Samenvatting Taal in actie - Taalwetenschap

Samenvatting Taal in Actie H1 t/m H6 - Hanneke Houtkoop en Tom Koole
Taaalwetenschap is een breed terrein met vele subdisciplines en dat geldt ook weer voor het deel
van de taalwetenschap dat zich bezighoudt met het gebruik van taal.

Pragmatiek houdt zich bezig met de vraag hoe mensen taal gebruiken om iets mee te doen, met
name om mee te communiceren.

Sociolinguïstiek houdt zich bezig met de relaties tussen taalgebruik en sociale variatie zoals de relatie
tussen standaardtaal en dialecten en de maatschappelijke context waarin deze taalvormen worden
gebruikt.

H1 Inleiding
Alle theorieën en analytische benaderingen van verbale communicatie werken vanuit het inzicht dat
communicatie met talige uitingen is gebaseerd op twee typen informatie:
1. Taalinformatie van de uiting  de gebruikte woorden en het accent op een bepaald woord.
2. Informatie waarvan de gespreksdeelnemers aannemen dat hij wordt gedeeld door de andere
gespreksdeelnemers.

Een onderzoeker van talige communicatie houdt zich bezig met een analyse van de taaluiting en met
een analyse van de niet-talige informatie die taalgebruikers bij elkaar veronderstellen.

H2 Taalhandelingen
Austin, Searle en Grice  taalhandelingstheorie (speech act theory). Dit hoort binnen de traditie van
de Ordinary Language Philosophy, de filosofie van de alledaagse taal.
Austin stelt dat taal niet enkel gebruikt wordt om uitspraken over de werkelijkheid te doen zoals ‘het
Regent’. Dit zijn de uitspraken die hij constatieven noemt. Taal wordt ook gebruikt om dingen mee te
doen: een belofte doen, een kind dopen, etc.
 meerdere functies van talige uitingen.

Austin: performatieve werkwoorden  werkwoorden die aanduiden welke handelingen sprekers
uitvoeren als ze iets zeggen, zoals beloven, meedelen, welkom heten, veroordelen, verzoeken,
ontkennen, etc.
Onderdelen van een performatieve formule:
 ‘hierbij’
 Een expliciet formatief werkwoord
 In de tegenwoordige tijd
 ‘ik’ als persoonsvorm
Hierbij beloof ik dat ik er zal zijn.
Niet: Hierbij bak ik een ei. (er komt geen ei tot stand door dit te zeggen).
Sommige performatieven alleen succesvol door bepaalde personen in een bepaalde situatie. Om een
performatief deugdelijk uit te voeren, moet voldaan worden aan de voorwaarden:
 A1 - Er moet een algemeen geaccepteerde conventionele procedure zijn die inhoudt dat een
bepaalde persoon onder bepaalde omstandigheden bepaalde woorden uitspreekt, en die
een bepaald conventioneel effect hebben.
o Alleen de voorzitter kan de vergadering openen met vaste woorden.

,  A2 - De personen die betrokken zijn bij de performatief en bij de omstandigheden waarin de
uitvoering ervan plaatsvindt, moeten geschikt zijn om de procedure te doen plaatsvinden.
 B - De procedure moet door alle betrokkenen correct (B1) en volledig (B2) worden
uitgevoerd.
 C - Degenen die betrokken zijn bij de procedure moeten de daarvoor vereiste gedachten en
gevoelens daadwerkelijk bezitten, en moeten de intentie hebben de consequenties op zich te
nemen die voortvloeien uit het gedrag van de betrokkenen (C1). De betrokkenen moet zich
daadwerkelijk op de vereiste wijze gedragen (C2).
Austin komt erachter dat deze criteria niet zorgen voor een scheiding tussen performatieven en
constatieven.

Austun: door iets te zeggen, voeren we tegelijkertijd drie verschillende soorten handelingen uit:
1. Locutionaire handeling = locutie
Het produceren van een combinatie van woorden met een bepaalde betekenis bij iets
zeggen.
2. Illocutionaire handeling = illocutie
De spreker geeft zijn woorden een bepaalde intentie = communicatieve strekking.
3. Perlocutionaire handeling = perlocutie
De spreker bewerktstelligt door middel van het uitspreken iets bij de hoorder zoals dat
iemand zich gewaarschuwd volgt.
De perlouctie kan het bewerktstelligen zijn van een perlocutionair doel of van een
perlocutionair gevolg.

Searle = leerling van Austin en heeft de geslaagdheidsvoorwaarden uitgewerkt in een boek. Elke
voorwaarde is een noodzakelijke voorwaarde voor het succesvol uitvoeren van een bepaalde
taalhandeling. De uitgewerkte geslaagdheidsvoorwaarden voor de taalhandeling beloven:
Voorwaarde 1 De normale input- en outputvoorwaarden: spreker en hoorder beheersen te taal
voldoende.
Voorwaarde 2 = propositionele inhoudsvoorwaarde
De belofte moet een propositionele inhoud hebben.
Voorwaarde 3 = propostitionele inhoudsvoorwaarde
De inhoudt van de belofte moet een toekomstige handeling van de spreker zijn.
Voorwaarde 4 = voorbereidende voorwaarde
De spreker moet geloven dat de ander belang heeft bij de beloofde.
Voorwaarde 5 = voorbereidende voorwaarde
Het mag niet zo zijn dat de gespreksdeelnemers er vanuit mogen gaan dat hetgeen
beloofd wordt ook zonder deze belofte reeds zal gebeuren.
Voorwaarde 6 = oprechtheidsvoorwaarde
Iemand die iets belooft, moet ook de intentie hebben het beloofde uit te voeren. Het
betreft de bereidheid en de mogelijkheid om de beloofde handeling uit te voeren.
De oprechtheidsvoorwaarde bij een echte vraag is dat de spreker de gevraagde
informatie ook echt moet willen hebben.
Voorwaarde 7 = essentiële voorwaarde
Het doel, de essentie. De spreker heeft met het uiten van de betreffende zin de
verplichting om de beloofde handeling uit te voeren.