Samengevat
Participatie in netwerken
Toets matrijs 2022-2023
Netwerken 1
,Inhoudsopgave
1.1 GROEPEN EN HET BELANG................................................................................................................4
1.2 GROEPSPROCESSEN.........................................................................................................................4
1.3 DE GROEPSPROCESSEN TUSSEN GROEPEN.............................................................................................5
2 SYSTEEMDENKEN............................................................................................................................6
2.1 UITGANGSPUNTEN VAN SYSTEEMDENKEN EN SYSTEMISCHE HULPVERLENING.................................................6
2.2 SYSTEEMTHEORETISCHE BEGRIPPEN.....................................................................................................7
2.3 NIVEAUS EN ASPECTEN VAN COMMUNICATIE O.A. VOLGENS WATZLAWICK..................................................8
2.4 VERSCHILLENDE HIËRARCHISCHE NIVEAUS AAN DE HAND VAN HET BIOPSYCHOSOCIAAL MODEL..........................9
2.5 VERSCHILLENDE NIVEAUS VAN SYSTEMEN:..........................................................................................10
2.6 HET ECOLOGISCHE SYSTEEMMODEL VAN BRONFENBRENNER...................................................................10
2.7 BELANGRIJKE BEGRIPPEN:...............................................................................................................10
3 GROEPSWERK EN GROEPSDYNAMICA..........................................................................................11
3.1 GROEPSWERK BINNEN HET SOCIAAL WERK..........................................................................................11
3.1.1 GROEPSWERK, WAT IS DAT?........................................................................................................11
3.1.2 WAT IS SOCIAL GROUP WORK EN GROEPSDYNAMICA?.......................................................................11
3.1.3 DE GROEP ALS LEEROMGEVING.....................................................................................................12
3.1.4 METHODISCHE STAPPEN EN PRINCIPES............................................................................................12
3.1.5 ONTWIKKELING BINNEN GROEPSWERK............................................................................................13
3.1.6 DE DEFINITIE VAN EEN GROEP (AAN DE HAND VAN DE LITERATUUR VANUIT GROEPSDYNAMICA, JOHNSON &
JOHNSON)........................................................................................................................................13
3.1.7 DE FUNCTIE VAN EEN GROEP EN DE SOORTEN GROEPEN......................................................................13
3.1.8 DE ESSENTIE VAN GROEPSSTRUCTUUR EN SOCIALE ROLLEN...................................................................14
3.1.9 ASPECTEN VAN GROEPSEFFECTIVITEIT.............................................................................................15
3.1.10 GROEPSONTWIKKELING (TUCKMAN)............................................................................................15
3.2 SAMENWERKEN OP EEN EFFECTIEVE MANIER.......................................................................................16
3.2.1 HET BELANG VAN DOELEN EN METHODEN VOOR DOELSTELLINGEN IN GROEPSVERBAND..............................16
3.2.2 SOCIALE INTERDEPENDENTIE.........................................................................................................17
3.2.2 KENMERKEN VAN GROEPSCOHESIE.................................................................................................17
3.2.3 COMPETITIE CONSTRUCTIEF..........................................................................................................18
3.2.4 BOUWSTENEN...........................................................................................................................18
COMMUNICEREN IN GROEPEN........................................................................................................18
3.3.1 FACTOREN DIE INVLOED HEBBEN OM COMMUNICATIE IN GROEPEN........................................................18
3.3.2 COMMUNICATIEPROCES: KLEINE GROEP..........................................................................................18
3.3.3 DE ROOS VAN LEARY..................................................................................................................19
LEIDERSCHAP...................................................................................................................................19
3.4.1 LEIDERSCHAPSSTIJLEN.................................................................................................................19
3.4.2 GEMEENSCHAPPELIJKE LEIDERSCHAP...............................................................................................19
3.4.3 SITUATIONELE LEIDERSCHAPSTHEORIE.............................................................................................19
,MACHTE EN BESLUITVORMING.......................................................................................................20
3.5.1 WAT IS MACHT, MACHTSGEBRUIK EN MACHTSBRONNEN?...................................................................20
3.5.2 INVLOED VAN MACHTSVERHOUDINGEN...........................................................................................21
3.5.3 GROEPSNORMEN.......................................................................................................................22
3.5.4 DIRECTE MACHT EN INDIRECTE MACHT............................................................................................22
3.5.5 SUPERIORITEIT GROEPSBESLUITEN..................................................................................................22
3.5.6 GROEPSPOLARISATIE..................................................................................................................23
3.5.7 BESLISMETHODE........................................................................................................................23
3.5.8 BELEMMERENDE FACTOREN BIJ BESLUITVORMING..............................................................................23
3.5.9 POSITIEVE EN NEGATIEVE VORMEN VAN BELANGENCONFLICTEN............................................................24
3.5.10 STRATEGIE EN OPLOSSING..........................................................................................................24
3.5.11 CONFLICTEN TUSSEN GROEPEN EN HET OPLOSSEN............................................................................26
3.5.12 DIVERSITEIT............................................................................................................................26
3.5.13 BRON VAN DIVERSITEIT.............................................................................................................26
3.5.14 GROEPSIDENTITEIT...................................................................................................................27
4 BEVORDEREN VAN SOCIAAL FUNCTIONEREN IN GROEPEN...........................................................27
4.1 BEGELEIDEN VAN THERAPEUTISCHE EN ONTWIKKELINGSGERICHTE GROEPEN................................................27
4.1.1 SOORTEN THERAPEUTISCHE GROEPEN.............................................................................................27
4.1.2 POSITIEVE EFFECTEN VAN EEN GROEPSAANPAK.................................................................................27
4.1.3 VAARDIGHEDEN VAN EEN GROEPSBEGELEIDER..................................................................................28
4.1.4 WAT IS ONLINE GROEPSWERK?.....................................................................................................28
4.1.5 KENMERKEN, MOGELIJKHEDEN EN BEPERKINGEN VAN ONLINE HULPVERLENING........................................28
4.1.6 VORMEN VAN ONLINE GROEPSWERK..............................................................................................29
4.2. WONEN MET SUPPORT.............................................................................................................29
4.2.1. HOSPITALISATIE-EFFECTEN EN DE-INSTITUTIONALISERING...................................................................29
4.2.2. MODERN GROEPSWERK EN VERSCHUIVINGEN IN DE ZORG..................................................................30
4.2.3. UITGANGSPUNTEN SUPPORTED LIVING EN INCLUSIE..........................................................................30
4.2.4. WERKEN AAN EN MET SOCIALE NETWERKEN....................................................................................31
4.3.2. FORMEEL, NON-FORMEEL EN INFORMEEL LEREN...............................................................................31
4.3.3. SOCIAAL CULTURELE DIMENSIE VAN LEREN EN LEERPROJECTEN.............................................................32
4.3.4. SOCIAAL WERK EN EDUCATIE, BEGELEIDEN VAN LEERPROCESSEN..........................................................32
4.4.1. PEERGROUP EN MOTIEVEN VOOR DEELNAME...................................................................................33
4.4.2. DOELEN VAN INFORMELE GROEPSACTIVITEITEN................................................................................33
4.4.3. BONDING, BRIDGING EN LINKING..................................................................................................33
4.4.4. LOGICA VAN ACTIVEREN.............................................................................................................33
, 1 Sociale psychologie
1.1 Groepen en het belang
Sociale psychologie is een onderdeel van de psychologie. Het is de wetenschap waarbinnen de
manier waarop gedachten, gevoelens en gedragingen van mensen worden beïnvloed door de
werkelijke of gefantaseerde aanwezigheid van andere mensen wordt bestudeerd. Het kan gaan om
directe, rechtstreekse beïnvloeding, maar ook om indirecte beïnvloeding (zoals bij een gedachte: Wat
zullen mijn ouders hiervan vinden?).
Sociaal psychologen, zoals Baumeister, onderzoeken het verschijnsel dat mensen geneigd zijn om de
leden van de groep waartoe zij behoren, te bevoorrechten en hen ook leuker en aardiger te vinden
dan ‘onbekenden’. Dit wordt het bevoorrechten van de in-groep of wij-groep genoemd (en de
onbekende hoort bij de zij-groep).
De groep Inhoudelijk Voorbeeld
Primair Wordt gekenmerkt door: een Vriendengroep, je eigen gezin,
groot belang van persoonlijke je familie.
en emotionele relaties.
Secundair Een groep waarvan de leden Een team collega’s
formele, instrumentele relaties
met elkaar onderhouden.
Ze zijn minder persoonlijk,
praktisch, weinig tot geen
intimiteit, efficiënt
Open groep Staat open voor nieuwe leden Een groep jongeren die een
potje voetbal spelen laten een
andere jongere aansluiten bij
het spel
Gesloten groep Geen mogelijkheid om nieuwe Groep van bijvoorbeeld vier
leden toe te staan. mensen die een spel spelen,
waarbij er maar vier mensen
mee kunnen spelen.
Belang van een groep
Vanuit een evolutionair perspectief vergroot het samenzijn in groepen de kans op overleving.
Groepen boden meer veiligheid en de onderlinge banden bevorderden de efficiëntie van jagen en
voedselverzameling, wat de overlevingskansen vergrootte. Dit principe blijft relevant in onze tijd. Het
vervult ons verlangen naar verbondenheid en het gevoel ergens bij te horen. Bovendien draagt deze
verbondenheid bij aan het vormen van de sociale identiteit van individuen.
1.2 Groepsprocessen
Begrip Inhoudelijk
Groepsontwikkeling Groepen komen tot stand wanneer mensen elkaar ontmoeten en er een
gemeenschappelijk belang ontstaat. Bestaande groepen ondergaan een
ontwikkeling via natuurlijke processen. Wanneer een nieuwe groep
ontstaat, doorloopt dit doorgaans een aantal stappen of fasen.
Groepsnormen Binnen een groep bestaan per definitie sociale regels die bepalen hoe de
leden met elkaar omgaan. Deze regels kunnen expliciet of impliciet zijn.
Met expliciete regels bedoelen we uitgesproken richtlijnen, terwijl
impliciete regels meer te maken hebben met gewoonten en
Participatie in netwerken
Toets matrijs 2022-2023
Netwerken 1
,Inhoudsopgave
1.1 GROEPEN EN HET BELANG................................................................................................................4
1.2 GROEPSPROCESSEN.........................................................................................................................4
1.3 DE GROEPSPROCESSEN TUSSEN GROEPEN.............................................................................................5
2 SYSTEEMDENKEN............................................................................................................................6
2.1 UITGANGSPUNTEN VAN SYSTEEMDENKEN EN SYSTEMISCHE HULPVERLENING.................................................6
2.2 SYSTEEMTHEORETISCHE BEGRIPPEN.....................................................................................................7
2.3 NIVEAUS EN ASPECTEN VAN COMMUNICATIE O.A. VOLGENS WATZLAWICK..................................................8
2.4 VERSCHILLENDE HIËRARCHISCHE NIVEAUS AAN DE HAND VAN HET BIOPSYCHOSOCIAAL MODEL..........................9
2.5 VERSCHILLENDE NIVEAUS VAN SYSTEMEN:..........................................................................................10
2.6 HET ECOLOGISCHE SYSTEEMMODEL VAN BRONFENBRENNER...................................................................10
2.7 BELANGRIJKE BEGRIPPEN:...............................................................................................................10
3 GROEPSWERK EN GROEPSDYNAMICA..........................................................................................11
3.1 GROEPSWERK BINNEN HET SOCIAAL WERK..........................................................................................11
3.1.1 GROEPSWERK, WAT IS DAT?........................................................................................................11
3.1.2 WAT IS SOCIAL GROUP WORK EN GROEPSDYNAMICA?.......................................................................11
3.1.3 DE GROEP ALS LEEROMGEVING.....................................................................................................12
3.1.4 METHODISCHE STAPPEN EN PRINCIPES............................................................................................12
3.1.5 ONTWIKKELING BINNEN GROEPSWERK............................................................................................13
3.1.6 DE DEFINITIE VAN EEN GROEP (AAN DE HAND VAN DE LITERATUUR VANUIT GROEPSDYNAMICA, JOHNSON &
JOHNSON)........................................................................................................................................13
3.1.7 DE FUNCTIE VAN EEN GROEP EN DE SOORTEN GROEPEN......................................................................13
3.1.8 DE ESSENTIE VAN GROEPSSTRUCTUUR EN SOCIALE ROLLEN...................................................................14
3.1.9 ASPECTEN VAN GROEPSEFFECTIVITEIT.............................................................................................15
3.1.10 GROEPSONTWIKKELING (TUCKMAN)............................................................................................15
3.2 SAMENWERKEN OP EEN EFFECTIEVE MANIER.......................................................................................16
3.2.1 HET BELANG VAN DOELEN EN METHODEN VOOR DOELSTELLINGEN IN GROEPSVERBAND..............................16
3.2.2 SOCIALE INTERDEPENDENTIE.........................................................................................................17
3.2.2 KENMERKEN VAN GROEPSCOHESIE.................................................................................................17
3.2.3 COMPETITIE CONSTRUCTIEF..........................................................................................................18
3.2.4 BOUWSTENEN...........................................................................................................................18
COMMUNICEREN IN GROEPEN........................................................................................................18
3.3.1 FACTOREN DIE INVLOED HEBBEN OM COMMUNICATIE IN GROEPEN........................................................18
3.3.2 COMMUNICATIEPROCES: KLEINE GROEP..........................................................................................18
3.3.3 DE ROOS VAN LEARY..................................................................................................................19
LEIDERSCHAP...................................................................................................................................19
3.4.1 LEIDERSCHAPSSTIJLEN.................................................................................................................19
3.4.2 GEMEENSCHAPPELIJKE LEIDERSCHAP...............................................................................................19
3.4.3 SITUATIONELE LEIDERSCHAPSTHEORIE.............................................................................................19
,MACHTE EN BESLUITVORMING.......................................................................................................20
3.5.1 WAT IS MACHT, MACHTSGEBRUIK EN MACHTSBRONNEN?...................................................................20
3.5.2 INVLOED VAN MACHTSVERHOUDINGEN...........................................................................................21
3.5.3 GROEPSNORMEN.......................................................................................................................22
3.5.4 DIRECTE MACHT EN INDIRECTE MACHT............................................................................................22
3.5.5 SUPERIORITEIT GROEPSBESLUITEN..................................................................................................22
3.5.6 GROEPSPOLARISATIE..................................................................................................................23
3.5.7 BESLISMETHODE........................................................................................................................23
3.5.8 BELEMMERENDE FACTOREN BIJ BESLUITVORMING..............................................................................23
3.5.9 POSITIEVE EN NEGATIEVE VORMEN VAN BELANGENCONFLICTEN............................................................24
3.5.10 STRATEGIE EN OPLOSSING..........................................................................................................24
3.5.11 CONFLICTEN TUSSEN GROEPEN EN HET OPLOSSEN............................................................................26
3.5.12 DIVERSITEIT............................................................................................................................26
3.5.13 BRON VAN DIVERSITEIT.............................................................................................................26
3.5.14 GROEPSIDENTITEIT...................................................................................................................27
4 BEVORDEREN VAN SOCIAAL FUNCTIONEREN IN GROEPEN...........................................................27
4.1 BEGELEIDEN VAN THERAPEUTISCHE EN ONTWIKKELINGSGERICHTE GROEPEN................................................27
4.1.1 SOORTEN THERAPEUTISCHE GROEPEN.............................................................................................27
4.1.2 POSITIEVE EFFECTEN VAN EEN GROEPSAANPAK.................................................................................27
4.1.3 VAARDIGHEDEN VAN EEN GROEPSBEGELEIDER..................................................................................28
4.1.4 WAT IS ONLINE GROEPSWERK?.....................................................................................................28
4.1.5 KENMERKEN, MOGELIJKHEDEN EN BEPERKINGEN VAN ONLINE HULPVERLENING........................................28
4.1.6 VORMEN VAN ONLINE GROEPSWERK..............................................................................................29
4.2. WONEN MET SUPPORT.............................................................................................................29
4.2.1. HOSPITALISATIE-EFFECTEN EN DE-INSTITUTIONALISERING...................................................................29
4.2.2. MODERN GROEPSWERK EN VERSCHUIVINGEN IN DE ZORG..................................................................30
4.2.3. UITGANGSPUNTEN SUPPORTED LIVING EN INCLUSIE..........................................................................30
4.2.4. WERKEN AAN EN MET SOCIALE NETWERKEN....................................................................................31
4.3.2. FORMEEL, NON-FORMEEL EN INFORMEEL LEREN...............................................................................31
4.3.3. SOCIAAL CULTURELE DIMENSIE VAN LEREN EN LEERPROJECTEN.............................................................32
4.3.4. SOCIAAL WERK EN EDUCATIE, BEGELEIDEN VAN LEERPROCESSEN..........................................................32
4.4.1. PEERGROUP EN MOTIEVEN VOOR DEELNAME...................................................................................33
4.4.2. DOELEN VAN INFORMELE GROEPSACTIVITEITEN................................................................................33
4.4.3. BONDING, BRIDGING EN LINKING..................................................................................................33
4.4.4. LOGICA VAN ACTIVEREN.............................................................................................................33
, 1 Sociale psychologie
1.1 Groepen en het belang
Sociale psychologie is een onderdeel van de psychologie. Het is de wetenschap waarbinnen de
manier waarop gedachten, gevoelens en gedragingen van mensen worden beïnvloed door de
werkelijke of gefantaseerde aanwezigheid van andere mensen wordt bestudeerd. Het kan gaan om
directe, rechtstreekse beïnvloeding, maar ook om indirecte beïnvloeding (zoals bij een gedachte: Wat
zullen mijn ouders hiervan vinden?).
Sociaal psychologen, zoals Baumeister, onderzoeken het verschijnsel dat mensen geneigd zijn om de
leden van de groep waartoe zij behoren, te bevoorrechten en hen ook leuker en aardiger te vinden
dan ‘onbekenden’. Dit wordt het bevoorrechten van de in-groep of wij-groep genoemd (en de
onbekende hoort bij de zij-groep).
De groep Inhoudelijk Voorbeeld
Primair Wordt gekenmerkt door: een Vriendengroep, je eigen gezin,
groot belang van persoonlijke je familie.
en emotionele relaties.
Secundair Een groep waarvan de leden Een team collega’s
formele, instrumentele relaties
met elkaar onderhouden.
Ze zijn minder persoonlijk,
praktisch, weinig tot geen
intimiteit, efficiënt
Open groep Staat open voor nieuwe leden Een groep jongeren die een
potje voetbal spelen laten een
andere jongere aansluiten bij
het spel
Gesloten groep Geen mogelijkheid om nieuwe Groep van bijvoorbeeld vier
leden toe te staan. mensen die een spel spelen,
waarbij er maar vier mensen
mee kunnen spelen.
Belang van een groep
Vanuit een evolutionair perspectief vergroot het samenzijn in groepen de kans op overleving.
Groepen boden meer veiligheid en de onderlinge banden bevorderden de efficiëntie van jagen en
voedselverzameling, wat de overlevingskansen vergrootte. Dit principe blijft relevant in onze tijd. Het
vervult ons verlangen naar verbondenheid en het gevoel ergens bij te horen. Bovendien draagt deze
verbondenheid bij aan het vormen van de sociale identiteit van individuen.
1.2 Groepsprocessen
Begrip Inhoudelijk
Groepsontwikkeling Groepen komen tot stand wanneer mensen elkaar ontmoeten en er een
gemeenschappelijk belang ontstaat. Bestaande groepen ondergaan een
ontwikkeling via natuurlijke processen. Wanneer een nieuwe groep
ontstaat, doorloopt dit doorgaans een aantal stappen of fasen.
Groepsnormen Binnen een groep bestaan per definitie sociale regels die bepalen hoe de
leden met elkaar omgaan. Deze regels kunnen expliciet of impliciet zijn.
Met expliciete regels bedoelen we uitgesproken richtlijnen, terwijl
impliciete regels meer te maken hebben met gewoonten en
