Samenvatting Pleij
Functies van literatuur
Fictie zijn (verzonnen) verhalen die een aantrekkelijke mogelijkheid bieden om weg te dromen uit
de dagelijkse werkelijkheid. Je vlucht tijdelijk weg in de droom van het personage.
(vermaak/dromen)
Je kunt in literatuur ook bevestiging vinden van je opvattingen of ideeën. Ook krijg je meer begrip
van wat je zelf al niet helemaal begreep. (kennis/inzicht).
Ook kom je in contact met situaties die goed in je eigen leven zouden kunnen gebeuren. Je
verbreedt daarmee je horizon. (horizon verbreden)
Fictie geeft verdieping aan je wereld en je eigen werkelijkheid wordt verscherpt. Je krijgt andere
inzichten.
Middeleeuwse literatuur
Andere manier van schrijven (op rijm)
Andere ideeën (standenmaatschappij)
Door kennisneming van het verleden verscherp je je inzicht in het heden.Hoe deden en dachten
de mensen vroeger? En welke rol speelde literatuur daarbij? Hoe kun je de typische verteltoon
van de ridderroman overbrengen in verzen?
Ze hadden ook andere ideeën. Iets vrooms, maar wel met humor. Het was in de ME een
geaccepteerd middel om de goddelijke boodschap naar buiten te brengen met humor. Jezus
verdiende het om populair te worden, ook onder de eenvoudigste boeren en burgers.
ME is ongeveer 500 1500. Middelnederlandse literatuur is vanaf 1100 (12e eeuw). Zingen van
liederen en anekdotes vertellen is geen literatuur. In de ME was er een mondelinge verteltraditie,
verhalen werden niet opgeschreven en als het al gebeurde werd het vaak niet bewaard. Daarom
is maar een heel klein deel bekend bij ons.
Schrijven gebeurde eerst in het Latijn, maar toen ze vanaf 1100 de teksten uit de volkstaal wilden
opschrijven (de adel), kwam er behoefte aan spelling en grammatica (regels) voor het noteren
van de volkstaal.
De leken gingen in die periode een eigen cultuur ontwikkelen. Er komt meer wereldse kennis
(natuurkunde, wiskunde, medicijnen, enz.). Via het handelsverkeer wordt wetenschap en cultuur
uitgewisseld. De adel wilden zich manifesteren ten opzichte van elkaar en van het lagere volk. Zij
wilden daar boven blijven staan. Ze gingen dus hun eigen adelcultuur propageren. Riddereer en
hoofsheid werden toen belangrijke begrippen.
,Door het schrijven in de volkstaal, wordt de eigen identiteit van de gemeenschap onderzocht. het
individu wordt zichtbaar.
Literaire kringen
Literatuur bestond in de 16e eeuw (1500) op drie plekkn: klooster, hof en in de stad. Literatuur
springt ook over. Rijke burgers in de stad gaan de adelcultuur nadoen. Bijv. door ridderverhalen
in aangepaste vorm over te nemen.
Hofliteratuur: ridderepiek (verhalen over ridders). Karel de Grote (gingen over de 8e en 9e eeuw)
en Arthur (gingen over de 6e eeuw). Ondanks de oude setting, kwam de moderne geest van de
12e en 13e eeuw er duidelijk in voor.
Eind 14e eeuw (1380/1390) werd de stad een literair centrum. Burgers waren niet alleen publiek
voor wat van buitenaf kwam, ze namen zelf de pen ter hand. Ze kwamen bij elkaar in
verenigingen (rederijkerskamers) waar ze onder leiding van een getalenteerde schrijver zich
konden ontplooien. Het werd vaak door de stad betaald.
Met de uitvinding van de boekdrukkunst (midden 15e eeuw; 1450) werd literatuur nog
populairder. De rederijkse literatuur werd eerst niet gedrukt; want dat was moeilijke literatuur en
alleen voor rijkere en intellectuele mensen. Ze wilden zich daarmee onderscheiden van de rest
va nde bevolking.
Oude, bewezen successen van vroeger werden (eventueel aangepast naar de smaak van de
gemiddelde burger) wel gedrukt. Bijv. oude ridderverhalen en dierenverhalen.
Bewaarde teksten
Veel teksten werden niet opgeschreven. En als het al gebeurde, zijn ze vaak verloren gegaan.
Wat we nu hebben is daarmee maar een heel klein deel en niet perse het ‘belangrijkste’. Pas
vanaf de 19e eeuw (1800) gaat men alles systematisch verzamelen en alles in kaart brengen
(periode van de Romantiek). Men vond de ME toen een ‘duistere tijd’, dus men heeft veel
MEwerk weggedaan. Het was bijgeloof en ouderwets gezeur.
Ook zijn er veel oorlogen en branden geweest die veel werk verwoest hebben. We hebben
vooral veel didactische, stichtelijke en moraliserende teksten bewaard. De wereldlijke literatuur
had echter minder kans om bewaard te blijven, dus dat missen we.
De teksten die we nu wel hebben, zijn altijd kopieën. Teksten werden namelijk telkens
overgeschreven. Als een tekst populair was, ging het op transport. Teksten werden dan telkens
overgeschreven en zo ontstonden er meerdere versies. Ook werden ze soms verkeerd
geïnterpreteerd, waardoor er andere verhalen ontstonden. Of ze werden verbeterd, maar of dat
op de juiste manier gebeurde wist niemand. Sommige kopiisten zagen het als een taak de tekst
,expres aan te passen. Jacob van Maerlant vond het vreselijk dat mensen een gedicht (waar hij
met moeite aan heeft gewerkt) zomaar veranderden.
De sprekers die vroeger aan het hof kwamen vertellen, gaven vaak van te voren een korte
samenvatting van het verhaal. Soms vertelden ze ook over de auteur of bewerker van het stuk.
Tussendoor werd er vaak samengevat en vooruitgeblikt op wat komen ging. Soms gaf de speker
ook zijn eigen mening over de situatie. Op die manier bleef er contact tussen de spreker en het
publiek. Verhalen werden chronologisch verteld. Dat was het makkelijkst te volgen.
Ridderverhalen
De Fransen maakten graag gebruik van de Karelverhalen om hun eigen gedachten te
bevorderen en aan te tonen dat zij erfgenaam zijn van zo’n belangrijke opperridder. Karel was
een modelvorst.
De Engelsen deden dit met de (verzonnen?) Arthur, want zij wilden zich ook spiegelen en hun
achtergrond aantonen. Arthur zou de laatste vorst van de Kelten zijn geweest in de 6e eeuw. Ze
hebben van alles verzonnen om hem zo stoer te maken.
Karel: strikte hierarchie, instandhouden van absolute trouw, afwijken betekende het zwaard,
geen respect voor vrouwen.
Arthur: eigen hofleven, hoofsheid, overleg, iedereen gelijk, zelfbeheersing, harmonieus met
elkaar omgaan, respect voor vrouwen.
Humor
Men probeerde met grappen een breed publiek te bereiken om zo de zedelijke boodschap voor
een goed, christelijk leven, te vertellen. Iedereen moet op zijn eigen niveau worden benaderd.
Bijbelse figuren moesten ook zoveel mogelijk lijken op gewone mensen, zodat het voor het
gewone volk herkenbaar was. Dit soort verhaaltjes heten exempelen.
, Opdrachten bij Pleij
Hoofdstuk 1 en 7:
1. Welke verklaringen geeft Pleij voor de menselijke behoefte aan fictie?
Wegdromen uit de dagelijkse werkelijkheid
Bevestiging vinden van je eigen opvattingen/ideeën, of meer begrip krijgen voor iets.
En dit met anderen kunnen delen.
In contact komen met herkenbare situaties; dit kan mij ook overkomen/dit herken ik.
Je horizon verbreden; er is meer in de wereld dan dit. Dimensies ervaren die je niet
eerder hebt meegemaakt.
Behoefte om terug te keren naar het verleden, om de mens van nu te confronteren
met opvattingen/emoties/etc. van vroeger.
Mogelijkheid om terug te gaan naar de grondslagen van onze Westerse cultuur
2. Pleij vindt dat je je bij de benadering van de middeleeuwen niet moet beperken tot datgene wat
wij nu nog mooi of belangrijk vinden, maar je moet uitgaan van wat men destijds waardevol vond.
Waarom maakt hij deze keuze?
Op die manier begrijp je veel meer van de oude teksten en kom je ook meer te weten
over de tijd waarin het speelt, en wat die teksten betekenden in die tijd. Je kunt je
beter identificeren met emoties en problemen uit die tijd.
3. In de middeleeuwse kunst en literatuur tref je spottende details aan zoals een piskijkende
Jezus. Welke functies hebben dergelijke details?
Mensen werden niet geboeid door alleen serieuze preken
Spottende details trokken de aandacht
Door middel van dit soort plaatjes werd het mogelijk om zuiver/vrij te worden, ook voor
de ‘zwarte’ zielen
4. De teksten van middeleeuwse auteurs doen vaak weinig origineel aan. Bovendien staan ze
vaak op gespannen voet met historische feiten. Hoe is dat, in die tijd bekeken, te verklaren?
Ze maakten gebruik van vaste regels en voorschriften
Originaliteit was niet het doel
Feitelijke waarheid minder belangrijk dan geestelijke; alles wat op aarde zichtbaar is,
is slechts een afspiegeling van de geestelijke waarheid.
Hoofdstuk 2, 3 en 4:
Functies van literatuur
Fictie zijn (verzonnen) verhalen die een aantrekkelijke mogelijkheid bieden om weg te dromen uit
de dagelijkse werkelijkheid. Je vlucht tijdelijk weg in de droom van het personage.
(vermaak/dromen)
Je kunt in literatuur ook bevestiging vinden van je opvattingen of ideeën. Ook krijg je meer begrip
van wat je zelf al niet helemaal begreep. (kennis/inzicht).
Ook kom je in contact met situaties die goed in je eigen leven zouden kunnen gebeuren. Je
verbreedt daarmee je horizon. (horizon verbreden)
Fictie geeft verdieping aan je wereld en je eigen werkelijkheid wordt verscherpt. Je krijgt andere
inzichten.
Middeleeuwse literatuur
Andere manier van schrijven (op rijm)
Andere ideeën (standenmaatschappij)
Door kennisneming van het verleden verscherp je je inzicht in het heden.Hoe deden en dachten
de mensen vroeger? En welke rol speelde literatuur daarbij? Hoe kun je de typische verteltoon
van de ridderroman overbrengen in verzen?
Ze hadden ook andere ideeën. Iets vrooms, maar wel met humor. Het was in de ME een
geaccepteerd middel om de goddelijke boodschap naar buiten te brengen met humor. Jezus
verdiende het om populair te worden, ook onder de eenvoudigste boeren en burgers.
ME is ongeveer 500 1500. Middelnederlandse literatuur is vanaf 1100 (12e eeuw). Zingen van
liederen en anekdotes vertellen is geen literatuur. In de ME was er een mondelinge verteltraditie,
verhalen werden niet opgeschreven en als het al gebeurde werd het vaak niet bewaard. Daarom
is maar een heel klein deel bekend bij ons.
Schrijven gebeurde eerst in het Latijn, maar toen ze vanaf 1100 de teksten uit de volkstaal wilden
opschrijven (de adel), kwam er behoefte aan spelling en grammatica (regels) voor het noteren
van de volkstaal.
De leken gingen in die periode een eigen cultuur ontwikkelen. Er komt meer wereldse kennis
(natuurkunde, wiskunde, medicijnen, enz.). Via het handelsverkeer wordt wetenschap en cultuur
uitgewisseld. De adel wilden zich manifesteren ten opzichte van elkaar en van het lagere volk. Zij
wilden daar boven blijven staan. Ze gingen dus hun eigen adelcultuur propageren. Riddereer en
hoofsheid werden toen belangrijke begrippen.
,Door het schrijven in de volkstaal, wordt de eigen identiteit van de gemeenschap onderzocht. het
individu wordt zichtbaar.
Literaire kringen
Literatuur bestond in de 16e eeuw (1500) op drie plekkn: klooster, hof en in de stad. Literatuur
springt ook over. Rijke burgers in de stad gaan de adelcultuur nadoen. Bijv. door ridderverhalen
in aangepaste vorm over te nemen.
Hofliteratuur: ridderepiek (verhalen over ridders). Karel de Grote (gingen over de 8e en 9e eeuw)
en Arthur (gingen over de 6e eeuw). Ondanks de oude setting, kwam de moderne geest van de
12e en 13e eeuw er duidelijk in voor.
Eind 14e eeuw (1380/1390) werd de stad een literair centrum. Burgers waren niet alleen publiek
voor wat van buitenaf kwam, ze namen zelf de pen ter hand. Ze kwamen bij elkaar in
verenigingen (rederijkerskamers) waar ze onder leiding van een getalenteerde schrijver zich
konden ontplooien. Het werd vaak door de stad betaald.
Met de uitvinding van de boekdrukkunst (midden 15e eeuw; 1450) werd literatuur nog
populairder. De rederijkse literatuur werd eerst niet gedrukt; want dat was moeilijke literatuur en
alleen voor rijkere en intellectuele mensen. Ze wilden zich daarmee onderscheiden van de rest
va nde bevolking.
Oude, bewezen successen van vroeger werden (eventueel aangepast naar de smaak van de
gemiddelde burger) wel gedrukt. Bijv. oude ridderverhalen en dierenverhalen.
Bewaarde teksten
Veel teksten werden niet opgeschreven. En als het al gebeurde, zijn ze vaak verloren gegaan.
Wat we nu hebben is daarmee maar een heel klein deel en niet perse het ‘belangrijkste’. Pas
vanaf de 19e eeuw (1800) gaat men alles systematisch verzamelen en alles in kaart brengen
(periode van de Romantiek). Men vond de ME toen een ‘duistere tijd’, dus men heeft veel
MEwerk weggedaan. Het was bijgeloof en ouderwets gezeur.
Ook zijn er veel oorlogen en branden geweest die veel werk verwoest hebben. We hebben
vooral veel didactische, stichtelijke en moraliserende teksten bewaard. De wereldlijke literatuur
had echter minder kans om bewaard te blijven, dus dat missen we.
De teksten die we nu wel hebben, zijn altijd kopieën. Teksten werden namelijk telkens
overgeschreven. Als een tekst populair was, ging het op transport. Teksten werden dan telkens
overgeschreven en zo ontstonden er meerdere versies. Ook werden ze soms verkeerd
geïnterpreteerd, waardoor er andere verhalen ontstonden. Of ze werden verbeterd, maar of dat
op de juiste manier gebeurde wist niemand. Sommige kopiisten zagen het als een taak de tekst
,expres aan te passen. Jacob van Maerlant vond het vreselijk dat mensen een gedicht (waar hij
met moeite aan heeft gewerkt) zomaar veranderden.
De sprekers die vroeger aan het hof kwamen vertellen, gaven vaak van te voren een korte
samenvatting van het verhaal. Soms vertelden ze ook over de auteur of bewerker van het stuk.
Tussendoor werd er vaak samengevat en vooruitgeblikt op wat komen ging. Soms gaf de speker
ook zijn eigen mening over de situatie. Op die manier bleef er contact tussen de spreker en het
publiek. Verhalen werden chronologisch verteld. Dat was het makkelijkst te volgen.
Ridderverhalen
De Fransen maakten graag gebruik van de Karelverhalen om hun eigen gedachten te
bevorderen en aan te tonen dat zij erfgenaam zijn van zo’n belangrijke opperridder. Karel was
een modelvorst.
De Engelsen deden dit met de (verzonnen?) Arthur, want zij wilden zich ook spiegelen en hun
achtergrond aantonen. Arthur zou de laatste vorst van de Kelten zijn geweest in de 6e eeuw. Ze
hebben van alles verzonnen om hem zo stoer te maken.
Karel: strikte hierarchie, instandhouden van absolute trouw, afwijken betekende het zwaard,
geen respect voor vrouwen.
Arthur: eigen hofleven, hoofsheid, overleg, iedereen gelijk, zelfbeheersing, harmonieus met
elkaar omgaan, respect voor vrouwen.
Humor
Men probeerde met grappen een breed publiek te bereiken om zo de zedelijke boodschap voor
een goed, christelijk leven, te vertellen. Iedereen moet op zijn eigen niveau worden benaderd.
Bijbelse figuren moesten ook zoveel mogelijk lijken op gewone mensen, zodat het voor het
gewone volk herkenbaar was. Dit soort verhaaltjes heten exempelen.
, Opdrachten bij Pleij
Hoofdstuk 1 en 7:
1. Welke verklaringen geeft Pleij voor de menselijke behoefte aan fictie?
Wegdromen uit de dagelijkse werkelijkheid
Bevestiging vinden van je eigen opvattingen/ideeën, of meer begrip krijgen voor iets.
En dit met anderen kunnen delen.
In contact komen met herkenbare situaties; dit kan mij ook overkomen/dit herken ik.
Je horizon verbreden; er is meer in de wereld dan dit. Dimensies ervaren die je niet
eerder hebt meegemaakt.
Behoefte om terug te keren naar het verleden, om de mens van nu te confronteren
met opvattingen/emoties/etc. van vroeger.
Mogelijkheid om terug te gaan naar de grondslagen van onze Westerse cultuur
2. Pleij vindt dat je je bij de benadering van de middeleeuwen niet moet beperken tot datgene wat
wij nu nog mooi of belangrijk vinden, maar je moet uitgaan van wat men destijds waardevol vond.
Waarom maakt hij deze keuze?
Op die manier begrijp je veel meer van de oude teksten en kom je ook meer te weten
over de tijd waarin het speelt, en wat die teksten betekenden in die tijd. Je kunt je
beter identificeren met emoties en problemen uit die tijd.
3. In de middeleeuwse kunst en literatuur tref je spottende details aan zoals een piskijkende
Jezus. Welke functies hebben dergelijke details?
Mensen werden niet geboeid door alleen serieuze preken
Spottende details trokken de aandacht
Door middel van dit soort plaatjes werd het mogelijk om zuiver/vrij te worden, ook voor
de ‘zwarte’ zielen
4. De teksten van middeleeuwse auteurs doen vaak weinig origineel aan. Bovendien staan ze
vaak op gespannen voet met historische feiten. Hoe is dat, in die tijd bekeken, te verklaren?
Ze maakten gebruik van vaste regels en voorschriften
Originaliteit was niet het doel
Feitelijke waarheid minder belangrijk dan geestelijke; alles wat op aarde zichtbaar is,
is slechts een afspiegeling van de geestelijke waarheid.
Hoofdstuk 2, 3 en 4:
