Samenvatting HAVO 5 biologie hoofdstuk 5 transport

H5, transport
Paragraaf 1

De cellen van je lichaam hebben voortdurend zuurstof nodig. Je art zorgt ervoor dat
het bloed stroomt en stoffen transporteert in je lichaam. Als je bloedsomloop stopt,
zoals bij een hartstilstand, ontstaat een levensgevaarlijke situatie. Vaak staat het hart
niet helemaal stil  de kamer van het hart kunnen snel en ongecoördineerd trillen.
Het hart pompt dan niet meer effectief en de bloedsomloop komt tot stilstand,
hiermee stopt dus ook de zuurstoftoevoer.
- Binnen enkele seconden raakt de persoon bewusteloos. Na vier tot 6 minuten
raken hersencellen beschadigd en hierna lopen ook andere organen schade
op  acuut levensgevaar.

Bij eencellige organismen en bij dieren die uit enkele cellagen zijn opgebouwd, vindt
transport van stoffen over kleine afstanden plaats. Het transport vindt plaats door
diffusie. Alleen bij korte afstanden is het transport door diffusie groot genoeg om de
cellen te voorzien van zuurstof en voedingsstoffen en voor de afgifte van afvalstoffen.
Bij grotere afstanden in grotere organismen, kan alleen transport door diffusie niet.
Deze dieren hebben een speciaal transportmechanisme nodig, bijv. de
bloedsomloop.
- Bij een bloedsomloop vindt transport plaats door bloed dat door het lichaam
stroomt. De kracht hiervoor wordt geleverd door het hart. Het hart pompt het
bloed door bloedvaten. Daardoor worden stoffen sneller naar de cellen
gebracht dan door diffusie zou kunnen.

Ook kan het bloed warmte vervoeren. De bloedsomloop zorgt voor een homogeen
(gelijkmatig) en constant intern milieu. Verder speelt het bloed ook een rol bij de
afweer tegen ziekteverwekkers.

Er zijn verschillende circulatiesystemen die passen bij de bouw en de leefwijze van
een dier. Geleedpotige (bijv. sprinkhaan en krab) hebben een open systeem en een
buisvorming hart dat de lichaamsvloeistof (hemolymfe) rond de organen laat
bewegen.
Sommige diersoorten hebben meerdere harten. Regenwormen hebben een
buisvormig hart met meerdere hulpharten. Inktvissen hebben een gewoon hart en
twee kieuwharten. Beide hebben ze een gesloten bloedomloop, net als gewervelden.
- In een gesloten bloedsomloop is het bloed in bloedvaten gescheiden van de
lichaamsvloeistof. Het transport van stoffen kan effectiever en over grotere
afstanden plaatsvinden dan bij een open bloedsomloop.

Bij vissen stroomt het bloed vanuit het hart eerst naar de kieuwen. Hierna stroomt het
bloed naar de andere organen van het lichaam. Vissen hebben een enkelvoudige
bloedsomloop  per omloop maar 1 keer door het hart.
- Hart van een vis bestaat uit een boezem en een kamer. Het bloed verzamelt
in de boezem. Die pompt het naar de kamer en de kamer pompt het bloed
naar de kieuwen.

, Het rood gekleurde deel in de bloedsomloop bevat zuurstofrijk bloed, het blauw
gekleurde deel zuurstofarm. Het hart bij de mens bestaat uit twee gescheiden helften
 een linkerharthelft en een
rechterharthelft. Bij een tekening is
altijd een vooraanzicht getekend, zo
lijkt het of het gespiegeld is.

De rechterharthelft pompt het bloed
naar beide longen. Vanuit de longen
stroomt het bloed naar de
linkerharthelft. Dit deel heet de kleine
bloedsomloop. Het bloed neemt daarbij
zuurstof op en geeft koolstofdioxide af.
De linkerhelft van het hart pompt het
bloed heel het lichaam door  bloed
stroomt door alle organen. Vanuit deze organen stroomt het bloed stroomt het bloed
weer terug naar de rechterharthelft  grote bloedsomloop (zuurstof en
voedingsstoffen afgeven aan de cellen en koolstofdioxide en andere afvalstoffen
opnemen in het bloed). Per omloop gaat het bloed twee keer door het hart 
dubbele bloedsomloop. Met een dubbele bloedomloop kan een hogere druk bereikt
worden.

Paragraaf 2

Het hart ligt in de borstkas iets naar links onder het
borstbeen. Over het hart lopen bloedvaten  de
kransslagaders en de kransaders. De
kransslagaders (aftakkingen van de aorta) voorzien
het hartspierweefsel van zuurstof en
voedingsstoffen. Koolstofdioxide en andere
afvalstoffen worden via de kransaders afgevoerd. De
kransaders monden rechtstreeks uit in de
rechterboezem. De linkerharthelft en rechterharthelft
zijn gescheiden door een harttussenwand. Iedere
harthelft bestaat uit een boezem en een kamer. De
boezems zitten als een soort “zakje” op de kamers.

Het bloed uit het lichaam komt het hart binnen via
de onderste en bovenste holle ader, die uitmonden
in de rechterboezem (weinig gespierde wand). Van
de rechterboezem stroomt het bloed naar de
rechterkamer (gespierde wand). Deze pompt het bloed
in de longslagader die zich vertakt naar beide longen.
Het bloed uit de longen stroomt via de longaders terug
naar het hart en komt in de linkerboezem (weinig