Lisan Ekster
European
World,
1500-1800
4e editie
Samenvatting
,Inhoud
Deel 1.....................................................................................................................................................8
Hoofdstuk 2; Europa in 1500..............................................................................................................8
Politieke structuren........................................................................................................................8
Samenleving en economie..............................................................................................................8
Culturele horizonnen......................................................................................................................8
Heersers en onderdanen................................................................................................................9
Perspectieven.................................................................................................................................9
Deel 2...................................................................................................................................................10
Hoofdstuk 3; milieu..........................................................................................................................10
De Kleine IJstijd.............................................................................................................................10
Colombiaanse uitwisseling...........................................................................................................10
Energie..........................................................................................................................................10
Landschap, natuur en cultuur.......................................................................................................11
Assessment...................................................................................................................................11
Hoofdstuk 4; gender en familie........................................................................................................11
Introductie....................................................................................................................................11
Gender..........................................................................................................................................12
Gender en educatie......................................................................................................................12
Werk.............................................................................................................................................12
De publieke sfeer..........................................................................................................................13
De familie......................................................................................................................................13
Continuïteit en verandering..........................................................................................................14
Hoofdstuk 5; plattelandssamenleving..............................................................................................14
Landschappen en levensmiddelen................................................................................................14
Het belang van de oogst...............................................................................................................15
Landbouweconomie.....................................................................................................................15
Sociale relaties op het platteland.................................................................................................15
Historiografische perspectieven...................................................................................................16
Assessment...................................................................................................................................16
Hoofdstuk 6; stedelijke samenleving................................................................................................17
Stedelijke geografie......................................................................................................................17
Stedelijke voorspoed....................................................................................................................18
Stedelijke samenleving en bestuur...............................................................................................18
Assessment...................................................................................................................................19
1
, Hoofdstuk 7; mensen aan de rand van de samenleving en zij die afwijken......................................20
Oneervolle beroepen....................................................................................................................20
De armen......................................................................................................................................20
Medische verstotenen..................................................................................................................21
Seksuele verstotenen...................................................................................................................21
Criminelen....................................................................................................................................22
Slaven...........................................................................................................................................22
Assessment...................................................................................................................................22
Hoofdstuk 8; ziekte en gezondheid..................................................................................................22
Micro-macro kosmos....................................................................................................................23
Behandeling en genezing..............................................................................................................24
De gezondheidsmarkt...................................................................................................................24
Assessment...................................................................................................................................25
Hoofdstuk 9; de vroegmoderne economie.......................................................................................25
Introductie....................................................................................................................................25
Landbouw.....................................................................................................................................25
Productie en (proto-)industrie......................................................................................................26
Handel en diensten.......................................................................................................................27
Assessment...................................................................................................................................28
Deel 3...................................................................................................................................................28
Hoofdstuk 10; Kerk en mensen aan het einde van de Middeleeuwen.............................................28
De vorm van de Kerk.....................................................................................................................28
Parochie leven rond 1500.............................................................................................................29
Verder dan de parochie................................................................................................................29
Uitdagingen en druk voor hervormingen......................................................................................29
Assessment...................................................................................................................................30
Hoofdstuk 11; De lange reformatie: Luther......................................................................................30
Duitsland-een bijzonder geval?....................................................................................................30
Martin Luther-het bericht en zijn verspreiding.............................................................................30
Boeren en stedelijke reformaties.................................................................................................31
Prinselijke reformatie...................................................................................................................31
Reformatie politiek.......................................................................................................................31
Assessment...................................................................................................................................31
Hoofdstuk 12; de lange reformatie: gereformeerd..........................................................................32
De gereformeerde traditie............................................................................................................32
Genève en Calvijn.........................................................................................................................32
2
, De gereformeerde ‘internationaal’...............................................................................................33
Assessment...................................................................................................................................33
Hoofdstuk 13; de lange reformatie: katholiek..................................................................................33
Katholieke reformatie of contrareformatie?................................................................................33
De Raad van Trent........................................................................................................................33
Bisdom hervormingen en nieuwe orders......................................................................................34
Katholicisme gaat globaal.............................................................................................................34
Assessment...................................................................................................................................35
Hoofdstuk 14; religieuze cultuur in vroegmodern Europa................................................................35
Confessioneel Europa...................................................................................................................35
Hervorming van volksreligie.........................................................................................................36
Pluralisme en tolerantie...............................................................................................................36
Nieuwe vormen van vroomheid...................................................................................................37
Privatisering van het geloof?........................................................................................................37
Hoofdstuk 15; Joden en Moslims......................................................................................................38
De Joodse ervaring.......................................................................................................................38
De Moslim ervaring......................................................................................................................40
Assessment...................................................................................................................................41
Deel 4...................................................................................................................................................42
Hoofdstuk 16; voorbij Europa rond 1500.........................................................................................42
De Islamitische staten van het Midden-Oosten............................................................................42
Beschavingen en staten in Zuid en zuidoost Azië.........................................................................42
Ming China....................................................................................................................................43
De Afrikaanse wereld....................................................................................................................43
De Amerika’s.................................................................................................................................44
Assessment...................................................................................................................................44
Hoofdstuk 17; Europese relaties met de Ottomaanse wereld..........................................................44
Wie waren de Ottomanen?..........................................................................................................45
Militaire en diplomatieke relaties.................................................................................................46
Handelsbetrekkingen....................................................................................................................46
Assessment...................................................................................................................................47
Hoofdstuk 18; uitbreidende horizonnen..........................................................................................47
Richting ontdekkingen..................................................................................................................47
Portugese expansie in Afrika, Azië en Amerika.............................................................................48
Spaanse expansie in de Amerika’s................................................................................................48
Rivaliserende rijken......................................................................................................................49
3
, Assessment...................................................................................................................................49
Hoofdstuk 19; Europa overzees........................................................................................................50
Europeanen in Afrika en Azië........................................................................................................50
Spaans Amerika............................................................................................................................50
Portugees Amerika.......................................................................................................................51
Caribische plantagekoloniën.........................................................................................................51
Europeanen in Noord-Amerika.....................................................................................................52
Assessment...................................................................................................................................52
Hoofdstuk 20; globale uitwisseling van goederen............................................................................52
Introductie....................................................................................................................................52
Zestiende eeuw: Iberische pioniers..............................................................................................52
Zeventiende eeuw: de opkomst van Engelse en Nederlandse handelaren...................................53
Achttiende eeuw: expansie en competitie....................................................................................53
Assessment...................................................................................................................................54
Hoofdstuk 21; Europa en de wereld rond 1800................................................................................54
China.............................................................................................................................................55
De islamitische wereld..................................................................................................................55
Zuid-Azië.......................................................................................................................................55
Afrika............................................................................................................................................55
De Amerika’s en de Atlantische economie...................................................................................55
Gevolgen in Europa.......................................................................................................................56
Assessment...................................................................................................................................56
Deel 5...................................................................................................................................................57
Hoofdstuk 22; The Renaissance........................................................................................................57
Een nieuw tijdperk?......................................................................................................................57
Politiek leven................................................................................................................................57
Economische ontwikkelingen.......................................................................................................57
Middeleeuwse en renaissancecultuur..........................................................................................58
Humanisme...................................................................................................................................58
Filologie en de beeldende kunsten...............................................................................................58
Hoofdstuk 23; kunsten en maatschappij..........................................................................................59
De rol van de artiest.....................................................................................................................59
Patronage, collecties en macht.....................................................................................................59
Kunst en religie.............................................................................................................................59
De kunstmarkt in de Nederlandse Republiek................................................................................60
Kunst, wetenschap en globale uitwisseling..................................................................................60
4
, Assessment...................................................................................................................................60
Hoofdstuk 24; van pen naar printen- een revolutie in communicatie?............................................61
Het komen van printen.................................................................................................................61
De argumenten voor een ‘print revolutie’....................................................................................61
Het pleidooi tegen een ‘print revolutie........................................................................................62
Assessment...................................................................................................................................62
Hoofdstuk 25; eet- en drinkculturen................................................................................................62
Introductie....................................................................................................................................62
Bronnen en wetenschap...............................................................................................................62
Sociale, culturele en regionale contexten.....................................................................................63
Honger, vasten en feesten............................................................................................................63
Vrouwen.......................................................................................................................................64
Colombiaanse uitwisseling...........................................................................................................64
Assessment...................................................................................................................................64
Hoofdstuk 26; volkscultur(en)..........................................................................................................64
Introductie....................................................................................................................................64
Definities en debatten..................................................................................................................64
Volkscultuur of culturen?.............................................................................................................65
Oraliteit en print...........................................................................................................................65
Volksgezelligheid..........................................................................................................................65
Politieke cultuur van het volk.......................................................................................................66
Verandering over tijd....................................................................................................................66
Hoofdstuk 27; hekserij en magie......................................................................................................66
De toename in vervolgingen.........................................................................................................66
Verklaringen.................................................................................................................................67
Redenen voor afname in vervolgingen.........................................................................................68
Assessment...................................................................................................................................68
Hoofdstuk 28; de Wetenschappelijke Revolutie...............................................................................69
Wetenschappelijke Renaissance...................................................................................................70
Wetenschappelijke revolutie........................................................................................................70
Assessment...................................................................................................................................71
Hoofdstuk 29; verlichting..................................................................................................................71
Wat was ‘verlichting’?..................................................................................................................71
Rede en wetenschap....................................................................................................................72
De publieke wereld van de Verlichting.........................................................................................73
De politiek van de Verlichting.......................................................................................................73
5
, Verlichtingsspanningen................................................................................................................74
Assessment...................................................................................................................................74
Deel 6...................................................................................................................................................75
Hoofdstuk 30; de theorie en praktijk van politiek en overheid, 1500-1800......................................75
De staten......................................................................................................................................75
Instrumenten van overtuiging......................................................................................................76
Wetgeving en representatie.........................................................................................................76
De administratie van gerechtigheid..............................................................................................76
Publieke financiën........................................................................................................................76
Oorlog en diplomatie....................................................................................................................77
Sociaal beleid................................................................................................................................77
Heersers en onderdanen..............................................................................................................77
18e -eeuwse ontwikkelingen.........................................................................................................78
Assessment...................................................................................................................................78
Hoofdstuk 31; dynastieke politiek, religieus conflict en rede van de staat, 1500-1650....................78
De Italiaanse oorlogen..................................................................................................................79
De conflicten van de late 16e eeuw...............................................................................................79
De Dertigjarige Oorlog (1618-1648)..............................................................................................80
Assessment...................................................................................................................................80
Hoofdstuk 32; Europese politiek van de Vrede van Westfalen tot de Franse Revolutie 1650-1800. 81
Introductie....................................................................................................................................81
Richting een machtsevenwicht.....................................................................................................81
De impact van de Franse Revolutie (1789-1799)..........................................................................82
Hoofdstuk 33; hoven en centra........................................................................................................83
De hoveling en het hof.....................................................................................................................83
Het maken van een hof; een overzicht 1500-1800.......................................................................83
Ruimtes van het hof......................................................................................................................83
Hofceremonies.............................................................................................................................83
Culturele patronage......................................................................................................................84
Het hof in crisis.............................................................................................................................84
Hoofdstuk 34; centrum en periferie.................................................................................................84
Lokaal bestuur..............................................................................................................................85
Regionale en representatieve instituties......................................................................................85
Informele interactie......................................................................................................................85
Assessment...................................................................................................................................86
Hoofdstuk 35; de impact van oorlog.................................................................................................86
6
, Introductie....................................................................................................................................86
Oorlog en staatsformatie: het debat over een militaire revolutie................................................86
De steun voor oorlog....................................................................................................................87
Milities, huurlingen en ondernemers...........................................................................................87
Technologie en logistiek...............................................................................................................88
De ervaring van oorlog.................................................................................................................88
Assessment...................................................................................................................................88
Hoofdstuk 36; oproer en rebellie......................................................................................................89
Introductie en context..................................................................................................................89
Belasting en macht van staat........................................................................................................89
Religie, sociaal protest en rebellie................................................................................................90
Revolutionaire bewegingen..........................................................................................................90
Hoofdstuk 37....................................................................................................................................90
Epiloog..................................................................................................................................................91
Hoofdstuk 38; Europa in 1800..........................................................................................................91
Economische ontwikkelingen.......................................................................................................91
Sociale structuur...........................................................................................................................91
De rol van religie...........................................................................................................................91
Verlichting en publieke sfeer........................................................................................................92
Politiek leven................................................................................................................................92
7
, Deel 1
Hoofdstuk 2; Europa in 1500
Veel van de transformaties van de vroegmoderne tijd begonnen al lang voor 1500.
Politieke structuren
Meest voorkomende staatsvorm was monarchie
o Kan zowel erfelijk (meest voorkomend) als gekozen zijn
Stadstaten komen ook steeds meer onder keizerlijke/koninklijke sfeer
Kerk is ook eigenlijk een monarchie met paus als hoofd
Niet alle monarchieën worden machtiger, ook veel machtsverlies
o Bijvoorbeeld bij keizer van Heilige Roomse Rijk
De “keizerkiezers” worden belangrijker
o Of de paus
Was een beweging die kerkraden belangrijker wilden laten zijn dan paus en
vaak bij elkaar komen, onderdrukt maar paus moest concessies doen
o En byzantijnse rijk was helemaal weg
Polen-Litouwen was grootste land in Europa
o Had een Diet, een representatieve bijeenkomst
Maar Spanje en Frankrijk waren grootste machten
Samenleving en economie
Meesten leefden op platteland als boer of adel
Boeren
Adel
o Heel verschillend
o Hoog en laag
o Landeigenaren
o Adviseurs van koning en grote rol in landelijk en lokaal bestuur
Commerciële revolutie
Steden zijn belangrijk
o Nieuwe instituties worden bedacht en uitgevoerd, begin van kapitalisme
o International banksysteem
o Handelaren kregen hoge sociale status en speelden belangrijke rol in bestuur van veel
steden
Sociale ladder in een stad
o Bourgeoisie
Inwoner of burger (met privilege)
o Ambachtslieden, bij elkaar in gildes
o Werkers
Platteland
o Door commerciële revolutie zorgde voor eind aan manorial systeem en horigheid
o Vervangen door huur, betaald door geven van deel van oogst of door betaalde arbeid
o Hongersnood was een dreiging, wel minder door Pest
o Boeren kwetsbaar voor plunderingen van legers
Culturele horizonnen
Kerk speelde belangrijke rol in leven van mensen; het is een manier om morele richting te
hebben en de standaarddingetjes zijn fijn
8