Aarde 1.1 Het landschap als dynamisch systeem
De bodem is het bovenste gedeelte van de grond waarin planten worstelen en dat verkleurd
door bodemvormende processen zoals de toevoeging van organisch materiaal en de in- en
uitspoeling van infiltrerend water.
1. Fotosynthese: nieuw organisch materiaal wordt geproduceerd
2. Vorming organisch afval door vallende blaadjes
3. Mineralisatie en humusvorming: bacteriën, schimmels en wormen starten afbraak van
het organisch afval
a. Complete afbraak: ontstaan CO2 en voedingsstoffen (stikstof, calcium, kalium) → of
ze spoelen weg met de regen
b. Gedeeltelijke afbraak: ontstaan humus → geeft bodem een zwarte kleur
4. Verwering: het materiaal waar de grond uit bestaat verweert door inwerking van
water, CO2 en bacteriën
5. Neerslag en grondwater: speelt rol in voedselopname en transpiratie bodem
Tropisch regenwoud
Hier ontbreekt de humuslaag en heeft de bodem een rode kleur. Dit komt doordat de
afbraak van organisch materiaal (mineralisatie) ontzettend snel verloopt (1). De vrijgekomen
voedingsstoffen zullen dus niet direct worden opgenomen door de planten en spoelen weg
door de grote hoeveelheid neerslag → verklaring voor onvruchtbaarheid. Daarnaast worden
door de chemische verwering veel ijzer- en aluminiumhoudende verbindingen aangemaakt
die de rode kleur veroorzaken (2).
Naaldwoud
Wordt sterk beïnvloed door het korte groeiseizoen met lage temperaturen. De processen van
levende organismen staan vaak stil → dikke laag organisch afval met geïnfiltreerde neerslag
en uitgespoelde voedingsstoffen → grijze laag.
Aarde 1.2 Wisselwerking tussen de geofactoren
Door het verschil in klimaat, werken de geofactoren anders en zo ontstaan landschapszones
(tropische zone (tropisch regenwoud), gematigde zone (zomergroen loofbos), boreale zone
(naaldbos)). Dit wordt beïnvloed door temperatuur, beschikbaarheid van water (al het water
dat overblijft na verdamping = nuttige neerslag) en hoeveelheid voedingsstoffen van nature
in de bodem als stikstof, kalium en fosfor (chemische vruchtbaarheid). Die vorm van
vruchtbaarheid kan worden verbeterd door bemesting. Fysische vruchtbaarheid is de
verdeling in de bodem aan water en licht. Flora en fauna hebben ook invloed op de bodem
en andersom. Als deze factoren niet genoeg aanwezig zijn, veranderen de bodems:
- Lage breedte met droge gebieden → neerslagtekort → begroeiingsgebrek → geen
vorming organisch materiaal → witte/grijze kleur in woestijnen
- Gematigde breedte met 0 aan nuttige neerslag → geen uitspoeling → dikke, zwarte,
vruchtbare, humusrijke bodem → grassteppe
- Hoge breedte in polaire zone: lage temperatuur → langzame vertering organisch
materiaal → bovenste laag bestaat uit veen → grassen, mossen en heide → toendra
Uitspoeling = intrekken van water in de bodem wat voedingsstoffen en humus meeneemt
De mens maakt gebruik van het landschap als dynamisch systeem dmv landbouw
1. Voedselkringloop wordt doorbroken
2. Verschuiving van diversiteit naar monocultuur (1 soort gewas) → door oogst komt de
bodem in één keer bloot te liggen. Stel er komt dan een ziekte, dan is de grond
enorm kwetsbaar.
, Aarde 1.3 Landdegradatie
Vormen van landdegradatie (afname bodemkwaliteit als gevolg van menselijke en
natuurlijke activiteiten en veranderen landschapszones)
1. Verwoestijning (natuurlijk proces door afname neerslag, waardoor de bovenste laag
van de grond zo hard wordt, dat de regen niet meer door de grond kan dringen)
2. Verzilting (natuurlijk proces)
- Door overmatige irrigatie verdampt een deel van het irrigatiewater, wat
hoeveelheden zout achterlaat
- Kleine openingen in de droge grond zuigen water aan en transporteren het
naar boven → stijging grondwaterspiegel → zoutkorst op bodem
3. Bodemerosie (verdwijning bovenste (vruchtbare) laag door wind en water)
Maatregelen bodemerosie
- Strip cropping (verschillende gewassen worden in stroken evenwijdig aan de
hoogtelijnen op een helling aangeplant) → grond minder snel uitgeput
- Zo min mogelijk ploegen
- Resten van geoogste gewassen op de akkers laten liggen → extra voedingsstoffen
- Dwars op de overheersende windrichting struiken en bomen planten → helpt om de
snelheid van de wind te verminderen en voorkomen dat de bodem wegwaait (nuttig
in gebieden met overbegrazing)
- Terrassen plaatsen → houdt bodem vast en beschermt de bodem door de
stroomsnelheid van water te verminderen, hierdoor stromen de bodem en de
grondstoffen niet zo snel weg
- Duurzaam landgebruik → beschermen om natuurlijke hulpbronnen en ecosystemen
- Duurzaam watergebruik → minder water gebruiken, water van hoogwaardige
kwaliteit, afvalwater niet ongezuiverd lozen, hemelwater gescheiden opvangen
voor hergebruik of infiltratie
Oorzaken van landdegradatie
Mens: Natuur:
1. Overbeweiding 1. Aardverschuivingen
2. Ontbossing 2. Overstromingen
3. Akkerbouw
4. Overbemesting in gebieden met intensieve veehouderij → uitputting
Soorten irrigatie
De bodem is het bovenste gedeelte van de grond waarin planten worstelen en dat verkleurd
door bodemvormende processen zoals de toevoeging van organisch materiaal en de in- en
uitspoeling van infiltrerend water.
1. Fotosynthese: nieuw organisch materiaal wordt geproduceerd
2. Vorming organisch afval door vallende blaadjes
3. Mineralisatie en humusvorming: bacteriën, schimmels en wormen starten afbraak van
het organisch afval
a. Complete afbraak: ontstaan CO2 en voedingsstoffen (stikstof, calcium, kalium) → of
ze spoelen weg met de regen
b. Gedeeltelijke afbraak: ontstaan humus → geeft bodem een zwarte kleur
4. Verwering: het materiaal waar de grond uit bestaat verweert door inwerking van
water, CO2 en bacteriën
5. Neerslag en grondwater: speelt rol in voedselopname en transpiratie bodem
Tropisch regenwoud
Hier ontbreekt de humuslaag en heeft de bodem een rode kleur. Dit komt doordat de
afbraak van organisch materiaal (mineralisatie) ontzettend snel verloopt (1). De vrijgekomen
voedingsstoffen zullen dus niet direct worden opgenomen door de planten en spoelen weg
door de grote hoeveelheid neerslag → verklaring voor onvruchtbaarheid. Daarnaast worden
door de chemische verwering veel ijzer- en aluminiumhoudende verbindingen aangemaakt
die de rode kleur veroorzaken (2).
Naaldwoud
Wordt sterk beïnvloed door het korte groeiseizoen met lage temperaturen. De processen van
levende organismen staan vaak stil → dikke laag organisch afval met geïnfiltreerde neerslag
en uitgespoelde voedingsstoffen → grijze laag.
Aarde 1.2 Wisselwerking tussen de geofactoren
Door het verschil in klimaat, werken de geofactoren anders en zo ontstaan landschapszones
(tropische zone (tropisch regenwoud), gematigde zone (zomergroen loofbos), boreale zone
(naaldbos)). Dit wordt beïnvloed door temperatuur, beschikbaarheid van water (al het water
dat overblijft na verdamping = nuttige neerslag) en hoeveelheid voedingsstoffen van nature
in de bodem als stikstof, kalium en fosfor (chemische vruchtbaarheid). Die vorm van
vruchtbaarheid kan worden verbeterd door bemesting. Fysische vruchtbaarheid is de
verdeling in de bodem aan water en licht. Flora en fauna hebben ook invloed op de bodem
en andersom. Als deze factoren niet genoeg aanwezig zijn, veranderen de bodems:
- Lage breedte met droge gebieden → neerslagtekort → begroeiingsgebrek → geen
vorming organisch materiaal → witte/grijze kleur in woestijnen
- Gematigde breedte met 0 aan nuttige neerslag → geen uitspoeling → dikke, zwarte,
vruchtbare, humusrijke bodem → grassteppe
- Hoge breedte in polaire zone: lage temperatuur → langzame vertering organisch
materiaal → bovenste laag bestaat uit veen → grassen, mossen en heide → toendra
Uitspoeling = intrekken van water in de bodem wat voedingsstoffen en humus meeneemt
De mens maakt gebruik van het landschap als dynamisch systeem dmv landbouw
1. Voedselkringloop wordt doorbroken
2. Verschuiving van diversiteit naar monocultuur (1 soort gewas) → door oogst komt de
bodem in één keer bloot te liggen. Stel er komt dan een ziekte, dan is de grond
enorm kwetsbaar.
, Aarde 1.3 Landdegradatie
Vormen van landdegradatie (afname bodemkwaliteit als gevolg van menselijke en
natuurlijke activiteiten en veranderen landschapszones)
1. Verwoestijning (natuurlijk proces door afname neerslag, waardoor de bovenste laag
van de grond zo hard wordt, dat de regen niet meer door de grond kan dringen)
2. Verzilting (natuurlijk proces)
- Door overmatige irrigatie verdampt een deel van het irrigatiewater, wat
hoeveelheden zout achterlaat
- Kleine openingen in de droge grond zuigen water aan en transporteren het
naar boven → stijging grondwaterspiegel → zoutkorst op bodem
3. Bodemerosie (verdwijning bovenste (vruchtbare) laag door wind en water)
Maatregelen bodemerosie
- Strip cropping (verschillende gewassen worden in stroken evenwijdig aan de
hoogtelijnen op een helling aangeplant) → grond minder snel uitgeput
- Zo min mogelijk ploegen
- Resten van geoogste gewassen op de akkers laten liggen → extra voedingsstoffen
- Dwars op de overheersende windrichting struiken en bomen planten → helpt om de
snelheid van de wind te verminderen en voorkomen dat de bodem wegwaait (nuttig
in gebieden met overbegrazing)
- Terrassen plaatsen → houdt bodem vast en beschermt de bodem door de
stroomsnelheid van water te verminderen, hierdoor stromen de bodem en de
grondstoffen niet zo snel weg
- Duurzaam landgebruik → beschermen om natuurlijke hulpbronnen en ecosystemen
- Duurzaam watergebruik → minder water gebruiken, water van hoogwaardige
kwaliteit, afvalwater niet ongezuiverd lozen, hemelwater gescheiden opvangen
voor hergebruik of infiltratie
Oorzaken van landdegradatie
Mens: Natuur:
1. Overbeweiding 1. Aardverschuivingen
2. Ontbossing 2. Overstromingen
3. Akkerbouw
4. Overbemesting in gebieden met intensieve veehouderij → uitputting
Soorten irrigatie
