Samenvatting Examenkatern Historische
Contexten VWO 2024
INHOUD
H5: China 1842 – 2001...........................................................................................................................3
P1: Chinees keizerrijk begin 19e eeuw ernstig verzwakt.....................................................................3
P2: De Eerste Opiumoorlog (1839-1842): China doet concessies......................................................4
P3: Nieuw Chinese concessies na Tweede Opiumoorlog (1856-1860)...............................................5
P4: Binnenlands verzet tegen het keizerlijk gezag..............................................................................7
P5: China wordt een republiek maar valt snel uiteen......................................................................11
P6: GMD herstelt centrale gezag in het grootste deel van China.....................................................13
P7: Chinese communisme gaat zijn eigen weg.................................................................................14
P8: GMD krijgt te maken met Japanse agressie en communistisch verzet.......................................15
P9: CCP grijpt, rampzalige hervormingen onder leiding van Mao....................................................16
P10: Economische Koerswijziging onder Deng Xiaoping..................................................................18
P11: Breuk met SU en toenadering tot rest van de wereld..............................................................19
H2: Steden en Burgers in Lage Landen 1050 – 1700............................................................................21
P1: De opkomst van de stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten.........................................21
P2: Opkomst van Vlaanderen en Brabant in de Late Middeleeuwen:..............................................24
P3: Verzet van de stedelijke burgerij leidt tot het ontstaan van de Republiek.................................26
P4: Succes van de Republiek de verdienste van haar burgers?........................................................30
H3: De Verlichting 1650 – 1900............................................................................................................34
P1: De Wetenschappelijke Revolutie 1543 – 1687...........................................................................34
P2: De Wetenschappelijke Revolutie leidt tot de Verlichting...........................................................35
P3: De belangrijkste Verlichters en hun invloed...............................................................................36
P4: Veranderingen in de politieke cultuur........................................................................................37
P5: De onafhankelijkheidoorlog van de VS.......................................................................................38
P6: De grondwet van de VS weerspiegelt de ideeën van de Verlichting...........................................39
P7: De invloed van de Verlichting op de Franse Revolutie...............................................................41
P8: Het Congres van Wenen.............................................................................................................43
P9: Opkomst van ismen in de 19e eeuw...........................................................................................44
P10: Verzet van conservatieven en confessionelen..........................................................................47
H4: Duitsland in Europa (1918-1991)...................................................................................................49
P1: Zwakke plekken van de Republiek van Weimar..........................................................................49
P3: De nazi’s grijpen de macht.........................................................................................................52
P4: Nazificeren van de samenleving.................................................................................................53
1
,P5: Appeasementpolitiek voorkomt oorlog niet..............................................................................55
P6: De belangrijkste daden van nazi-Duitsland in de Tweede Wereldoorlog...................................56
P7: Duitsland na de nederlaag: ‘Stunde Null’...................................................................................58
P8: Hereniging van Duitsland en succesvolle integratie in Europa...................................................62
2
,H5: China 1842 – 2001
P1: Chinees keizerrijk begin 19e eeuw ernstig verzwakt
In de 19e eeuw regeerde in China de keizerlijke Qing-dynastie (Mantsjo-dynastie). Deze keizers
regeerden als absolute vorsten en gingen uit van het ‘Hemels Mandaat’ (de Hemel verleent absolute
macht). De absolute keizer kon het gehele rijk besturen, omdat het was verdeeld in provincies, die
weer in prefecturen en die weer in districten. Aan het hoofd van deze districten stonden ambtenaren
(de hoogste daarvan waren mandarijnen). Ook was er een groep ambtenaren die toezicht hield op
andere ambtenaren. Om ambtenaar te worden moest men deelnemen aan het ambtenarenexamen,
dat was ingesteld door de keizers om in het hele rijk te kunnen beschikken over betrouwbare
ambtenaren met dezelfde denkbeelden. De bureaucratie van ambtenaren maakten de uitoefening
van centraal gezag/absolutisme over het Chinese rijk mogelijk.
Het centrale gezag was gebaseerd op het confucianisme, de officiële leer van het keizerrijk als
aanvulling op het geloof in hemelse en aardse orde afkomstig van Confucius. Belangrijkste
kenmerken:
- Nadruk op persoonlijk gedrag
De aard van de mens was goed en als mensen zich juist gedroegen, zouden alle problemen
in de samenleving verdwijnen
- Vijf Menselijke Relaties:
De juiste betrekking tussen heerser en onderdanen, vader en zoon, echtgenoot en vrouw,
oudere broer en jongere broer, vriend en vriend
- Van hoger geplaatsten werd welwillendheid en vriendelijkheid verwacht, van lager
geplaatsten toewijding en gehoorzaamheid
De keizer gaf het goede voorbeeld, als de heerser handelde uit confucianistische leer, dan
het volk ook
- Rituelen en vaste omgangsvormen
Deze zorgden er voor dat iedereen zich op een juiste manier gedroeg, ze waren het
uitgebreidst aan het keizerlijk hof. De regels in het dagelijks leven verschilden per functie
die iemand bekleedde
Het centrale gezag van de Qing-dynastie verzwakte ernstig eind 18 e eeuw en China raakte in een
periode van crisis. Het bestaansniveau van de bevolking daalde. Oorzaken:
- Corruptie
Corruptie en inefficiënt bestuur
- Politieke crisis:
Corruptie, inefficiënt bestuur, natuurrampen leiden tot politieke crisis
Opstand van de Witte Lotus 1796: mensen dichtbij het bestaansminimum kwamen in
opstand door corrupte belastingpachters. Deze verliep moeizaam want corruptie zorgde er
voor dat een langere strijd voordelig was.
Door hongersnood was er veel migratie wat zorgde voor conflicten tussen
bevolkingsgroepen en opstanden
- Hongersnoden
Door natuurrampen, uitbuiting door de overheid en gebrek aan groei aan landbouwgrond
en landbouwmethode gelijk aan de bevolkingsgroei
3
, P2: De Eerste Opiumoorlog (1839-1842): China doet concessies
Zowel China als het westen beschouwt zich als superieur:
- China beschouwt zichzelf middelpunt van de wereld
China voelde zich omringd door minderwaardig volken (eiland van cultuur in een zee van
barbaren). Ook beschouwde ze het Westen als ondergeschikt (ze wilden er niet mee
handelen, want dat zou erkenning van gelijkheid zijn)
De Qing onderhielden dus weinig betrekken met het buitenland
- Het Westen wil de wereld veroveren en beschaven
Het christelijke Westen beschouwden zich ook verheven boven de rest van de wereld
China kreeg te maken met modern imperialisme -> politieke overheersing en economische
uitbuiting.
Dit ging gepaard met het Britse ‘white man’s burden’. De Chinese keizers voelde hier niks
voor.
Beide zeiden willen zich niet aan elkaars juridische en politieke gebruiken aanpassen. Engeland was
zelfs bereid om met geweld China te dwingen tot onderhandelen en concessies. Britse handelaren
voerde sinds eind 18e eeuw steeds meer Opium (vanuit Brits-Indië) naar China. Dit was zeer
schadelijk:
- De opium moest met zo veel Chinees zilver betaald worden dat de economie eronder leidde
(zeker na eind monopolie East India Company)
- Veel sociale ontwrichting door miljoenen verslaafden
- De Chinese regering verbood de opiumhandel, maar de ambtenaren waren omkoopbaar en
de illegale opiumhandel groeide sterk
Het gevolg was de Eerste Opiumoorlog (1839-1842). De maatregelen van de regering tegen de
opiumhandel hielpen niet en de Britten wilde de handel niet verbieden, dus de Chinese keizer liet in
Kanton 1839 anderhalf miljoen kilo inbeslaggenomen opium verbranden -> De Britten stuurden als
reactie een leger. De Chinezen waren overtuigend verslagen door de Britten, dankzij hun militaire
overmacht te danken aan de Industriële Revolutie. In het Verdrag van Nanking (1842) werden de
Chinezen gedwongen tot concessies:
- Vijf havens werden verdragshaven voor Britse kooplieden
- Kooplieden in verdragshaven stonden niet onder Chinees bestuur en rechtspraak
- Het eiland Hong Kong afgestaan aan Britten
- Zes miljoen dollar als schadevergoeding
- Periodieke herzieningen van het Verdrag
4
Contexten VWO 2024
INHOUD
H5: China 1842 – 2001...........................................................................................................................3
P1: Chinees keizerrijk begin 19e eeuw ernstig verzwakt.....................................................................3
P2: De Eerste Opiumoorlog (1839-1842): China doet concessies......................................................4
P3: Nieuw Chinese concessies na Tweede Opiumoorlog (1856-1860)...............................................5
P4: Binnenlands verzet tegen het keizerlijk gezag..............................................................................7
P5: China wordt een republiek maar valt snel uiteen......................................................................11
P6: GMD herstelt centrale gezag in het grootste deel van China.....................................................13
P7: Chinese communisme gaat zijn eigen weg.................................................................................14
P8: GMD krijgt te maken met Japanse agressie en communistisch verzet.......................................15
P9: CCP grijpt, rampzalige hervormingen onder leiding van Mao....................................................16
P10: Economische Koerswijziging onder Deng Xiaoping..................................................................18
P11: Breuk met SU en toenadering tot rest van de wereld..............................................................19
H2: Steden en Burgers in Lage Landen 1050 – 1700............................................................................21
P1: De opkomst van de stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten.........................................21
P2: Opkomst van Vlaanderen en Brabant in de Late Middeleeuwen:..............................................24
P3: Verzet van de stedelijke burgerij leidt tot het ontstaan van de Republiek.................................26
P4: Succes van de Republiek de verdienste van haar burgers?........................................................30
H3: De Verlichting 1650 – 1900............................................................................................................34
P1: De Wetenschappelijke Revolutie 1543 – 1687...........................................................................34
P2: De Wetenschappelijke Revolutie leidt tot de Verlichting...........................................................35
P3: De belangrijkste Verlichters en hun invloed...............................................................................36
P4: Veranderingen in de politieke cultuur........................................................................................37
P5: De onafhankelijkheidoorlog van de VS.......................................................................................38
P6: De grondwet van de VS weerspiegelt de ideeën van de Verlichting...........................................39
P7: De invloed van de Verlichting op de Franse Revolutie...............................................................41
P8: Het Congres van Wenen.............................................................................................................43
P9: Opkomst van ismen in de 19e eeuw...........................................................................................44
P10: Verzet van conservatieven en confessionelen..........................................................................47
H4: Duitsland in Europa (1918-1991)...................................................................................................49
P1: Zwakke plekken van de Republiek van Weimar..........................................................................49
P3: De nazi’s grijpen de macht.........................................................................................................52
P4: Nazificeren van de samenleving.................................................................................................53
1
,P5: Appeasementpolitiek voorkomt oorlog niet..............................................................................55
P6: De belangrijkste daden van nazi-Duitsland in de Tweede Wereldoorlog...................................56
P7: Duitsland na de nederlaag: ‘Stunde Null’...................................................................................58
P8: Hereniging van Duitsland en succesvolle integratie in Europa...................................................62
2
,H5: China 1842 – 2001
P1: Chinees keizerrijk begin 19e eeuw ernstig verzwakt
In de 19e eeuw regeerde in China de keizerlijke Qing-dynastie (Mantsjo-dynastie). Deze keizers
regeerden als absolute vorsten en gingen uit van het ‘Hemels Mandaat’ (de Hemel verleent absolute
macht). De absolute keizer kon het gehele rijk besturen, omdat het was verdeeld in provincies, die
weer in prefecturen en die weer in districten. Aan het hoofd van deze districten stonden ambtenaren
(de hoogste daarvan waren mandarijnen). Ook was er een groep ambtenaren die toezicht hield op
andere ambtenaren. Om ambtenaar te worden moest men deelnemen aan het ambtenarenexamen,
dat was ingesteld door de keizers om in het hele rijk te kunnen beschikken over betrouwbare
ambtenaren met dezelfde denkbeelden. De bureaucratie van ambtenaren maakten de uitoefening
van centraal gezag/absolutisme over het Chinese rijk mogelijk.
Het centrale gezag was gebaseerd op het confucianisme, de officiële leer van het keizerrijk als
aanvulling op het geloof in hemelse en aardse orde afkomstig van Confucius. Belangrijkste
kenmerken:
- Nadruk op persoonlijk gedrag
De aard van de mens was goed en als mensen zich juist gedroegen, zouden alle problemen
in de samenleving verdwijnen
- Vijf Menselijke Relaties:
De juiste betrekking tussen heerser en onderdanen, vader en zoon, echtgenoot en vrouw,
oudere broer en jongere broer, vriend en vriend
- Van hoger geplaatsten werd welwillendheid en vriendelijkheid verwacht, van lager
geplaatsten toewijding en gehoorzaamheid
De keizer gaf het goede voorbeeld, als de heerser handelde uit confucianistische leer, dan
het volk ook
- Rituelen en vaste omgangsvormen
Deze zorgden er voor dat iedereen zich op een juiste manier gedroeg, ze waren het
uitgebreidst aan het keizerlijk hof. De regels in het dagelijks leven verschilden per functie
die iemand bekleedde
Het centrale gezag van de Qing-dynastie verzwakte ernstig eind 18 e eeuw en China raakte in een
periode van crisis. Het bestaansniveau van de bevolking daalde. Oorzaken:
- Corruptie
Corruptie en inefficiënt bestuur
- Politieke crisis:
Corruptie, inefficiënt bestuur, natuurrampen leiden tot politieke crisis
Opstand van de Witte Lotus 1796: mensen dichtbij het bestaansminimum kwamen in
opstand door corrupte belastingpachters. Deze verliep moeizaam want corruptie zorgde er
voor dat een langere strijd voordelig was.
Door hongersnood was er veel migratie wat zorgde voor conflicten tussen
bevolkingsgroepen en opstanden
- Hongersnoden
Door natuurrampen, uitbuiting door de overheid en gebrek aan groei aan landbouwgrond
en landbouwmethode gelijk aan de bevolkingsgroei
3
, P2: De Eerste Opiumoorlog (1839-1842): China doet concessies
Zowel China als het westen beschouwt zich als superieur:
- China beschouwt zichzelf middelpunt van de wereld
China voelde zich omringd door minderwaardig volken (eiland van cultuur in een zee van
barbaren). Ook beschouwde ze het Westen als ondergeschikt (ze wilden er niet mee
handelen, want dat zou erkenning van gelijkheid zijn)
De Qing onderhielden dus weinig betrekken met het buitenland
- Het Westen wil de wereld veroveren en beschaven
Het christelijke Westen beschouwden zich ook verheven boven de rest van de wereld
China kreeg te maken met modern imperialisme -> politieke overheersing en economische
uitbuiting.
Dit ging gepaard met het Britse ‘white man’s burden’. De Chinese keizers voelde hier niks
voor.
Beide zeiden willen zich niet aan elkaars juridische en politieke gebruiken aanpassen. Engeland was
zelfs bereid om met geweld China te dwingen tot onderhandelen en concessies. Britse handelaren
voerde sinds eind 18e eeuw steeds meer Opium (vanuit Brits-Indië) naar China. Dit was zeer
schadelijk:
- De opium moest met zo veel Chinees zilver betaald worden dat de economie eronder leidde
(zeker na eind monopolie East India Company)
- Veel sociale ontwrichting door miljoenen verslaafden
- De Chinese regering verbood de opiumhandel, maar de ambtenaren waren omkoopbaar en
de illegale opiumhandel groeide sterk
Het gevolg was de Eerste Opiumoorlog (1839-1842). De maatregelen van de regering tegen de
opiumhandel hielpen niet en de Britten wilde de handel niet verbieden, dus de Chinese keizer liet in
Kanton 1839 anderhalf miljoen kilo inbeslaggenomen opium verbranden -> De Britten stuurden als
reactie een leger. De Chinezen waren overtuigend verslagen door de Britten, dankzij hun militaire
overmacht te danken aan de Industriële Revolutie. In het Verdrag van Nanking (1842) werden de
Chinezen gedwongen tot concessies:
- Vijf havens werden verdragshaven voor Britse kooplieden
- Kooplieden in verdragshaven stonden niet onder Chinees bestuur en rechtspraak
- Het eiland Hong Kong afgestaan aan Britten
- Zes miljoen dollar als schadevergoeding
- Periodieke herzieningen van het Verdrag
4
