen verlopen via het ruggenmerg of de hersenstam. De korte weg die
