Bewustzijnsfilosofie Blok 3
HC 1 | Inleiding en Substantiedualisme
1 | Wat is filosofie?
1) conceptueel onderzoek
onderscheid tussen:
● normale wereldbeeld = manifest wereldbeeld
en
● empirisch (wetenschappelijk) onderzoek => wetenschappelijk wereldbeeld
wat is de link tussen deze 2 wereldbeelden?
2) conceptuele verheldering
net als bij conceptuele analyse => vragen naar wat iemand met concepten bedoeld
MAAR => ook kijken naar wetenschap om de concepten bij te stellen
● wetenschap levert misschien kennis die je niet krijgt door enkel conceptuele analyse
3) grondslagenonderzoek / geldigheidswetenschap
we gebruiken allerlei fundamentele concepten in de wetenschap (bv. causaliteit) MAAR we
staan niet stil bij die concepten
● zijn ze wel geldig?
we kunnen causaliteit niet echt waarnemen => geen zekerheid dat het daadwerkelijk bestaat
4) perspectiefwisseling
oog en begrip voor standpunten van anderen
● wat vind iemand anders en waarom?
kan tot verruiming van onze eigen ideeën leiden + voorwaarde maatschappelijk debat
5) zoektocht naar de waarheid
=> Sofisten in het oude Griekenland
● wilden jongeren opleiden en nieuwe dingen aanleren zoals bv. anderen overtuigen
(je gelijk halen)
het gaat niet om de waarheid MAAR overtuigingskracht
● Socrates verzette zich hiertegen volgens hem kon je wel degelijk objectieve ware
kennis hebben mbv dialoog
6) filosofie is dit allemaal + meer
wellicht zijn dit niet alle antwoorden
● filosofie is dit allemaal => we willen weten wat we bedoelen met deze concepten, we
willen dat ze geldig zijn en om daarachter te komen moeten we soms een ander
perspectief innemen zodat alles helder en duidelijk wordt
filosofie is NIET zomaar kletsen, scepticisme (niks is zeker) of relativisme
,2 | Waarom filosofie voor psychologen
filosofie is de studie van kritisch denken
kritisch denken over:
● => ethische vragen, hoe moet ik handelen?
● wat is wetenschap en wat niet?
● fundamentele concepten
○ wat is die geest waar we het over hebben, de psyche?
○ hoe past de geest in een fysische wereld?
○ wat is bewustzijn?
The mind-body problem
mensen hebben vaak dualistische intuïties
● lichaam en geest zijn 2 totale verschillende dingen die onafhankelijk van elkaar
kunnen bestaan en functioneren
MAAR als je in je geest wat voelt, gebeurt er vaak ook iets in je brein en andersom
nadenken over bewustzijn
● wat is de geest, psyche? en hoe past bewustzijn in de fysische wereld?
● we hebben een initiële beschrijving nodig van wat bewustzijn is
3 | Wat is bewustzijn?
een initiële indeling:
1. bewuste ervaring
2. cognitie
3. emoties
1. bewuste ervaringen
volgens Nagel => what-it-is-likeness
● het is iets om een vleermuis te zijn
● ervaringen van geuren,smaken etc.
● what-is-likeness = quale (mv: qualia)
2. cognitie
propositionele attitude (PA’s)
↳houdingen tov een propositie
● Jan gelooft dat het regent
=> gelooft is de houding tov dat het regent, de propositie
PA’s gaan ergens over DUS ze hebben intentionaliteit, het gaat ergens over (aboutness)
en zijn discrete entiteiten, bestaan dus onafhankelijk van elkaar
● bv.: je gelooft dat het regent en dat Parijs de hoofdstad van Frankrijk is => je komt
buiten en het regent niet MAAR je gelooft nog steeds dat Parijs de hoofdstad van FR
is
cognitieve toestanden zijn GEEN propositionele attitudes !
,3. emoties
combi van (1) een ervaring en (2) een cognitieve toestand
emoties hebben dus zowel (1) een kwalitatief karakter alsook (2) intentionaliteit
● bv.: het voelt op een bepaalde manier om kwaad te zijn op een slechte automobilist
algemene probleem
maw: hoe past bewustzijn in de fysische wereld?
3 subproblemen:
gegeven de drie initiële mentale categorieën:
1. hoe verhouden ervaringen zich tot de (rest van de) fysische wereld met name tot het
lichaam, met name tot het brein?
2. hoe verhouden cognitieve toestanden zich tot de (rest van de) fysische wereld, met
name tot het lichaam, met name tot het brein?
3. hoe verhouden emoties zich tot de (rest van de) fysische wereld, met name tot het
lichaam, met name tot het brein?
reduceer 3 naar 2 problemen
=> als je weet hoe ervaringen in de wereld passen en hoe cognitieve toestanden in de
wereld passen, weet je dat ook voor emoties
4 | Substantie dualisme
de traditionele verdediger van substantie dualisme is René Descartes
substantie: datgene wat op zichzelf kan bestaan
substantie-dualisme: er zijn 2 substanties
1) de denkende substantie (Res cogitans)
2) de uitgebreide substantie (Res extensa)
, essentiële eigenschappen
● van denkende substantie = denken
● van uitgebreide substantie = uitgebreidheid (= plaats innemen in de ruimte)
beweging ontstaat door botsing
Descartes’ 1e methode: radicale twijfel
● Wiskunde als prototype wetenschap (een bouwwerk op een fundament)
● wat is een onbetwijfelbaar fundament?
○ docenten? => mensen liegen etc.
○ waarneming? => klopt niet altijd, soms optische illusies
● ben je wel wakker?
● heb je wel een lichaam?
● is 2+2 wel 4
● wat als er een malin genie (kwade demoon) is?
● cogito ergo sum => ik twijfel dus ik denk
Descartes’ 2e methode: helder en duidelijk inzicht
● Descartes is MAAR wat is hij?
● een res cogitans / een denkende substantie
● essentiële eigenschap: denken
● hoe weet hij dat?
○ dat ziet hij helder en duidelijk in
heldere en duidelijke inzichten:
● God bestaat en God is goed
○ dit gelooft hij omdat dit idee niet van hemzelf kan komen
○ het perfecte wezen MOET bestaan want anders zou het niet perfect zijn
■ omdat hij perfect is MOET hij ook goed zijn
en DUS omdat God al goed is => God bedriegt mij niet
en dus heb ik een lichaam, omdat ik weet dat God mij niet zal bedriegen:
● Descartes is een res cogitans EN een res extensa / uitgebreide substantie
bijenwas: een kaars die je aansteekt smelt => geur komt vrij, was wordt vloeibaar, kleur
verandert => er vinden veranderingen plaats MAAR het blijft uitgebreid (plaats innemen)
● zowel de kaars als de was nemen plaats in => daarom is uitgebreidheid volgens
Descartes de essentiële eigenschap van de res extensa
5 | Het interactieprobleem
causale geslotenheid van de fysische wereld: er gaat geen energie in of uit
elke fysische gebeurtenis heeft een fysische oorzaak (komt voort uit behoudswetten)
=> als de mentale substantie een effect heeft op de materiële substantie => hoe kan dat als
alleen fysische dingen elkaar kunnen bewegen?
maw: hoe kan een niet-fysische substantie (zonder uitgebreidheid) botsen met de fysische
substantie?
HC 1 | Inleiding en Substantiedualisme
1 | Wat is filosofie?
1) conceptueel onderzoek
onderscheid tussen:
● normale wereldbeeld = manifest wereldbeeld
en
● empirisch (wetenschappelijk) onderzoek => wetenschappelijk wereldbeeld
wat is de link tussen deze 2 wereldbeelden?
2) conceptuele verheldering
net als bij conceptuele analyse => vragen naar wat iemand met concepten bedoeld
MAAR => ook kijken naar wetenschap om de concepten bij te stellen
● wetenschap levert misschien kennis die je niet krijgt door enkel conceptuele analyse
3) grondslagenonderzoek / geldigheidswetenschap
we gebruiken allerlei fundamentele concepten in de wetenschap (bv. causaliteit) MAAR we
staan niet stil bij die concepten
● zijn ze wel geldig?
we kunnen causaliteit niet echt waarnemen => geen zekerheid dat het daadwerkelijk bestaat
4) perspectiefwisseling
oog en begrip voor standpunten van anderen
● wat vind iemand anders en waarom?
kan tot verruiming van onze eigen ideeën leiden + voorwaarde maatschappelijk debat
5) zoektocht naar de waarheid
=> Sofisten in het oude Griekenland
● wilden jongeren opleiden en nieuwe dingen aanleren zoals bv. anderen overtuigen
(je gelijk halen)
het gaat niet om de waarheid MAAR overtuigingskracht
● Socrates verzette zich hiertegen volgens hem kon je wel degelijk objectieve ware
kennis hebben mbv dialoog
6) filosofie is dit allemaal + meer
wellicht zijn dit niet alle antwoorden
● filosofie is dit allemaal => we willen weten wat we bedoelen met deze concepten, we
willen dat ze geldig zijn en om daarachter te komen moeten we soms een ander
perspectief innemen zodat alles helder en duidelijk wordt
filosofie is NIET zomaar kletsen, scepticisme (niks is zeker) of relativisme
,2 | Waarom filosofie voor psychologen
filosofie is de studie van kritisch denken
kritisch denken over:
● => ethische vragen, hoe moet ik handelen?
● wat is wetenschap en wat niet?
● fundamentele concepten
○ wat is die geest waar we het over hebben, de psyche?
○ hoe past de geest in een fysische wereld?
○ wat is bewustzijn?
The mind-body problem
mensen hebben vaak dualistische intuïties
● lichaam en geest zijn 2 totale verschillende dingen die onafhankelijk van elkaar
kunnen bestaan en functioneren
MAAR als je in je geest wat voelt, gebeurt er vaak ook iets in je brein en andersom
nadenken over bewustzijn
● wat is de geest, psyche? en hoe past bewustzijn in de fysische wereld?
● we hebben een initiële beschrijving nodig van wat bewustzijn is
3 | Wat is bewustzijn?
een initiële indeling:
1. bewuste ervaring
2. cognitie
3. emoties
1. bewuste ervaringen
volgens Nagel => what-it-is-likeness
● het is iets om een vleermuis te zijn
● ervaringen van geuren,smaken etc.
● what-is-likeness = quale (mv: qualia)
2. cognitie
propositionele attitude (PA’s)
↳houdingen tov een propositie
● Jan gelooft dat het regent
=> gelooft is de houding tov dat het regent, de propositie
PA’s gaan ergens over DUS ze hebben intentionaliteit, het gaat ergens over (aboutness)
en zijn discrete entiteiten, bestaan dus onafhankelijk van elkaar
● bv.: je gelooft dat het regent en dat Parijs de hoofdstad van Frankrijk is => je komt
buiten en het regent niet MAAR je gelooft nog steeds dat Parijs de hoofdstad van FR
is
cognitieve toestanden zijn GEEN propositionele attitudes !
,3. emoties
combi van (1) een ervaring en (2) een cognitieve toestand
emoties hebben dus zowel (1) een kwalitatief karakter alsook (2) intentionaliteit
● bv.: het voelt op een bepaalde manier om kwaad te zijn op een slechte automobilist
algemene probleem
maw: hoe past bewustzijn in de fysische wereld?
3 subproblemen:
gegeven de drie initiële mentale categorieën:
1. hoe verhouden ervaringen zich tot de (rest van de) fysische wereld met name tot het
lichaam, met name tot het brein?
2. hoe verhouden cognitieve toestanden zich tot de (rest van de) fysische wereld, met
name tot het lichaam, met name tot het brein?
3. hoe verhouden emoties zich tot de (rest van de) fysische wereld, met name tot het
lichaam, met name tot het brein?
reduceer 3 naar 2 problemen
=> als je weet hoe ervaringen in de wereld passen en hoe cognitieve toestanden in de
wereld passen, weet je dat ook voor emoties
4 | Substantie dualisme
de traditionele verdediger van substantie dualisme is René Descartes
substantie: datgene wat op zichzelf kan bestaan
substantie-dualisme: er zijn 2 substanties
1) de denkende substantie (Res cogitans)
2) de uitgebreide substantie (Res extensa)
, essentiële eigenschappen
● van denkende substantie = denken
● van uitgebreide substantie = uitgebreidheid (= plaats innemen in de ruimte)
beweging ontstaat door botsing
Descartes’ 1e methode: radicale twijfel
● Wiskunde als prototype wetenschap (een bouwwerk op een fundament)
● wat is een onbetwijfelbaar fundament?
○ docenten? => mensen liegen etc.
○ waarneming? => klopt niet altijd, soms optische illusies
● ben je wel wakker?
● heb je wel een lichaam?
● is 2+2 wel 4
● wat als er een malin genie (kwade demoon) is?
● cogito ergo sum => ik twijfel dus ik denk
Descartes’ 2e methode: helder en duidelijk inzicht
● Descartes is MAAR wat is hij?
● een res cogitans / een denkende substantie
● essentiële eigenschap: denken
● hoe weet hij dat?
○ dat ziet hij helder en duidelijk in
heldere en duidelijke inzichten:
● God bestaat en God is goed
○ dit gelooft hij omdat dit idee niet van hemzelf kan komen
○ het perfecte wezen MOET bestaan want anders zou het niet perfect zijn
■ omdat hij perfect is MOET hij ook goed zijn
en DUS omdat God al goed is => God bedriegt mij niet
en dus heb ik een lichaam, omdat ik weet dat God mij niet zal bedriegen:
● Descartes is een res cogitans EN een res extensa / uitgebreide substantie
bijenwas: een kaars die je aansteekt smelt => geur komt vrij, was wordt vloeibaar, kleur
verandert => er vinden veranderingen plaats MAAR het blijft uitgebreid (plaats innemen)
● zowel de kaars als de was nemen plaats in => daarom is uitgebreidheid volgens
Descartes de essentiële eigenschap van de res extensa
5 | Het interactieprobleem
causale geslotenheid van de fysische wereld: er gaat geen energie in of uit
elke fysische gebeurtenis heeft een fysische oorzaak (komt voort uit behoudswetten)
=> als de mentale substantie een effect heeft op de materiële substantie => hoe kan dat als
alleen fysische dingen elkaar kunnen bewegen?
maw: hoe kan een niet-fysische substantie (zonder uitgebreidheid) botsen met de fysische
substantie?
