Filosofie H3 Meer autonomie: humanisering of disciplinering van de mens?
3.1 Een paradijs op aarde
Onze westerse samenleving wordt gezien als pronkstuk van vooruitgang. Toch is er
kritiek, op de globalisering. De ‘andersglobalisten’ verzetten zich tegen een eenzijdig
wereldwijde export van westerse waarden die democratische vrijheid gelijkstelt met de
vrijemarkt economie. Benjamin B. noemt dit proces McWorld, waar het draait om
commercie, imago’s en merken. Er heerst de ‘ethos van Disney’. De wensen van de
consument staan hoger dan de wensen van de burger.
De crisis hebben een beweging, vooral jongeren, opgeroepen om te protesteren tegen
almacht over politiek, wereld waar alles te koop is en ongelijke verdeling welvaart. In de
19e eeuw kwam nieuwe economie: the sky is the limit. De markt werd de oplossing voor
problemen. Er kwam marktwerking in binnen zorg en welzijn en onderwijs. Concurrentie
binnen de zorg leidde tot dalende kosten en betere kwaliteit in ziekenhuizen. Het idee is
dat de markt er beter dan de overheid voor kan zorgen dat werk in de zorg goed gedaan
wordt. Leveren ze geen goed werk, gaat de burger naar een ander ziekenhuis. Zo krijgen
burgers meer invloed op instellingen.
Michael J. Sandel zegt dat dit geloof in de markt ervoor heeft gezorgd dat we nu leven
in een marktsamenleving waarin marktwaarden in menselijk streven doordringen en
waarin sociale relaties worden gevormd naar evenbeeld van de markt. Er is geen sprake
van gelijke verdeling in de toegenomen welvaart.
De autonome burger
Het idee van grote markt en kleine overheid komt van kritiek op de overheid die zich zou
gedragen als vader. Burgers worden gezien als consumenten die zelfstandig zijn, eigen
keuzes willen maken, waarden/normen bepalen en meer zeggenschap over leefsituatie.
Het consumerende en producerende burgerschap is de norm. Je neemt je eigen
verantwoordelijkheid en keuzes zonder anderen te verwaarlozen. Tegelijkertijd leidt de
autonomie tot claim- en meeliftgedrag.
In discussie over waarden en normen komt naar voren dat niemand zich ergens meer
wat van aantrekt en dat sociale binding ontbreekt. Vertrouwen tussen burgers onderling
en tussen burgers en overheid is aangetast.
Dit feit wordt gezien als negatief effect van consumerend burgerschap. Spreken we de
burger aan met consument gaat hij zich als koning gedragen. Mondige burgers zijn de
kroon op democratisch en emancipaties gebied maar in de samenleving worden zij
‘consumenten die de wereld als winkelcentrum tegemoet treden’.
De strijd om gelijke verdeling van welvaart gaat samen met emancipatiestrijd om
gelijke rechten en zeggenschap. De waarden van emancipatie zijn gemeengoed
geworden. We worden althans gestimuleerd om ons te ontwikkelen tot mondige burgers
die zich niets aantrekken van buitenaf. Maar zijn we echt zo autonoom?
We gaan in op verschillende filosofen met de vraag of meer autonomie leidt tot een
humanisering (menselijk) of disciplinering van de burger.
, 3.2 Vooruitgang: een zegen of een vloek?
Wetenschap+technologie leidt tot vooruitgang, we bevrijden ons uit klauwen v.d. natuur.
Het idee van vooruitgang is volgens de menselijke rede en het idee dat mensen met
behulp daarvan de natuur en zichzelf kan beschermen. Tot en met de middeleeuwen was
het geloof het uitgangspunt van filosofie en begrijpen van de werkelijkheid, niet de rede.
Nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen werden een dreiging voor gezag van de kerk.
Het universum werd van geheimen ontdaan en met de rede onderzocht en verklaard. Er
ontstond een natuurwetenschappelijk wereldbeeld. De moderniteit brak aan en mensen
ontdekte zichzelf als autonoom en als bron en fundament van de werkelijkheid en weten.
De verlichting
In de 18e eeuw kwam optimistisch geloof in de menselijke rede. Dit optimisme en geloof
in vooruitgang van de mens was ‘de verlichting’. Ze geloofde dat kennis en wetenschap
de mens in staat stelde een betere wereld te creëren waarin hij vrij zou zijn. Kerkelijke
dogma’s moesten plaats maken voor vrijheid van denken. Immanuel K. zegt dat de
verlichting mensen uit hun mondigheid haalt. De mens heeft de onmondigheid aan
zichzelf te danken omdat ze niet durven te denken.
De samenleving als een megamachine
Wetenschappelijke inzichten worden gebruikt om de mens te beheersen en zijn omgeving
te beredeneren. De samenleving wordt een megamachine: een metafoor voor een sociaal
systeem dat is georganiseerd en feilloos werkt, een perfect technisch apparaat waarin
mensen als goed geoliede onderdelen meedraaien.
Organisaties als scholen, ziekenhuizen etc. zijn machines waarin wij als radertje
functioneren. Er is onderzoek naar de processen in de organisaties en formaliseren deze
in protocollen en procedures. Inspecties etc. hebben als doel deze nog preciezer te
maken. Kennis is macht.
De paradox van de vooruitgang
Volgens de 20-eeuwse maatschappijkritische filosofen slaat het rationalisme om in
irrationaliteit, ‘het triomferend onheil’.
Als gevolg van de wetenschap hebben we steeds meer technologie. In plaats van dat
wij over technische middelen beschikken, beschikken zij over ons en we zijn slaaf ervan.
Zonder communicatiemiddelen en social media ‘kunnen’ we geen contact leggen met
anderen. Ook zorginstellingen kunnen niet zonder. We zien onszelf niet als verslaafd
totdat de stroom uitvalt of het internet het niet meer doet.
Methodieken zijn middelen voor behandelplannen. Maar ook hier beschikken wij (social
workers), niet over methodieken, de methodieken beschikken over ons.
- De 1e reden van het triomferend onheil is dat middelen de overhand hebben
genomen. Zijn we nog wel autonoom is dan de vraag.
- De 2e reden is dat de wetenschap/technologie een keerzijde hebben: bijv. plastische
chirurgie. Dit zorgt voor herstel van verminkte gezichten maar ook tot extreme
make overs.
De risicosamenleving
Ulrich B. zegt dat we in een nieuw type maatschappij zijn belang: de risicosamenleving.
De vooruitgang in technologie en welvaart hebben onbedoelde gevolgen en risico’s die
we liever als incidenten zien dan als iets wat onvermijdelijk bij vooruitgang hoort.
De risicosamenleving ontstaat wanneer de technologische en maatschappelijke
ontwikkelen de rationele basis van de samenleving zelf ondermijnen. Met andere
woorden: we kunnen niet meer vertrouwen op de technologie, wetenschap en experts.
Niet omdat experts liegen maar omdat wat de ene expert als waarheid ziet, wordt
tegengesproken door een andere expert.
3.1 Een paradijs op aarde
Onze westerse samenleving wordt gezien als pronkstuk van vooruitgang. Toch is er
kritiek, op de globalisering. De ‘andersglobalisten’ verzetten zich tegen een eenzijdig
wereldwijde export van westerse waarden die democratische vrijheid gelijkstelt met de
vrijemarkt economie. Benjamin B. noemt dit proces McWorld, waar het draait om
commercie, imago’s en merken. Er heerst de ‘ethos van Disney’. De wensen van de
consument staan hoger dan de wensen van de burger.
De crisis hebben een beweging, vooral jongeren, opgeroepen om te protesteren tegen
almacht over politiek, wereld waar alles te koop is en ongelijke verdeling welvaart. In de
19e eeuw kwam nieuwe economie: the sky is the limit. De markt werd de oplossing voor
problemen. Er kwam marktwerking in binnen zorg en welzijn en onderwijs. Concurrentie
binnen de zorg leidde tot dalende kosten en betere kwaliteit in ziekenhuizen. Het idee is
dat de markt er beter dan de overheid voor kan zorgen dat werk in de zorg goed gedaan
wordt. Leveren ze geen goed werk, gaat de burger naar een ander ziekenhuis. Zo krijgen
burgers meer invloed op instellingen.
Michael J. Sandel zegt dat dit geloof in de markt ervoor heeft gezorgd dat we nu leven
in een marktsamenleving waarin marktwaarden in menselijk streven doordringen en
waarin sociale relaties worden gevormd naar evenbeeld van de markt. Er is geen sprake
van gelijke verdeling in de toegenomen welvaart.
De autonome burger
Het idee van grote markt en kleine overheid komt van kritiek op de overheid die zich zou
gedragen als vader. Burgers worden gezien als consumenten die zelfstandig zijn, eigen
keuzes willen maken, waarden/normen bepalen en meer zeggenschap over leefsituatie.
Het consumerende en producerende burgerschap is de norm. Je neemt je eigen
verantwoordelijkheid en keuzes zonder anderen te verwaarlozen. Tegelijkertijd leidt de
autonomie tot claim- en meeliftgedrag.
In discussie over waarden en normen komt naar voren dat niemand zich ergens meer
wat van aantrekt en dat sociale binding ontbreekt. Vertrouwen tussen burgers onderling
en tussen burgers en overheid is aangetast.
Dit feit wordt gezien als negatief effect van consumerend burgerschap. Spreken we de
burger aan met consument gaat hij zich als koning gedragen. Mondige burgers zijn de
kroon op democratisch en emancipaties gebied maar in de samenleving worden zij
‘consumenten die de wereld als winkelcentrum tegemoet treden’.
De strijd om gelijke verdeling van welvaart gaat samen met emancipatiestrijd om
gelijke rechten en zeggenschap. De waarden van emancipatie zijn gemeengoed
geworden. We worden althans gestimuleerd om ons te ontwikkelen tot mondige burgers
die zich niets aantrekken van buitenaf. Maar zijn we echt zo autonoom?
We gaan in op verschillende filosofen met de vraag of meer autonomie leidt tot een
humanisering (menselijk) of disciplinering van de burger.
, 3.2 Vooruitgang: een zegen of een vloek?
Wetenschap+technologie leidt tot vooruitgang, we bevrijden ons uit klauwen v.d. natuur.
Het idee van vooruitgang is volgens de menselijke rede en het idee dat mensen met
behulp daarvan de natuur en zichzelf kan beschermen. Tot en met de middeleeuwen was
het geloof het uitgangspunt van filosofie en begrijpen van de werkelijkheid, niet de rede.
Nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen werden een dreiging voor gezag van de kerk.
Het universum werd van geheimen ontdaan en met de rede onderzocht en verklaard. Er
ontstond een natuurwetenschappelijk wereldbeeld. De moderniteit brak aan en mensen
ontdekte zichzelf als autonoom en als bron en fundament van de werkelijkheid en weten.
De verlichting
In de 18e eeuw kwam optimistisch geloof in de menselijke rede. Dit optimisme en geloof
in vooruitgang van de mens was ‘de verlichting’. Ze geloofde dat kennis en wetenschap
de mens in staat stelde een betere wereld te creëren waarin hij vrij zou zijn. Kerkelijke
dogma’s moesten plaats maken voor vrijheid van denken. Immanuel K. zegt dat de
verlichting mensen uit hun mondigheid haalt. De mens heeft de onmondigheid aan
zichzelf te danken omdat ze niet durven te denken.
De samenleving als een megamachine
Wetenschappelijke inzichten worden gebruikt om de mens te beheersen en zijn omgeving
te beredeneren. De samenleving wordt een megamachine: een metafoor voor een sociaal
systeem dat is georganiseerd en feilloos werkt, een perfect technisch apparaat waarin
mensen als goed geoliede onderdelen meedraaien.
Organisaties als scholen, ziekenhuizen etc. zijn machines waarin wij als radertje
functioneren. Er is onderzoek naar de processen in de organisaties en formaliseren deze
in protocollen en procedures. Inspecties etc. hebben als doel deze nog preciezer te
maken. Kennis is macht.
De paradox van de vooruitgang
Volgens de 20-eeuwse maatschappijkritische filosofen slaat het rationalisme om in
irrationaliteit, ‘het triomferend onheil’.
Als gevolg van de wetenschap hebben we steeds meer technologie. In plaats van dat
wij over technische middelen beschikken, beschikken zij over ons en we zijn slaaf ervan.
Zonder communicatiemiddelen en social media ‘kunnen’ we geen contact leggen met
anderen. Ook zorginstellingen kunnen niet zonder. We zien onszelf niet als verslaafd
totdat de stroom uitvalt of het internet het niet meer doet.
Methodieken zijn middelen voor behandelplannen. Maar ook hier beschikken wij (social
workers), niet over methodieken, de methodieken beschikken over ons.
- De 1e reden van het triomferend onheil is dat middelen de overhand hebben
genomen. Zijn we nog wel autonoom is dan de vraag.
- De 2e reden is dat de wetenschap/technologie een keerzijde hebben: bijv. plastische
chirurgie. Dit zorgt voor herstel van verminkte gezichten maar ook tot extreme
make overs.
De risicosamenleving
Ulrich B. zegt dat we in een nieuw type maatschappij zijn belang: de risicosamenleving.
De vooruitgang in technologie en welvaart hebben onbedoelde gevolgen en risico’s die
we liever als incidenten zien dan als iets wat onvermijdelijk bij vooruitgang hoort.
De risicosamenleving ontstaat wanneer de technologische en maatschappelijke
ontwikkelen de rationele basis van de samenleving zelf ondermijnen. Met andere
woorden: we kunnen niet meer vertrouwen op de technologie, wetenschap en experts.
Niet omdat experts liegen maar omdat wat de ene expert als waarheid ziet, wordt
tegengesproken door een andere expert.
